DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 24     <-- 24 -->        PDF

STUDY OF THE INCREMENT OF IUFRO DOUGLAS FIR IN VARIOUS
PROVENANCES AT »CRNA LOKVA« EXPERIMENTAL PLOT
(BOSANSKA GRADIŠKA)


Summary


The height increment, diameter and quality of 8 Douglas Fir provenances
was studied at an experimental plot of IUFRO-Douglas Fir in various provenances
On the basis of the results of the investigation it can be concluded that
significant differences exist between provenances, but that, due to the uneven
growth, they become smaller with plant aging. In the same way significance
between the provenances changes. In spite of this it has been observed that in
view of the increment in height the most productive provenance is 1069, with
regard ito diameter provenance 1091 and regarding quality provenance 1060.
It we take into consideration both average height and quality, the 1036 provenance
is the most valauble, which originates from British Columbia (Canada).




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 23     <-- 23 -->        PDF

7. U 10. godini prosječni prsni promjer varira od 23,0 mm (prov. 1099)
do 32,3 mm (prov. 1091), a prosjek za cijelu plohu iznosi 26,6 mm.
8. Po učešću najkvalitetnijih stabala, najvrednija je provenijencija 1090,
a najlošija prov. 1091. Po prosječnom kvalitetu stabala, najvrednija je prov.
1060,´ a najlošije prov. 1029 i 1091.
9. Istovremeno, po kvalitetu stabala i prosječnim visinama, najvrednija
je prov. 1036, a najlošija prov. 1099.
10. Pošto se prema ROHMEDER-SCHOENBACH-u preticanje koje je
naročito izraženo u mladosti u manjoj mjeri nastavlja i kasnije, potrebno je
započeta istraživanja nastaviti, kako bi se na osnovu dugogodišnjih istraživanja
izveli pravovaljani zaključci u vezi s vrijednošću pojedinih provenijencija
za određene uslove.
LITERATURA


Đurđe vic, J. — Senić, P. (1986): Osobine zemljišta na stalnim oglednim plohama
s duglazijom (PSEUDOTSUGA MENZIESSII /Mirb./. Franco) različitih
provenijencija. Sarajevo.


Fourchy , P. (1954): Etudes sur Je developpement et la production de quelques
peuplements de Douglas. Annales de 1-Ecole National des Eaux et Forets
eft de la Station de Recherces et Experiences forestieres, XIV, Nancy


G o eh r e, K. — J ahn, G. (1958): Die Douglasie und ihr Holz, Berlin
(1954): Standortliche Grundlagen fiir den Anbau der Griinen Douglasie. Schriftenreihe
der Forstlichen Fakultat Gottingen. Band XI, Frankfurt a/M.


Khan , Sh., A. (1982): Zavisnost taksacionih elemenata i nekih fizioloških karakteristika
duglazije od provenijencije i uslova stanšta (doktorska disertacija),
Sarajevo.


hinder , A. (1951): Statistiche Methoden fiir Wissenschaftler, Mediziner und
Ingenieure. Basel.


Milano vic, S. — Pintarić, K. (1978): Proučavanje vodnog režima raznih
provenijencija duglazije (Pseudotsuga taxifolia Britt.). Glasnik Zemaljskog
muzeja Bosne i Hercegovine, Prirodne nauke, Nova Serija, sv. XVII, Sarajevo.


Pintarić , K. (1971): Fenološka opažanja na duglaziji (Pseudgtsuga taxifolia
Britt.) raznih provenijencija. Šumarstvo, sv. 1—2, Beograd.


Pintarić , K. (1971 a): Prirašćivanje u visinu sijanaca duglazije (Pseudotsuga
taxifolia Britt.) raznih provenijencja u drugoj godini života i njegove ovisnosti
od uslova topline. Šumarstvo, sv. 5—6, Beograd.


Pintarić , K. (1973): Uzgajanje šuma (predavanja), Sarajevo.


Pintarić , K., S c h o b e r, R. (1974): Uzgajanje šuma (predavanje), Sarajevo,
(1963): Erfahrungen mit der Douglasie in Europa. Allgemeine Forstzeitschrift,
No 30, 31 und 34, Miinchen.


Vrcel j-Ki tić, D. (1982): Kulture duglazije (Pseudotsuga Menziessii (Mirb.),
Franco) u različitim stanišnim uslovima SR Srbije. Institut za šumarstvo i
drvnu industriju Beograd, Posebno izdanje, br. 40, Beograd.


Weber , E. (1972): Grundriss der biologischen Statistik, Stuttgart,


Westfeld , H., R. (1949): Applied Silviculture in the United States, New York.


