DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1990 str. 31 <-- 31 --> PDF |
IZVORNI ZNANSTVENI ČLANCI — ORIGINAL SCIENTIFIC PAPERS UDK 630*301.151.001 Sum. list CXIV (1990) 141 DIMENZIJE SOCIOEKONOMSKOG STATUSA ŠUMARA Anđelka ŠAJKOVIĆ* SAŽETAK. Kao i u drugim djelatnostima tako i u šumarstvu postoji diferencijacija medu zaposlenima, odnosno, nazire se hijerarhija. U našim sociološkim istraživanjima pokušali smo da točno izmjerimo tu hijerarhiju. U ovom članku položaj pojedinaca zaposlenih u šumarstvu utvrđujemo pomoću indeksa socioekonomskog statusa klasificirajući zaposlene u pet rangova. UVOD Pojam »socioekonomski status« je dosta kompleksan i sadrži u sebi niz elemenata i teorijskih pretpostavki od kojih je potrebno poći. Webe r jedan je od autora za kojeg se smatra da je prvi upotrijebio izraz »društvena slojevitost« i sa takvim načinom promatranja društva zanemario Marxov aktivistički stav prema društvu. Weber u svojoj teoriji stratifikacije uzima tri osnovna elementa i to klasLi, status i moć. Klasa pripada ekonomskoj sferi, moć političkoj, a status je sve ono što je označeno ocjenom časti i prestiža, odnosno to je društveni ugled koji je uvjetovan određenim stilom života. Za stil života se kaže: »Po svom sadržaju, staleški ugled se obično izražava u tome što se od svakog koji hoće da pripada krugu pre svega očekuje određeni stil u vođenju života (Đ u r i ć, 1987). Mill s u svojoj teoriji stratifikacije uz klasu, status i moć uvodi četvrtu dimenziju, zanimanje, jer zanimanje je izvor dohotka, sadrži određeni stupanj moći i vezano je za statusni položaj. Statusni položaj zasniva se na društvenim odnosima. Ugled je pretpostavka odnosa. Obilježja ugleda jesu: zanimanje, imovina, obitelj, odgoj, dohodak, moć i sve ostalo što pojedince razlikuje jedne od drugih. Prema ovim kriterijima pripadnici gornje klase imaju visok ugled, a pripadnici donje klase nizak ugled. U »Rječniku sociologije i socijalne psihologije« (1977) status je definiran kao »položaj, mjesto, pozicija subjekta u strukturi neke društvene cjeline (grupe, zajednice, organizacije).« U ovom radu »socioekonomski status« može se definirati kao položajzaposlenih ocijenjen kroz dimenziju društvene podjele rada, ekonomsku dimenziju, dimenziju stambenog položaja, dimenziju političke participacije, a izražen skupnim indeksom koji možemo nazvati »indeks socioekonomskog statusa«. * Mr. Anđelka Šajković, prof, sociologije, asistent, Šumarski fakultet Sveučilišta u Zagrebu, Šimunska cesta 25. |
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1990 str. 32 <-- 32 --> PDF |
UZORAK I METODE U našem istraživanju primijenili smo metodu stratificiranog uzorka, ko jim smo obuhvatili 854 ispitanika ravnomjerno uzetih prema broju zaposle nih u šumarstvu na području čitave SR Hrvatske. Kategorije uzorka bile su nam: radnik, poslovođa, predsjednik zbora radnih ljudi, predsjednik rad ničkog savjeta, predsjednik sindikata i sekretar osnovne organizacije SK, s tim što je na svakom lokalitetu bilo u uzorku po 5 radnika bez »funkcija«. Istraživanje je obavljeno anketiranjem pomoću znanstvenog upitnika, koji smo prethodno verificirali. Anketiranje je obavljeno u toku 1987. go dine. Pri obradi podataka korištena je suradnja članova Instituta za društvena istraživanja u Zagrebu" koji su obavili i kompjutorsku obradu podataka, a zatim smo proveli znanstvenu analizu uz pomoć statističke metode. Korištena je multivarijantna analiza. REZULTATI ISTRAŽIVANJA Indeks socioekonomskog statusa izrađen je na temelju ovih dimenzija: 1. POLOŽAJ U PODJELI RADA. Tu dimenziju sačinjava sintetičko obilježje koje tvore varijable »kategorije uzorka« i »školska sprema«. 2. EKONOMSKI POLOŽAJ. Tu dimenziju označava sintetičko obilježje koje čine varijable: a) broj zaposlenih u domaćinstvu, b) prosječni OD u odnosu na prosjek republike, c) posjedovanje zemlje, d) veličina zemljišnog posjeda, e) posjedovanje stoke, f) posjedovanje automobila i g) posjedovanje traktora. 