DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 9-10/2003 str. 34 <-- 34 --> PDF |
M. Prka: POJAVNOST NEPRAVE SRŽI KOD BUKOVIH STABALA I TEHNIČKE BUKOVE OBLOVINE ... Šumarski list br. 9-10. CXXVII (2003). 467-474 1. UVOD -Introduction Obična bukva pripada bakuljavim vrstama, koje starenjem često ili gotovo uvijek stvaraju obojenu srž nepravilnog oblika. Takva fakultativno obojena srž naziva se neprava srž, crveno srce ili kern bukve. Osrženi dio unutarnjeg dijela drva ima čunjast oblik. U prošlosti se pretpostavljalo (Tusson 1905) da neprava srž bukve nastaje kao reakcija drvnih stanica na napad gljiva. Kasnije je utvrđeno (Zycha 1958) da primarni uzrok nastanka neprave srži kod bukve nije biotski već abiotski čimbenik. Nastanak neprave srži bukve posljedica je reakcije živih drvnih stanica na prodor zraka, odnosno kisika u deblo. Kisik na žive stanice djeluje kao otrov, a one se brane anatomskim i kemijskim promjenama (tile, oksidacija, tvorba obojenih tvari) u pokušaju da spriječe daljnje prodiranje zraka. Tvari nastale kao rezultat ovakvih staničnih reakcija ne ulažu se u stanične stijenke, nego su uz njih prilegnute, a to je osnovna razlika između prave i neprave srži (G1 a v a š 1999). Kulminacija promjera nepravog srca bukve nastupa između 1. i 4. metra od panja, odakle opada prema panju i prema krošnji. Postoji još jedna, iako manja kulminacija promjera crvene srži između 6. i 8. metra debla. Neprava srž ima u deblu bukve oblik dva stošca međusobno spojenih bazama, ali taj oblik nije uvijek tako pravilan. Najšira je na mjestu gdje se počela stvarati (Tomašev ski 1958). Granica neprave srži ne poklapa se s granicom goda. Na poprečnom presjeku granica neprave srži može biti zrakasta, zvjezdasta i posve nepravilnoga oblika. Sama neprava srž može biti različito nijansirana, te nije nužno simetrična obzirom na uzdužnu os debla. Sušenjem drvo ne mijenja znatno boju. Čimbenici postanka svih tipova srži dijele se na obligatne i fakultativne. Za stvaranje neprave srži obvezno je potreban prodor određene količine zraka u unutrašnjost stabla (Zycha 1948). Fakultativni čimbenici su: prirodno starenje stanica parenhima, velik prodor zraka u stablo, hladno vrijeme (često s velikom sušom u prethodnom ljetu), prisutnost gljiva razarača drva i gljiva koje mijenjaju boju drva, genetske predispozicije i šumsko uzgojne mjere ili čovjekov utjecaj. Pojava i razvoj pojedinog tipa neprave srži nije uvijek uvjetovana utjecajem jednoga čimbenika, nego je to obično kombinacija više njih. Potvrđeno je da postoji veza između postanka i stupnja razvoja neprave srži i fiziološkog stanja u unutrašnjosti stabla. Kao mjerodavni fiziološki čimbenik treba smatrati vitalnost stanica parenhima. Smanjenje vitalnosti stabla u uskoj je vezi s nastankom i razvojem neprave srži bukve (Necesany 1965, 1969). Nazočnost i udio neprave srži kod stabala bukve je nepoznata do trenutka obaranja stabala i izrade tehni čke oblovine. Sa stanovišta iskorištavanja šuma i spoznaja o sortimentnoj strukturi bukovih sastojina razumljiv je interes za nastanak i razvoj neprave srži bukovih stabala. Udio neprave srži u tehničkoj oblovini bukve ima velik utjecaj na kvalitetu bukovih trupaca. Razlike u kvaliteti drva bijeli i fakultativno obojene srži (neprave srži - kerna), uz pretpostavku daje drvo fakultativno obojene srži zdravo, gotovo su iste kao i razlike u svojstvima drva bijeli i obligatno obojene srži. Neprava srž smanjuje mehanička svojstva, osobito čvrstoću na vlak, čvrstoću na udarac, čvrstoću na smicanje i frontalnu tvrdoću. Drvo neprave srži manje upija vodu, teže se impregnira i manje je savitljivo nego neosrženo drvo. Provodni su elementi u osrženom dijelu začepljeni tilama, pa zbog toga impregnacijsko sredstvo teško prodire u drvo, a bukovo drvo s nepravom srži unatoč impregnaciji brzo podliježe truleži. Upravo zbog podložnosti truleži bukova drva s nepravom srži ta pojava ima veliko značenje (Glavaš 1999). Po stupnju tehničke upotrebljivosti kod obične bukve možemo razlikovati: jednobojnu svijetlocrvenkastosmeđu srž približno pravilnog oblika smeđu srž nepravilnog oblika i nejednolične boje zvjezdastu srž nepravilnog oblika i nejednolične boje sivu srž uklopljenu u smeđu srž — početak truleži (piravost) Na jednom presjeku debla može se pojaviti više oblika neprave srži, kao što se vidi na slici 1. Neprava srž bitno utiče na kakvoću tehničke oblovine. Od ranije je poznato da je bilogorska bukva na tržištu cijenjena upravo zbog male učestalosti neprave |