Study of the Increment of IUFRO-Douglas Fir in Various Provenances at »CRNA


LOKVA« Experimental Plot (Bosanska Gradiška)


413




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 22     <-- 22 -->        PDF

U tab. 12 prikazano je učešće stabala po kvalitetnim kategorijama i
provenijencijama. Prema učešću kvalitetnih stabala, najvrednija je prov.
1090, jer je registrirano 1914 kvalitetna stabla po hektaru, odnosno 91%
stabala, dok je najlošija prov. 1091 koja ima svega 1329 kvalitetnih stabala
po hektaru, odnosno 79% kvalitetnih stabala. Ipak se mora konstatirati da kod
svih provenijencija ima dovoljan broj kvalitetnih stabala, što garantira da
se uz primjenu mjera njege ostvari postavljeni cilj, maksimalna količina
najvrednije drvne mase.


Prema prosječnom kvalitetu, najvrednija je prov. 1060, a najlošija prov.
1029 i 1091.


Ako se istovremeno uzme u obzir prirašćivanje u visinu i kvalitet (tab.
13), najvrednija je prov. 1036, jer je po visini (266 cm) na trećem, po debljini
na prsnoj visini (62,33 mm) na drugom i po kvalitetu na trećem (1,15)
mjestu. Istovremeno se može konstatirati da najkvalitetnije provenijencije
nisu i najproduktivnije. Tako, dok je prov. 1069 po prosječnoj visini na
prvom mjestu, po kvalitetu je na šestom mjestu, ili prov. 1060 je po kvalitetu
na prvom, a po prosječnoj visini na petom mjestu. Na sličan način bi se
mogle uporediti i debljine s kvalitetom.


ZAKLJUČAK


Na osnovu provedenih istraživanja, može se zaključiti slijedeće:


1. Ogledna ploha se nalazi u odjelu 26. gospodarske jedinice »Kozara
Vrbaška« u predjelu zvanom »Crna Lokva«, na nadmorskoj visini 665 m,
južnoj ekspoziciji i nagibu do 10° s umjereno kontinentalnom klimom,
2. Zemljište po teksturi spada u skeletnu ilovaču, a po tipu u kiselo
ilimerizirano tlo (luvisol). Tlo je kiselo (u H.,0 = pH5,3), slabo humozno
(sadržaj humusa 1,62%), slabo snabdjeveno fosforom (0,62—1,98 mg/100 gr.
tla) i bogato snabdjeveno kalijem (preko 40 mg/100 gr. tla), po adsorptivnom
kompleksu slabo je snabdjeveno bazama.
3. Iako između provenijencija postoje razlike u postotku preživljavanja
(92% do 98%), u prosjeku 95,9%, razlike nisu signifikantne.
4. U 10. godini najveću prosječnu visinu ima prov. 1069 (2,94 m), a
najmanju prov. 1099 (2,36 m). Najveće razlike između provenijencija su bile
u četvrtoj godini i sa starošću se signifikantnost smanjuje, tako da u 10.
godini od 28 upoređenja dva prosjeka, samo u tri slučaja (11%) su razlike
signifikantne, a u 4. godini su u 10 slučajeva (36%) razlike signifikantne.
5. U 10. godini najveće debljine u vratu korijena ima prov. 1091 (67,3
mm) a najmanje prov. 1100 (55,7 mm). Slično kao i kod visina, sa starošću
se signifikantnost u razlikama dva prosjeka smanjuje. Dok je u 4. godini
postojala signifikantna razlika u 25% slučajeva, u 10. godini signifikantne
razlike uopće ne postoje.
6. U 10. godini 96% do 100% preživjelih biljaka dostiglo je visinu preko
1,3 metra.
412




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 21     <-- 21 -->        PDF

Rangiranje provenijencija po visini i kvalitetu
Tab. 13.


provenijencija


1029 1036 1060 1069 1090 1091 1099 1100


rang (redoslijed)


po prosječnoj visini
(10 g.) 4 3 5 15 2 8 7
po prosječnoj debljini
u vratu korijena (10 g.) 7 2 5 3 6 1 4 8
po kvalitetu (10 g.) 7 3 1 5 2 7 6 3


Prosječni prsni promjeri variraju od 23,0 mm (prov. 1099) do 32,3 mm
(prov. 1091), a prosjek za cijelu plohu iznosi 26,6 mm±2,8 mm. Najdeblja
provenijencija je za preko dvije standardne devijacije deblja od prosjeka
za plohu, i za 3,3 standardne devijacije od provenijencije s najmanjim prsnim
promjerom (prov. 1091 : prov. 1099). Ovi pokazatelji ukazuju na prednost
provenijencije 1091 u odnosu na debljinu u prsnoj visini.