3. STAMBENI POLOŽAJ. U dimenziju stambenog položaja uključene su varijable: a) posjedovanje kuće, b) rješenje stambenog pitanja za one koji nemaju vlastitu kuću, c) opskrbljenost domaćinstva strujom, d) opskrbljenost vodom, e) opskrbljenost toplom vodom, f) posjedovanje plinskog ili električnog štednjaka i g) posjedovanje stroja za pranje rublja. 4. POLITIČKA PARTICIPACIJA. Tu dimenziju sačinjava članstvo u SKJ i članstvo u Sindikatu. Uzimanjem u obzir ove četiri dimenzije sačinjen je skupni indeks koji je rangiran od 1 do 5 i to: Rang 1 označava »visok položaj«, Rang 2 označava »dobar položaj«, Rang 3 označava »srednji položaj«, Rang 4 označava »niži položaj« i Rang 5 označava »nizak položaj« (Supek , 1981). Na taj način dobio se generalni položaj zaposlenih u šumarstvu SR Hrvatske. Naime, obavili smo ukrštanje »indeksa« s ostalim varijablama iz upitnika, a u obzir su uzeti ona ukrštanja gdje je koeficijent kontingencije veći od 0,30 (Petz, 1985). Evo rezultata tih ukrštanja. * Suradnici su bili Zeljko Buzov i Ivan Rimac. |
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1990 str. 33 <-- 33 --> PDF |
143 |
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1990 str. 34 <-- 34 --> PDF |
Ukrštena je varijabla »kategorija uzorka« i »indeksa socioekonomskog statusa«. Između ukrštenih varijabli postoji značajna korelacija (C = 0,50). Prema podacima, od 555 »radnika« u uzorku, visoko mjesto prema rangu zauzima 39 (7,0%) radnika; dobro mjesto zauzima 107 (19,2%) radnika; srednje mjesto zauzima 119 (21,5%) radnika — rang 3; niže mjesto zauzima 128 (23,1%) radnika i nisko — rang 5, zauzima 162 (29,2%) radnika. Indeks V segmentarne asocijacije naglašava da »rangu 1« (V = —0,64) i »rangu 2« (V = —0,15) neće pripadati ispitanici iz kategorije »radnik«. Prema segmentarnoj asocijaciji »rang 4« (V = 0,17) i »rang 5« (V = 0,27) očito govori da je generalni položaj ove kategorije zaposlenih na dnu ljestvice socioekonomskog statusa. Prema ovoj analizi može se reći da je socioekonomski status radnika nizak. Kod druge kategorije uzorka, a to su poslovođe, situacija je posve drugačija. Od 148 poslovođa, 65 (44,0%) ima »rang 1« odnosno visoki položaj; 45 (30,4%) ima »rang 2«; 27 (18,2%) »rang 3«, a 11 poslovođa zauzima četvrto i peto mjesto na ljestvici socioekonomskog statusa. Indeks V segmentarne asocijacije koji u ćeliji »poslovođa« i »rang 1« iznosi 0,20, naglašava da visoko mjesto na ovoj ljestvici zauzimaju isključivo poslovođe. Negativni predznaci indeksa V za treći, četvrti i peti rang ukazuju na to da poslovođe u pravilu neće biti nisko na ljestvici socioekonomskog statusa. Također, predsjednik zbora radnika, predsjednik radničkog savjeta i sekretar 0 0 SK prema negativnim predznacima indeksa V za treći, četvrti i peti rang, neće se nalaziti na dnu, već će njihov položaj biti na vrhu ljestvice, iako ne odviše izražen. Za razliku od ovih kategorija, predsjedniku sindikata pripada »srednje« mjesto na ovoj ljestvici, jer je tek tu indeks V pozitivan. Iz toga se može zaključiti da na ljestvici socioekonomskog statusa najviše mjesto zauzimaju poslovođe i da je njihova uloga dominantna. Iza poslovođa slijede one kategorije iz uzorka koje su bitne za donošenje određenih odluka, a to su predsjednik radničkog savjeta, sekretar 0 0 SK i predsjednik zbora radnika. Predsjednik sindikata je negdje na srednjem mjestu, a radnici su na zadnjem mjestu ove ljestvice. Pregledno socioekonomski položaj kategorija uzorka izgledao bi ovako: 1. Visoki položaj — poslovođe 2. Dobar položaj — sekretar 0 0 SK 3. Srednji položaj — predsjednik radničkog savjeta 4. Niži položaj — predsjednik zbora radnika, predsjednik sindikata 5. Nizak položfij — radnici. Budući da su podaci ukazali na diferencijaciju prema obrazovnoj strukturi, odnosno da stupanj obrazovanja utječe na položaj pojedinca, indeks socioekonomskog statusa to i potvrđuje. Ukrštanjem varijable »školska sprema« s indeksom socioekonomskog statusa, vidljivo je da postoji značajna korelacija (C = 0,54). Izražen stupanj povezanosti među varijablama ukazuje na to da će obrazovanje utjecati na položaj pojedinca. Prema podacima iz tablice broj 2, može se zaključiti da dominiraju tri kategorije ispitanika prema obrazovanju: NKV ispitanika ima 104, KV ispitanika ima 283 i ispitanika sa srednjom stručnom spremom ima 264. Ostale kategorije prema obrazovanju su manje zastupljene, stoga su relevantniji podaci brojčano više zastupljenih kategorija ispitanika prema obrazovanju. |
