DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu



ŠUMARSKI LIST 2/1938 str. 48     <-- 48 -->        PDF

Dr. SV. PLAVŠIĆ: ANATOMSKA ISTRAŽIVANJA PAN&ĆEVE OMORIKE.


We 11 s t e i n-ova monografija o Pančićevoj omorici (»Die omorica Fichte, Picea
omorica Panč.«, Wien 1890.), kako zbog nepotpunosti tako i zbog kontrole navoda
trebala je nove podatke, lako je tu želju i potrebu već 1898. god. izrazio Weber ,
tek naše doba donosi nam rezultate rada anatomskog istraživanja pančićke, a koje je
proveo dr. Svetislav P 1 a v š i ć, sada kustos ´botaničkog odjela Zemaljskog muzeja
u Sarajevu. Obrađeni materijal Dr. Plavšić objavio je u »Beihefte zum Botanischen
Zentralblatt« (Band LIV., god. 1936. Abt. A) pod naslovom »Anatomische Untersuchungen
über Picea omorica«.


Ispod anatomskog noža prošao je svaki dio Pančićeva stabla i podaci za, svaki
elemenat rezultat su najmanje 20 opažanja i mjerenja, a pojedini rezultati baziraju i
na mjerenju od više stotina primjeraka. Istraženi materijal u navedenoj radnji iznesen
je ovim redom: Stablo i grane (drvo i kora), korjen (primarni, odrvenjeni i kora), te
list (iglice); sve popraćeno s 41 crtežom mikroskopskih snimaka.


U drvu stabla i grana razmotreni su hipokotil, godovi, traheide, drveni parenhim,
smolni kanali, sržni traci i srčika. U kori stabla prikazana je primarna i sekundarna
kora, te periderm. Korjen je promatran kao primaran i kao odrvenjeli, a zatim kora
korjena. Kod lista (iglica) razmotren je njegov oblik, epiderm, bipoderm, pući, mezofil,
smolni kanali, centralni cilindar, grada trajnog lista u njegovoj bazi, te grada lisnog
jastučića. Pojedini anatomski elementi istraženi su po prvi puta (kao hipokotil, primarna
kora, sekundarni korjen, kotiledoni, primarno lišće i puci trajnog lista) odnosno
su izvršena po prvi put mjerenja (širina godova, u grani i korjenu, dužine proljetnih
i ljetnih traheida u deblu, u granama i. u korjenu i t. d.), a za elemente, o ikojima je
već pisao Wettstein , izvršena su kontrolna mjerenja, koja su mnoge navode
W e 11 s t e i n-a bilo korisno upotpunila bilo djelomice ili u cijelosti korigirala.


Ovdje detaljnije opisati sve istražene elemente značilo bi prepisati predmetnu
publikaciju. Stoga se ovaj prikaz ograničava na glavnije, prostim okom vidljive razlike
i to u pogledu goda, srčike, kore, korjena i lista (iglica).


Širinu godova utvrdio je autor na 5 različito starih stabala s prosječno 1,268 mm,
a u granicama od 0,047 do 4,531 mm, odnosno za pojedina stabla:


32-godišnje 0,636—2,226 mm


42-godišnje 0,763—4,531 mm


60-godišnje 0,731—2,735 mm


82-godišnje 0,409—3,657 mm


220-godišnje 0,047—1,580 mm


{Kod Wettstein-a kreće se širina godova od 0,4 do 3,7 mm, ali valja primijetiti, da su
podaci Dra Plavšića svakako točniji). Dalje autor navodi, da se široki i uski godovi
izmjenjuju zonalno t. j . da dolazi zona širih, zatim zona užih godova. 32-godišnje stablo
takvih zona nije imalo; 42-godišnje imalo je dvije zone: centralno širih, a periferno
užih godova; 60-godišnje i 82-godišnje stablo imala su po 4 zone, a 220´-godišnje 5. Tek
trebalo je navesti, na koji se to presjek odnosi, ali izgleda da se ovdje ne radi o presjecima
na panju, jer ovi počinju redovno sa uskim godovima. Periferni slabiji prirast
kod starih (starijih) stabala, naročito kod ornog bora, redovna je pojava, jer je u
starijoj dobi krošnja u srazmjeru spram debljine opet malena, te u koliko produkcija
drveta i ne bi zaostajala mnogo za prirastom u mladoj dobi, ona je razdijeljena na
srazmjerno većem plastu. Odnos proljetnog spram ljetnog drveta kod pančićke Plavšić
nalazi u omjerima 1 : 1,3 do 1 : 7,1 time, da je i kod pančićke ljetno drvo srazmjerno
jače zastupano u užim godovima.


