DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 1-2/1995 str. 18 <-- 18 --> PDF |
F. Mrva: MODEL OPLEMENJIVANJA OBIČNOG ORAHA (JUGLANS REGIA L.).. stavljaju jednu vrlo široku i heterogenu populaciju orahovih stabala, više ili manje adaptiranih na specifične prilike staništa. U takvoj populaciji mogu se naći, kao rezultat slučajnog križanja i rekombinacije gena, tipovi oraha dobre kvalitete stabla, otporni na štetnike i bolesti, hladnoću i mrazeve s relativno dobrom kvalitetom plodova. Ovakve matične populacije poslužile su u mnogim zemljama kao osnova za primarnu selekciju. Mnoge svjetski poznate sorte elekcionirane u odred enim klimatskim i edafskim prilikama pokazale su izvrsne rezultate i u drugim zemljama u sličnim ekolo Šumarski list br. 1-2, CIX (1995), 15-26 škim uvjetima. Tako npr. svjetski poznata sorta »Franquette « selekcionirana u Francuskoj na području Grenobla dala je prema Mac Daniels u (1960), izvrsne rezultate u Sjevernoj Kaliforniji i Oregonu. U Sloveniji, gdje je unesena u okolici Maribora, koji je na istoj geografskoj širini s Grenoblom, ova sorta prilično obećava. Drugi pak primjer, poznate bugarske sorte »Šejnovo« i »Drenovo« selekcionirane u aridnom području Bugarske, pokazale su u humidnom području srednje Hrvatske znatno veću osjetljivost na niske temperature u odnosu na adaptirane — domaće selekcije. SADAŠNJE STANJE U SELEKCIJI I OPLEMENJIVANJU ORAHA Present condition of selection and tree breeding of walnut Rad na selekciji i oplemenjivanju udomaćenog oraha u Hrvatskoj nema veće tradicije. Voćarska i šumarska praksa (U.š. Sisak) ostala je u relativno skromnim okvirima razmnožavanje stranih komercijalnih sorti oraha visoke vrijednosti plodova, a da ekološka adaptivnost tih sorti u različitim klimatskim i edafskim uvjetima nije ispitana (Mrva 1984). Sa šumarskog stajališta rad na selekciji oraha započeo je 1966. godine. Za polaznu osnovu upotrebljeni su rezultati ankete provedene na području srednje Hrvatske u okviru istraživačke teme (1966-1969): »Uzgoj pitomog oraha u šumama«. Voditelj teme bio je do 1968. godine prof. dr. se. M. Anić (t 1968), a nakon toga prof. I. Dekanić . Glavni suradnik u eksperimentalnom dijelu istraživanja bio je ing. L. Sim on čić, tadašnji direktor Sjemenarne i rasadnika u Mengešu. Prema toj anketi stabla su odabirana na osnovi većeg broja karakteristika i fenotipski opisana na posebnom formularu. S određenog broja stabala skupljeni su plodovi, izmjereni i ocijenjeni glede kvalitete koja se zahtijeva od komercijalno dobrog ploda. Uzorci od po 100 kom. plodova po stablu bili su posijani u Mengešu, a iz sjetve je dobiven različit broj biljaka po uzorku. Na biljkama je proučavan rast i prirast, vrijeme tjeranja (listanja) i otpornost na mrazeve. Iz ovih opažanja uslijedile su preporuke za uži izbor onih stabala koja bi odgovarala za šumski uzgoj kao i onih koja bi se koristila za proizvodnju plodova (Mrva 1984, prema dostupnim podacima pok. ing. Z. Samošćanca). U Šumarskom institutu, Jastrebarsko rad na selekciji započeo je 1976. godine. S obzirom na postojanje određene osnove iz prijašnjih istraživanja, rad je bio usmjeren na: - pronalaženje i ocjenu anketiranih stabala iz užeg izbora; — i novi izbor stabala. Od približno 30 stabala iz užeg izbora ankete pronađeno je 25 stabala (5 je posječeno), 2 su se trula srušila, a 6 stabala je ispušteno iz daljnje evidencije radi slabe kvalitete debla i plodova te lošeg zdravstve nog stanja. Od 17 preostalih stabala, 3-4 stabla pokazivala su veliku osjetljivost na mraz i nisu se mogla uspješno koristiti za razmnožavanje cijepljenjem, jer su plemke bile redovito oštećivane mrazom. Izbor novih stabala obavljen je na 15 različitih lokaliteta srednje Hrvatske na kojima je izabrano 21 stablo. Glavni kriteriji selekciju bila je kvaliteta stabla i plodova te zdravstveno stanje. Zbog velikih šteta od mrazeva, naročito proljetnih, u razdoblju 1979-1982. godine, selekcija je preusmjerena na tipove koji kasnije tjeraju. Iako su takva stabla vrlo rijetka, ispitivanjem velikog broja poljodjelskih gospodarstava pronađena su na različitim lokalitetima 4 stabla za koja se može pouzdano reći da pripadaju tipu kasnog oraha (Mrva 1984). Ta su stabla vrlo interesantna za daljnji rad bilo za neposredno razmnožavanje vegetativnim ili generativnim putem. Najjednostavniji način da se razmnoži odnosno reproducira selekcionirano stablo (genotip) željenih svojstava su metode vegetativnog razmnožavanja: — makropagacija (cijepljenje, reznice), — mikropropagacija (kultura stanica i tkiva). U komercijalnom razmnožavanju kulturnih sorti oraha, a jedanko tako i u oplemenjivanju, dominantna je metoda cijepljenja. Iako ima pokušaja pa i nekih rezultata u mikropropagaciji, oni su za sada u eksperimentalnoj fazi i još nemaju praktički značaj. Cijepljenje selekcioniranog materijala započeto je 1977. godine sa svrhom osnivanja prvih klonskih nasada u kojima bi se pratilo i ocijenilo ponašanje klonova u rastu, otpornosti na štetnike i bolesti, niske temperature te plodonošenje. Krajnji cilj bio je testiranje sorti i masovno razmnožavanje testiranih selekcija bilo za šumski uzgoj bilo za uzgoj plodova. Početno cijepljenje obuhvatilo je 17 anketiranih stabala i nastavljeno iz godine u godinu cijepljenjem novoselekcioniranih stabala sve do 1990. godine. Od početno slabijih rezultata cijepljenja (19%), uspjeh je poboljšavan iz godine u godinu do zadovoljavajućeg rezultata od 57%. No već u prvim godinama cijepljenja pojavile su se teškoće jer su plemke od slekcioniranih stabala primarne plemke) |