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1990 str. 35 <-- 35 --> PDF |
145 |
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1990 str. 36 <-- 36 --> PDF |
Kao što je već navedeno, najviše ima ispitanika sa KV kvalifikacijama (283). Svega 21 (7,4%) ispitanika iz ove kategorije zauzima visoki položaj na ljestvici socioekonomskog statusa (rang 1); 66 (23,3%) dobar položaj (rang 2); 73 (25,8%) srednji položaj (rang 3); 65 (23,0%) niži položaj (rang 4) i 58 ispitanika (20,4%) zauzima nizak položaj. Od ukupno 264 ispitanika sa srednjom stručnom spremom, 106 (40,2%) zauzima visoki položaj; 75 (28,4%) dobar položaj; 55 (20,8%) srednji položaj; 20 (7,6%) niži i 8 (3,0%) nizak položaj na ljestvici socioekonomskog statusa. Treća, brojčano najviše zastupljena kategorija ispitanika je sa NKV kvalifikacijom kojih ima 104. Svega jedan ispitanik zauzima rang 1 ili visoko mjesto (0,5%); 5 (4,8%) zauzima dobar položaj (rang 2); 8 (7,7%) zauzima srednji položaj (rang 3); 30 ispitanika (28,8%) ima niži položaj (rang 4) i 60 ispitanika (57,7%) ima nizak položaj (rang 5). Prema segmentarnoj asocijaciji i pozitivnom ili negativnom predznaku indeksa V, jasno je naglašeno koje kategorije ispitanika prema obrazovanju zauzimaju određena mjesta na ljestvici socioekonomskog statusa. Rang 1 u pravilu neće zauzimati NKV ispitanici (V = —0,95), PKV (V = —0,75), KV (V = —0,62), VKV (V = —0,28) i ispitanici sa nižom stručnom spremom (V = —1,0). Ove kategorije ispitanika imaju negativan predznak indeksa V za ćeliju »rang 1« i navedeni stupanj obrazovanja, što ukazuje na to da ti ispitanici u pravilu neće pripadati visokom mjestu na ljestvici socioekonomskog statusa. Međutim, rangu 1 pripadat će ispitanici sa srednjom stručnom spremom (V = 0,26), sa višom stručnom spremom (V = 0,04) i ispitanici sa visokom stručnom spremom (V = 0,09). Kod ovih ispitanika, naročito kod srednje stručne spreme, naglašen je pozitivan predznak indeksa V segmentarne asocijacije što govori da će ove kategorije ispitanika u pravilu zauzimati visoko mjesto na ljestvici socioekonomskog statusa. Hijerarhija socioekonomskog statusa prema rangu na temelju indeksa V izgleda ovako: Rang 1 — srednja stručna sprema (V = 0,26) viša stručna sprema (V = 0,04) visoka stručna sprema (V = 0,09) Rang 2 — srednja stručna sprema (V = 0,06) viša stručna sprema (V = 0,01) visoka stručna sprema (V = 0,01) VKV kvalifikacija (V = 0,02) Rang 3 — KV kvalifikacija (V = 0,06) PKV kvalifikacija (V = 0,01) Rang 4 — KV kvalifikacija (V = 0,07) NKV kvalifikacija (V = 0,07) PKV kvalifikacija (V = 0,03) Rang 5 — NKV kvalifikacija (V = 0,26) PKV kvalifikacija (V = 0,02) KV kvalifikacija (V = 0,02) niža stručna sprema (V = 0,04) Prema ovoj ljestvici socioekonomskog statusa vidljivo je da dominantno visoko mjesto zauzima srednja stručna sprema, a najniže mjesto pripada |
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1990 str. 37 <-- 37 --> PDF |