Na osnovu obračuna linearnog trenda može se konstatirati da sa povećanjem
nadmorske visine provenijencije raste i debljina u vratu korijena
po jednačini:


Y = 35,3 + 0,003x; r = 0,47


Kod prosječnih visina je konstatirano da s povećanjem nadmorske visine
provenijencija opada prosječna visina po jednačini:


Y = 178,7 — 0,0112x; r=0,09


3.6.4. Kvalitet stabala
Pri ocjeni jedne vrste drveća pa i njene provenijencije, naročito kada
su u pitanju duži produkcioni periodi u kojima treba proizvesti maksimalnu
količinu najvrednije drvne mase, kvalitet stabala igra značajnu ulogu, jer
što je više kvalitetnih stabala u mlađem dobu, postoji veća mogućnost selekcije
i time se ostvaruje cilj proizvodnje. Zato se ovim istraživanjima i procjeni
kvaliteta posvetila posebna pažnja.


Sva stabla su svrstana u tri kvalitetne kategorije i to:


1 — kvalitet dobar: deblo pravo i okomito od zemlje do vrha,


2 — kvalitet srednji: stablo koje nije svrstano u kategoriju 1 ili 3


3 — kvalitet loš: deblo jednostrano i dvostrano jako krivo, tako da se
mogu očekivati samo manje vrijedni sortimenti (III klasa pilanske oblovine)
ili cijepani sortimenti.


411




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 20     <-- 20 -->        PDF

godini je u prosjeku 2,1 mm s variranjem između provenijencija od 1,8
mm (prov 1029) do 2,5 mm (prov. 1100). U 10. godini prosječni dobni debljinski
prirast iznosi 6 mm, s variranjem između provenijencija od 5,6 mm
(prov. 1029 i 1100) do 6,7 mm (prov. 1091).


Osim promjera u vratu korijena, mjereni su i promjeri u prsnoj visini
(1,3 m). Pri tome treba reći da u 10. godini sve preživjele biljke nisu dosegle
visinu od preko 1,3 m., što se vidi u tab. 11. Vidi se da postotak preživjelih
biljaka, koje su u starosti od 10 godina prerasle visinu od 1,3 m varira između
91% (prov. 1029) i 100«,, (prov. 1069), u prosjeku za plohu 96%±2%.


Debljine biljaka na visini od 1,30 metara


Tab.


provenijencija
1029 1036 1060 1069 1090 1091 1099 1100 prosjek SD Sx


Broj posađenih biljaka


u 4. godini (kom/ha)
Preživjelo do 10. godine
(kom/ha)
% preživljavanja
do 10. godine
U 10. godini broj prež.
biljaka viših od 1,30 m
(kom/ha)
1600 1600 1600 1600 1600 1600 1600 16001350 1350 1275 1475 1400 1100 1375 120084 84 80 92 88 69 86 751225 1325 1225 1475 1350 1075 1299 1150
1600
1316
82
1265

112
7
117

40
2
41
% preživjelih biljaka
viših od 1,30 m 91 98 97 100 96 98 95 96 96 2 1
U 10. godini promjer
na 1,30 m (m/m)
Rang (redoslijed)
26,0 27,3 25,0 29,3 25,7 32,3 23,0 24,3 26,64 3 6 2 5 1 8 7 —
2,8

1,0



Kvalitet stabala po provenijencijama


Tab. 12


kvalitet stabala


prosje


proveni


dobar srednji loš ukupno čni kva


rana


jencija


litet


kom/ha % kom/ha kom/ha kom/ha


1029 1075 80 200 15 75 5 1350 100 1,26 7
1036 1175 87 150 11 25 2 1350 100 1,15 3
1060 1150 90 100 8 25 2 1275 100 1,12 1
1069 1200 81 225 15 50 4 1475 100 1,22 5


1090 1275 91 75 5 50 4 1400 100 1,13 2
1091 870 79 187 17 43 4 1100 100 1,26 7
1099 1086 79 234 17 55 4 1375 100 1,25 6
1100 1044 87 132 11 24 2 1200 100 1,15 3
prosjek 1109 84 163 12 43 3 1316 100 1,18
SD 115 4,7 54 4,1 17 1,1 112 — 0,07
Sx 40 1,7 19 1,4 6 0,4 40 — 0,02




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 19     <-- 19 -->        PDF

Između provenijencija nema signifikantnih razlika.
Isto tako se može konstatirati da redoslijed kod debljina nije isti kao
kod visina:


starost 1029 1036 1060 1069 1090 1091 1099 1100
god. R ang


visine 4 3 5 5 5 2 8 1
4 debljine 8 3 7 5 6 3 2 1
visine 4 2 5 7 5 2 7 1
5 debljine 8 4 7 6 5 2 3 1
visine 4 3 5 1 5 2 8 7
10 debljine 7 2 5 3 6 1 4 8


Ovaj trend se odražava i na koeficijent vitkosti (h/d0), koji je veoma značajan
kada je u pitanju otpornost na štete od snijega, jer što je ovaj pokazatelj
niži, otpornost je veća.