94




ŠUMARSKI LIST 2/1938 str. 49     <-- 49 -->        PDF

Dr. Plavšić iproučio je i godove grana, koji su hiponastički građeni t. j . godovi
s donje strane širi su nego s gornje. Međutim na istraženom materijalu svi su godovi
uži od 1 mm, te im se širina kreće između 0.032 i 0,432 mm s prosjekom od 0,145 mm.
Odnos proljetnog prema ljetnom drvetu prosječno je kao 1:1,5, što znači da se ljetno
drvo razvija nešto slabije nego u deblu. U tom je jedna od razlika između pančićke
i ostalih smreka (Picea ajanensis, P. sitchensis, P. excelsa) kao i jele (Abies Pectinata).
čvrstoću grana kod pančićke, veli autor, uvjetuju i čvrsto građene proljetne traheide
malih lumena.


Srčika kod mladih stabala prilično je velika, a kod starijih manja i tamnija, ali
ne iščezava, kako je tvrdio Wettstein.


Epiderm primarne kore sačuvan je i kod šestgodišnjih stabala, a posve opada
(zajedno s hipodermom) do 14-godišnje starosti stabla i bude zamjenjivan hipodermom.
Sekundarna kora stvara se u starosti od 25 godina, a živ njezin dio debeo je svega
3 mm.


Kao kod ostalih smreka (Picea-vrsta) i pančićka ima heterorizan sistem primarnog
korjenja. Godovi sekundarnog korjena imaju širinu od 0,064 do 0,557 mm.


Pančićeva omorika ima trovrsno lišće (iglice): kotiledone, primarno i trajno
lišće. Kotiledoni, kojih je 4—6, imaju presjek istostranog trokuta, a dugi su 5—8 mm.
Primarno lišće u presjeku je eliptično i to jedno s jačim razlikama u dužini osi,
a drugo s manjim (dužina 6—10 mm, a širina do 1,5 mm). Trajni je pak list građen
plosnato dorziventralno ili četverouglasto ekvifacialno. Plosnate iglice, kod kojih je
velika os presjeka poldrug i više puta veća od male, dolaze na potištenim stablima i
starijim granama, dok iglice, kojima je velika os poprečnog presjeka tek nešto veća
od male (dakle četverouglasto ekvifacialne), nalaze se na vršcima deibala i grana, te
u blizini cvatova, a dugačke su 13,5 do 20 mm. Broj puci kod kotiledona iznosi na
] mm* 39,2, kod primarnog lišća 67,3, a kod trajnog 102. Kod trajnih iglica pretežni
dio puci nalazi se s gornje strane (10—17 redova spram 0—5 redova s donje strane),
te stoga izgleda, kao da s donje strane iglice nemaju puci.


Iznijevši tako karakteristike, koje su vidljive prostim okom, karakteristike u
anatomskoj gradi u usporedbi spram smreke (Picea excelsa) autor je ovako rezimirao:


1) Radijalni promjer proljetnih traheida u deblu kod pančićke je veći nego kod
smreke. Na osnovu 360 mjerenja autor je utvrdio kao prosječnu vrijednost toga promjera
kod pančićke sa 42,3 ft, u koju su dimenziju mjerene i stijene traheida. Kod
smreke pak prema Mohlu taj ima srednju vrijednost od 34,2 ..


2) Isti je slučaj i sa proljetnim traheidama korjena, samo su tamo dimenzije
57 . i 40,7//.


3) Jednoslojni sržni traci u deblu su kod pančićke niži i širi nego kod smreke.
Kod prve se kreću od 15,2 do 20,3^, a kod druge od 13,2 do 16,5^. Njihov broj na mm2
kod pančićke iznosi 41,7 a kod smreke 35.


4) Vijčana odebljanja jesenjih traheida korjena kod pančićke dolaze vrlo često,


dok kod smreke naprotiv vrlo rijetko.


5) Sklerenhimske stanice u sekundarnoj kori debla pančićke dolaze u velikom


broju i vrlo rano (već u 14. godini), što kod smreke nije slučaj.


6) Razlike, koje je postavio Wettstein, prema Plavšiću ili uopće ne postoje


(visina parenhimskih stanica u sržnim tracima debla, dužina parenhimatskih stanica


u kori debla, vijčana odebljanja ljetnih traheida u granama) ili su vrlo male (širina


ljetnih traheida, te smolni kanali debla).


Završujući ovaj prikaz o predmetnoj publikaciji smatram potrebnim podvući, da


bi u buduće bilo potrebno osigurati izvjestan broj zasebnih otisaka (kada takvi radovi


95