ispitanicima sa NKV kvalifikacijom. Ovi podaci mogu se protumačiti da će stupanj obrazovanja utjecati na socioekonomski status zaposlenih u šumarstvu. Rezultati o broju zaposlenih članova domaćinstva kod ispitanika ukazali su na to da postoji utjecaj ove varijable na način života ispitanika. Ukrštanjem varijable »broj zaposlenih u domaćinstvu« i indeksa socioekonomskog statusa dobio se položaj ispitanika prema broju zaposlenih u svome domaćinstvu. Rezultati naših istraživanja pokazuju da je ukupno ispitanika sa jednim zaposlenim članom u domaćinstvu 369. Iz ove kategorije, 32 (8,7%) ispitanika ima visok socioekonomski status (rang 1); 80 (21,7°/o) ima dobar status (rang 2); 69 (18,7%) ima srednji status (rang 3); 75 (20,3%) ima niži status (rang 4) i 113 (30,6%) ima nizak socioekonomski status (rang 2). Indeks V segmentarne asocijacije ukazuje, da će se ispitanici sa jednim zaposlenim članom u domaćinstvu u pravilu nalaziti na donjim dijelovima ljestvice socioekonomskog statusa. Naime, za rang 1, rang 2 i rang 3 indeks V ima negativan predznak, a kod ranga 4 pozitivan V = 0,05 i rang 5 izražen (V = 0,19). Ispitanika sa dva zaposlena člana ima ukupno 398. Visoki položaj (rang 1) zauzima 120 (30,1%) ispitanika, srednji položaj (rang 3) ima 90 (22,6%) ispitanika, niži položaj 56 (14,0%) i nizak položaj (rang 5) ima 37 (9,3%) ispitanika. Indeks V koji za rang 1 u korelaciji sa dva zaposlena člana iznosi 0,19 ukazuje na to da će ispitanici sa dva zaposlena člana u domaćinstvu imati »visoki položaj« na ljestvici socioekonomskog statusa. Za drugo i treće mjesto ove ljestvice indeksi segmentarne asocijacije su također pozitivni, mada nisu visoki, a za četvrto (V = —0,17) i peto (V = —0,52) osim što su negativnog predznaka, izražavaju i tendenciju da ispitanici sa dva zaposlena člana u domaćinstvu u pravilu neće imati nizak socioekonomski status. Značajnost koeficijenta kontingencije za ukrštanje varijable »površina kuće« i indeks socioekonomskog statusa (C = 0,32) ukazuje da nije bitno posjedovanje kuće, već veličina kuće, što će utjecati na generalni položaj pojedinca kod zaposlenih u šumarstvu. Naime, veličina kuće bitan je elemenat u načinu seoskog života, odnosno to je »statusni simbol« sela. Zbog toga se u okvirima seoskog načina života izdvajaju i cijene ona domaćinstva koja imaju veliku kuću, iako je njezina iskorištenost neracionalna. Ovaj elemenat je već dobro poznata činjenica tradicionalnog seoskog života koja i dalje ostaje pored utjecaja urbanog načina života što donosi zaposlenost i obrazovanje. Tako je i ovo istraživanje pokazalo da ispitanici sa većom površinom kuće od 76 m2 imaju i visoki socioekonomski status među zaposlenima u šumarstvu. Od 863 ispitanika, 320 (37,1%) odgovorilo je da nema vlastitu kuću. Za ovu kategoriju u okviru ovog ukrštanja značajno je da se nalazi nisko na ljestvici socioekonomskog statusa. Vidi se da je za više položaje socioekonomskog statusa indeks V negativnog predznaka a za rang 5 iznosi 0,12. Dakle, ipak, i posjedovanje i veličina kuće određuje socioekonomskoj položaj ispitanika. Međutim, opet postoji i različit položaj ove kategorije ispitanika u odnosu na to kako i na koji način imaju riješeno stambeno pitanje. Prema tome gornja mjesta na ljestvici socioekonomskog statusa zauzimat će iz kategorije ispitanika koji nemaju vlastitu kuću, oni ispitanici koji |
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1990 str. 38 <-- 38 --> PDF |
imaju društveni stan (za rang 1 V = 0,24 i rang 2 V = 0,10). Prema negativnim predznacima indeksa V segmentarne asocijacije, ispitanici koji posjeduju društveni stan u pravilu neće imati nizak socioekonomski status. Međutim, ispitanici koji stanuju kod roditelja, što je logično očekivati, imat će niži ili nizak socioekonomsko status, a podstanari i oni koji stanuju u radničkim nastambama nalazit će se na dnu ljestvice socioekonomskog statusa. Ovi podaci i nisu toliko» teški« jer u ukupnom uzorku podstanara ima svega 44, a »barakaša« 22 ispitanika. Jedan od statusnih simbola je automobil. Prijašnji podaci su pokazali da 421 ispitanik posjeduje automobil, a 194 posjeduje traktor, zatim da većina ispitanika posjeduje zemlju što bi bio jedan od pokazatelja veće orijentiranosti ka tradicionalnom selu. Međutim, značajnost koeficijenta kontingenti je pokazala se kod ukrštan ja varijable »posjedovanje automobila« i indeksa socioekonomskog statusa, što znači da je zapravo statusni simbol zaposlenih automobil. Budući da je prema podacima za rang 