Tečajni debljinski prirast (tab. 9) u prvoj godini poslije sadnje (u 5)
je u prosjeku 2,4 mm, a između provenijencija varira od 2,0 mm (prov.
1029) do 2,9 mm (prov. 1100). U periodu od 6. do 10. godine tečajni debljinski
prirast iznosi 9,8 mm, sa variranjem između provenijencija od 8,7 mm
(prov. 1100) do 11,2 mm (prov. 1091).


Tečajni debljinski prirast u vratu korijena


Tab. 9


u go-. prov enijencija


dini 1029 1036 1060 1069 1090 1091 1099 1100 prosjek SD Sx


mm


5 2,0 2,2 2,2 2,2 2,5 2,8 2,3 2,9 2,4 0,3 0,1
6—10 9,4 10,3 9,7 10,1 9,4 11,2 9,6 8,7 9,8 0,7 0,2


Provenijencija s najvećim tečajnim debljinskim prirastom ima za oko
dvije standardne devijacije veći prirast nego prosjek za cijelu plohu, i za
preko tri standardne devijacije u odnosu na provenijenciju s najmanjim
tečajnim debljinskim prirastom.


Prosječni dobni debljinski prirast (tab. 10) u 4. godini iznosi u prosjeku
2,1 mm, s variranjem od 1,8 mm (prov. 1029) do 2,4 mm (prov. 1100). U 5.


Prosječni dobni debljinski prirast u vratu korijena


Tab. 10


u staprovenijencija


rosti 1029 1036 1060 1069 1090 1091 1099 1100 prosjek SD Sx
god. mm
4 1,8 2,1 1,9 2,0 2,0 2.1 2,1 2,4 2,1 0,2 0,1
5 1,8 2,1 2,0 2,1 2,1 2.2 2,2 2,5 2,1 0,2 0,1
10 5,6 6,2 5,8 6,1 5,7 6,7 5,9 5,6 6,0 0,4 0,1




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 18     <-- 18 -->        PDF

3.6.3. Debljine i debljinski prirast
Debljine u 4,5. i 10. godini prikazane su u tab. 8.
Debljine u vratu korijena


Tab. 8
u staprovenijenci
j a
rosti 1029 1036 1060 1069 1090 1091 1099 1100 prosjek SD Sx
god. mm
4 7,1 8,4 7,7 8,1 7,9 8,4 8,5 9,4 8,19 0,63 0,22
5 9,1 10,6 9,2 10,3 10,4 11.2 10,8 12,3 10,58 0,88 0,31
10 56,0 62,3 58,3 60,7 57,3 67.3 58,7 55,7 59,54 3,60 1,27


U 4. godini, u vrijeme sadnje, prosječne debljine u vratu korijena iznose
8,19 mm, a između provenijencija varira od 7,1 mm (prov. 1029) do
9,4 mm (prov. 1100).


U 5. godini prosječna debljina u vratu korijena je 10,58 mm s variranjem
između provenijencija od 9,1 mm (prov. 1029) do 12,3 mm (prov. 1100). Redoslijed
provenijencija je približno isti kao i u 4. godini, tj. još nije došlo
do vidnijeg preticanja.


U 10. godini, prosječna debljina u vratu korijena je 59,54 mm s variranjem
između provenijencija od 55,7 mm (prov. 1100) do 67,3 mm (prov. 1091).


Pada u oči da je u odnosu na rang u 4. i 5. godini, u 10. godini došlo do
znatne promjene redoslijeda, što je posljedica različite dinamike prirašćivanja
u čemu značajnu ulogu imaju genetska svojstva pojedinih provenijencija
i razlike u mikroekološkim svojstvima. U tom pogledu najstabilnija je prov.
1029, dok je najveće pomjeranje u redoslijedu nastupilo kod provenijencije
1100 koja je u 4. i 5. godini bila na prvom mjestu, da bi u 10. godini bila
na posljednjem, osmom mjestu. Ovaj pad je konstatiran i kod visina.


I kod debljina se sa starošću broj signifikantnih razlika smanjuje, ali
se i signifikantnost, kao posljedica promjene dinamike prirašćivanja u debljinu,
između pojedinih provenijencija, mijenja:


4. go dina
1069 1090 1060 1029
1100 X XX XX XXX
1099 X
1091 X
1036 X


*«">?--
:,-*Y**^"-~


"— ´ -*™ ´ < ^«r


""*´


5. go dina
1099 1036 1090 1069 1060 1029
1100 X X \\ XX XX XXX
1091 XX
1099 X


10. godina


ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 17     <-- 17 -->        PDF

0. godina
1100 1099
069 x XX
091 X


Tečajni visinski prirast je prikazan u tab. 6.