1 kod ispitanika koji imaju automobil indeks segmentarne asocijacije naglašen (V = 0,29), može se tumačiti da posjedovanje automobila određuje visok socioekonomski položaj. Obrnuto, negativan predznak indeksa (V = —0,73) govori u prilog tvrdnji da ispitanici koji nemaju automobil neće zauzimati visoko mjesto na ljestvici socioekonomskog statusa. Ova kategorija ispitanika imat će nizak socioekonomski status — za rang 5 V = 0,21. Istraživanje je pokazalo da značajnu ulogu u socioekonomskom statusu ima opremljenost domaćinstva određenim aparatima što označava tendenciju pojedinih kategorija ispitanika prema urbanom načinu i kvaliteti stanovanja. Indeks socioekonomskog statusa značajno korelira sa varijablama »posjedovanje plinskog ili električnog štednjaka«, »posjedovanje hladnjaka ili škrinja« i »posjedovanje stroja za pranje rublja«. Ispitanici, čija su domaćinstva opremljena ovim aparatima, nalazit će se u gornjem dijelu ljestvice. ZAKLJUČAK Prema »statusnom simbolu« i »pripadnosti određenoj kategoriji uzorka«, ulvrđeno je da postoji hijerarhija, jer na ljestvici socioekonomskog statusa poslovođe imaju visok položaj, a radnici nizak položaj. Obrazovanje je slijedeći »statusni simbol«, odnosno utječe na položaj pojedinaca. Nizak položaj imaju strukture sa NKV, PKV i KV stupnjem obrazovanja, a visok položaj imaju ispitanici sa srednjom stručnom spremom. Broj zaposlenih članova u domaćinstvu utjecat će na socioekonomski status ispitanika. Ispitanici sa jednim zaposlenim članom imat će nizak status, a ispitanici sa dva i više zaposlenih članova imaju visok status. Automobil je također »statusni simbol « i određuje položaj pojedinca na toj ljestvici. Opremljenost domaćinstva vodovodom, toplom vodom, strojem za pranje rublja, hladnjakom i plinskim ili električnim štednjakom uvjetuju visok položaj na ljestvici socioekonomskog statusa. |
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1990 str. 39 <-- 39 --> PDF |
LITERATURA Đurić, M. (1987): Sociologija Maxa Webera, Naprijed, Zagreb. Petz, B. (1985): Osnove statističke metode za nematematičare, SN Liber, Zagreb. Supek , R. (1981): Ispitivanje javnog mnijenja, SNL, Zagreb. *** (1977: Rječnik sociologije i socijalne psihologije, Informator, Zagreb. Dimensions of the Socio-economic Status of Forestry Workers S u m m a r y The Cabinet for Marxism and Self-Management of the Faculty of Forestry in Zagreb was assigned a task by the Forestry Research Institute of the same Faculty, to investigate the »human factor« in the forestry. Among other aspects, the investigations included the socioeconomic status and he hierarchy of the workers in the forestal economy of the SR of Croatia. The index of the socioeconomic status of forestry workers was determined and the cross-compared with different sample categories. That is, the results of the survey made by means of enquiry forms, were subjected to a polyvariant analysis. The following dimensions of the socioeconomic status of forestry worker were established: level of education, affiliation to a certain sample category (labourer, foreman, president of the workers´ council, secretary of the local branch of the Communist League, president of the Workers´ Assembly and president of the trade union), posession of automobiles and equipment of the households with durables. The socioeconomic status is determined by the square footage of the apartment/ house and the number of the employed members of a household. On the »status symbol« basis was ascertained that the foremen rank very high and labourers very low, which means that the level of education is not a decisive factor, because the workers with college and high school education regularly take a mid position. The forestry is a traditional activity and all the examined workers lead a traditional (rural) way of life: they possess the land, cattle, tractors etc. and thus running the »grey economy« and working on two places, they improve their socioekonomic status. |