Tečajni visinski prirast u pojedinim godinama
Tab. 6.


u goprovenij
e n c i j a


dini 1029 1036 1060 1069 1090 1091 1099 1100 prosjek SD Sx


cm


5. 7 9 8 7 8 8 8 8 7,9 0,6 0,2
6. 15 11 24 25 15 23 6 9 16,0 7,3 2,6
7. 45 41 44 50 42 48 41 38 43,6 3,7 1,3
8. 41 42 37 41 36 37 41 37 39,0 2,3 0,8
9. 56 57 55 62 54 79 53 54 58,8 8,1 2,9
10. 72 78 61 84 77 65 63 64 70,5 7,9 2,8
Vidi se, da uslijed šoka prcsadnjc od 5. do 7. godine visinski prirast
stagnira i veoma je nizak. Poslije toga vremena se postepeno povećava, što
je u vezi s uspostavljanjem ravnoteže između nadzemnog dijela i korijena
(top-root equilibrium). Ova konstatacija je u skladu s mišljenjem drugih
autora, da duglazija trpi od šoka presadnje 5—7 godina od sadnje, jer se
tek tada upostavlja ravnoteža. S iste tabele se isto tako vidi da se po godinama
mijenja redoslijed (rang) provenijencija, ali taj trend nije zakonit,
već je uvjetovan prije svega nasljednim svojstvima provenijencije.


Iz tab. 7 se vidi da je od 4. do 10. godine prosječni dobni visinski prirast
u stalnom porastu, i dok u 4. godini iznosi u prosjeku svega 6,6 cm,
u 10. godini je 26,3 cm s tendencijom daljeg porasta. Posljedice preticanja,
odnosno zaostajanja u rastu u visinu dolaze do izražaja i kod prosječnog
dobnog visinskog prirasta.


Prosječni dobni visinski prirast


Tab. 7.


provenij e n c i ja


u starosti
1029 1036 1060 1069 1090 1091 1099 1100 prosjek SD Sx


god. cm


4 7 7 6 6 6 7 6 8 6,6 0,7 0,2


5 7 7 7 6 7 7 6 8 6,9 0,6 0,2


0 8 8 10 10 8 10 6 8 8,5 1,3 0,5


7 13 13 14 15 13 15 11 12 13,3 1,3 0,5


8 17 16 17 19 16 18 15 16 16,8 1,2 0,4


9 21 2! 21 23 20 25 19 20 21,3 1,8 0,6


10 26 27 25 29 26 29 24 24 26,3 1,9 0,7


407




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 16     <-- 16 -->        PDF

Prosječne visine duglazije različitih provenijencija


Tab. 5.


starost
1029 1036 1060 1069
provenij
1090 1091
encija
1099 1100 prosjek SD Sx
god. cm
4
5
6
7
8
9
10
27
34
49
94
135
191
263
28
37
48
89
131
188
266
25
33
57
101
138
193
254
25
32
57
107
148
210
294
25
33
48
90
126
180
257
29
37
60
108
145
224
289
24
32
38
79
120
173
236
32
40
49
87
124
178
242
26,9
34,8
50,8
94,4
133,4
192,1
262,6
2,5
2,7
6,6
9,5
9,4
16,1
19,1
0,9
1,0
2,3
3.4
3,3
5,7
6,8


Analiza varijanse je pokazala da su razlike između dva prosjeka signifikantne
u najviše slučajeva u 4. godini (36" o) i da se sa starošću ove razlike
smanjuju. Istovremeno se može konstatirati da se uslijed različite dinamike
prirašćivanja, u posmatranom periodu i signifikantnost između pojedinih
provenijencija mijenja, što se vidi i iz donjeg pregleda:


4. godina
1100
1091
1036
1091
\
1036
XX
1029
XX
1060
XXX
1090
XXX
1069
XXX
X
1099
XXX
XX
X
5. godina
1100
1029
XX
1060
XX
1090
XX
1069
XX
1099
XX
6. godina
1099
1060
\
1069
XX
1091
XXX
7. godina
1091
1069
1060
1036
X
1100
X
1099
XX
X
X
8. godin a
Nisu konstatovane signifikantne razlike
9. godina
109110691036
x
1090
xx
1100
xx
1099
xx
x
406




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 15     <-- 15 -->        PDF

405




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 14     <-- 14 -->        PDF

RASPORED PROVENIJENCIJA „IUFRO - DUGLAZIJE"
NA OGLEDNIM PARCELAMA
,,CRNA LOKVA" - BOSANSKA GRADIŠKA „BLINJE" - KREŠEVO


1099 1069 1029 1029 1036 1099 1)00
1100 1090 1036 1099 1100 1029 1036
1029 1091 1060 1060 1100 1090 1100 1029 1036 1099
1036 1099 1069 1069 1029 1091
1090
1091
1036
1060
1099
1100
POVRŠINA PARCELE =400 m2
NA PARCELI U PROLJEĆE 1972.
POSAĐENE 64(2+2) SADNICE
.GOSTOVIC -ZAVIDOVIC1 ,DUBRAVA"-VISOKO


1090 1060 1036 1029 1100 1099 1100 1099 1036
1036 1029 1100 1099 1090 1060 1099 1036 1100
1100 1099 1090 1060 1036 1029 1036 1100 1099


3.6. Taksacioni elementi
3.6.1. Preživljavanje
U tab. 4 prikazano je preživljavanje biljaka do 5. i 10. godine. U 5.
godini, tj. godinu dana poslije sadnje, prosječni postotak preživljavanja je
95,9% + 0,7% s variranjem između provenijencija od 92% (prov. 1100) do
98" u (prov. 1029). Analiza varijanse je pokazala da razlike nisu signifikantne.
Između 5. i 10. godina mortalitet je bio svega 14%, te se može konstatirati
da je preživljavanje zadovoljavajuće. U 10. godini, postotak preživljavanja
je bio 82,1"D±2,4°,, s variranjem između provenijencija od 75% (prov. 1100)
do 92% (prov. 1069).


3.6.2. Visine i visinski prirast
U tab. 5 prikazane su prosječne visine po godinama starosti i provenijencijama.
U posmatranom periodu, najstabilnija u rastu je prov. 1091, koja
u toku cijelog posmatranog perioda zauzima 1—2. mjesto, tj. ima najveće
visine. Najmanju visinu ima prov. 1099 (7. do 8. mjesto) i prov. 1029 (3. i


4. mjesto), dok je kod ostalih provenijencija konstatirano jače ili slabije
preticanje. U tom pogledu pada naročito u oči prov. 1100, koja je sa prvog
mjesta u 4. i 5. godini pala na posljednje i pretposljednje mjesto u 9. i 10.
godini. Ovo preticanje se može očekivati i kasnije, ali u manjoj mjeri.


ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 13     <-- 13 -->        PDF

ŠIPAD -OOU.R Šumarstvo "Posavina"
Bosanska Gradiška


IUPRO OGLED SA DUGLAZIOOM RAZLIČITIH PROVRI MOT JA
Područje "Crna*Lokva"Gospodarska jedinica odjel


1099 1069 1029
1 9 17


1100 1090 1036
2 10 18


^^


1029 1091 1060 1060 1100 1090
3 11 19 5 13 21


1036 1099 1069 1069 1029 1091
4 12 20 6 14 21


1090 1036 10 99
7 15 22


1091 1060 1100
8 16 24


Sadnja četerogodišnjih sadnica (2 + 2) u proljeće 1972. god. Na kraju 1985.
godine starost 18 godina.
Sadnju u proljeće 1972. godine izvršio teh. saradnik Luka Miloslavić




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 12     <-- 12 -->        PDF

BiJjna zajednica: Montana bukova šuma (Luzulo-fagetum, Fab. et al.
1963).


3.4. Osnivanje ogledne plohe
Ogledna ploha je osnovana u proljeće 1972. godine sadnjom četiri godine
starim presađenicama (2 + 2) u razmaku 2mx2m. Na jednoj parceli je
posađeno 64 sadnice, a u tri ponavljanja jedna provenijencija je zastupljena
sa 192 sadnice. Primijenjen je potpuni blok sistem u tri ponavljanja.


3.5. Osnovni podaci o provenijencijama
U tabeli br. 3 dati su osnovni podaci o provenijencijama duglazije, koje
su zastupljene na oglednoj plohi.


Osnovni podaci o provenijencijama na plohi


Tab. 3


šifra


nadmorska


proveni z e m I i a p r e d i o geografski položaj


visina (m)


jencije


Britanska
1029 Kolumbija Thasis 49°47´N; 126°38´W i 7
(Kanada)


Britanska
1036 Kolumbija Alberni 49°19´N; 124 51´W 150
(Kanada)


tn/n Washington


Sequim 48°02´N; 123"02´W 33—100


1060 (USA) "


1069 Washington


lu°JNorth Bend 47°28´N; 121°45´W 170


(USA)


i ran Washington


luyuCougar 46 05´N; 122´´18´W 500—600


(USA)


|og, Washington Y .


IJy l al e 46°00´N; 122´22´W 130


(USA)


1 noo Washington


IUyyVasco Pine Grove 45°06´N; 121"23´W 800


(USA)


1100 Oregon (USA) Grand Ronde Agency 45°06´N; 123°36´W 170—230


402




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 11     <-- 11 -->        PDF

veće. Osim toga, prema Westfeld u (1949), u prirodnom arealu zelene
duglazije nema vjetra.


3.3. Tlo
Detaljnu analizu zemljišta na oglednoj plohi obavili su Đurđevi ć i
Seni ć (1986). Rezultati ovih istraživanja se odnose na jedan profil u prosječnim
uslovima i na prosječne površinske uzorke, koji su uzimani po jedan
na svakoj od 24 parcele.


Matični supstrat je sedimentni silikat.
Ovdje ćemo samo ukratko prikazati uslove tla, a detaljni se mogu naći
u spomenutom radu.


Profil


Tlo je jako kiselo (u vodi pH 5,3—5,4, u KC1 pH 4,1—4,3). Sadržaj humusa
je nizak i tlo spada u slabo humozno. U površinskom horizontu (5—25
cm) sadržaj humusa je 1,62%, koji s dubinom opada, tako da na dubini od
55—70 cm iznosi svega 0,22%.


Lako pristupačni fosfor je na cijeloj dubini profila zastupljen u veoma
malim količinama (0,62 do 1,98 mg 100 g zemlje). Površinski horizont je bogato
snabdijeven lako pristupačnim kalijem (preko 40 mg 100 g tla), dok s
dubinom sadržaj pada na ispod 7 mg 100 g.


Adsorptivni kompleks je slabo snabdjeven bazama, a pojedine vrijednosti
su prikazane u tab. 2.


Adsorptivni kompleks


Tab. 2.


Dubina (cm) S T-S T V
mg ekv. na 100 gr. zemlje %


5—25 5,80 20,00 25,80 22,48
30—45 5,79 18,84 24,81 24,06
55—70 4,85 7,74 12,59 38,52


Po teksturi na svim dubinama profila, tlo spada u skeletnu ilovaču, a
po tipu tla i kiselo ilimerizirano zemljište (luvisol).


Površinski uzorci


Kako je rečeno sa svake od 24 parcele uzet je po jedan površinski uzorak
na kojem su ispitana fizička i kemijska svojstva tla i adsorptivni kompleks.
Rezultati provedene analize su slijedeći:


pH u H.,0 varira od 4,9 do 5,7, a u KC1 od 3,9 do 5,4, što znači da je
tlo kiselo do jako kiselo. Svi ispitani uzorci pokazuju jako siromaštvo u
Iako pristupačnom fosforu (0,63 do 2,76 mg/100 g zemlje). U lako pristupačnom
kaliju je tlo jako dobro snabdjeveno (25 do preko 42 mg 100 g
zemlje). Sadržaj humusa varira između 1,22% i 2,96%. Kod većine ispitanih
uzoraka konstatirana je slaba zasićenost bazama (izuzetak su parcele 11
i 23 na kojima je zemljište srednje snabdjeveno bazama).


401




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 10     <-- 10 -->        PDF

Prosječna godišnja temperatura iznosi 10,TC. Najhladniji mjesec je januar
(0,2°C), a najtopliji juli (20,2°C), tako da prosječno godišnje kolebanje
temperature iznosi 20°C. Vegetacioni period (broj dana s prosječnom dnevnom
temperaturom višom od + 10°C) traje 183 dana (16.04—16.10). Prosječne
temperature u pojedinim periodima su slijedeće:


zima proljeće ljeto jesen IV—IX V—IX


c


tc 1,3 10,6 19,5 10,1 12,4 17,9


Jesen je nešto hladnije godišnje doba od proljeća, što prema Mayer u
ukazuje na umjereno kontinentalni karakter klime. Apsolutna maksimalna
temperatura je 38,2°C, a apsolutna minimalna —20,9°C, tako da apsolutno
kolebanje temperature iznosi 59,1=C.


Prosječna godišnja količina oborina iznosi 948 mm, a raspored po pojedinim
periodima je slijedeći:


zima proljeće ljeto jesen IV—IX V—IX
mm 192 231 261 264 522 425
% 20 24 28 28 55 45


U toku zime padne najmanja, a u jesen i ljeto najveća količina oborina,
Prosječna godišnja relativna vlažnost zraka iznosi 79" u, a u pojedinim
periodima:


zima proljeće ljeto jesen IV—IX V—IX


% 84 72 76 83 75 76


Prosječni godišnji De Martonneo v indeks suše (indice d´aridite)
iznosi 42, s minimalnom mjesečnom vrijednosti od 29, što ukazuje na humidni
karakter klime. Indeks suše po pojedinim periodima je:


zima proljeće ljeto jesen IV—IX V—IX


69 42 35 55 39 37


U poređenju ovih uslova klime s onima koje za prirodni areal navode
Jah n (1954) i Kha n (1982), može se zaključiti da su u pogledu klime
uslovi povoljni. Međutim, u prirodnom arealu je ukupna količina oborina
znatno viša (uglavnom preko 1500 mm), ali je raspored oborina drugačiji,
jer je zima najvlažnije, a ljeto najsuvlje godišnje doba. Pri tome, treba imati
u vidu da se prirodni areal zelene duglazije nalazi u pojasu magle (fog belt)
i da tokom ljeta duglazija dobija znatne količine oborina putem magle, koju
obični kišomjeri ne registriraju. Prema Pintarić u (1973), u specijalnom
kišomjeru koji registrira i oborine od magle ima za 30—50 više oborina
nego u običnom kišomjeru. U nekim područjima ove razlike mogu biti




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 9     <-- 9 -->        PDF

399




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 8     <-- 8 -->        PDF

U okviru IUFRO-a formirana je radna grupa sa zadatkom da koordinira
istraživanja IUFRO-duglazije različitih provenijencija u zemljama članicama
IUFRO-a koje za ovu vrstu istraživanja imaju interesa.


Kako, na osnovu do sada nedovoljnih rezultata istraživanja i stanja u
šumama SR BiH pokazuje interes za ovu vrstu istraživanja, posebno što
očekuje zadovoljavajuće rezultate, u pogledu proizvodnje duglazije, na području
ove Republike postavljeno je 5 oglednih ploha sa 3—10 provenijencija
IUFRO-duglazije, na kojima se proučava prirašćivanje i kvalitet pojedinih
provenijencija.


U ovom radu prikazani su prvi rezultati ovih istraživanja na oglednoj
plohi »Crna Lokva« (Bosanska Gradiška, 44G59´N, 16°51´E, 665 m).


2. METOD RADA
Na oglednoj plohi u 4—10. godini mjerene su visine, u 4, 5. i 10. godini
debljine u vratu korijena, u 10. godini debljine na 1,30 metara a u 10. godini
ocijenjen je i kvalitet stabala. Za sve navedene parametre obračunate
su prosječne vrijednosti, standardna devijacija, varijansa i srednja greška.
U cilju utvrđivanja statističkih razlika između pojedinih provenijencija primijenjena
je analiza varijansa po DUNCAN-ovom »the new multiple rang
test«. Pri ocjenjivanju signifikantnosti, korišteni su slijedeći simboli:


— razlike dva prosjeka nisu signifikantne 0
— razlike dva prosjeka signifikantne kod p = 0,10 x
— razlike dva prosjeka signifikantne kod p = 0,05 xx
— razlike dva prosjeka signifikantne kod p = 0,01 xxx
Osim toga, obračunata je i korelacija između visine, odnosno debljine
i nadmorske visine.


3. REZULTATI ISTRAŽIVANJA
3.1. Položaj plohe
Ogledna ploha je postavljena na području OOUR Šumarstva »Posavina«
u Bosanskoj Gradiški u 26. odjelu Gospodarske jedinice »Kozara Vrbaška«
u predjelu zvanom »Crna Lokva« (44°59´N, 16°51´E, 665 m.n.m.) sadnjom u
proljeće 1972. godine četverogodišnjim presađenicama (2 + 2) duglazije. Ekspozicija
je južna, a nagib terena do 10°. Primijenjen je potpuni blok sistem
sa tri bloka. Raspored provenijencija na plohi prikazan je na skici broj 1.


3.2. Uvjeti klime
Na okolnom području u približnoj nadmorskoj visini nema meteorološke
stanice, te je za karakteriziranje klime uzeta u obzir meteorološka stanica
Prijedor (44°59´N, 16°44´E, 135 m.n.m.) za period 1972—1980. godine.


Osnovni podaci klime dati su u tabeli br. 1.


398




ŠUMARSKI LIST 9-10/1989 str. 7     <-- 7 -->        PDF

IZVORNI ZNANSTVENI ČLANCI — ORIGINAL SCIENTIFIC PAPERS
UDK 630- 232.001/2 (497.15) Sum. list CXIII (1989) 397


PROUČAVANJE PRIRAŠĆIVANJA IUFRO-DUGLAZIJE RAZLIČITIH
PROVENIJENCIJA NA OGLEDNOJ PLOHI »CRNA LOKVA«


(Bosanska Gradiška)


Konrad PINTARIĆ*


SAŽETAK: U radu su prikazani rezultati istraživanja rasta i
kvaliteta 10 godina stare IUFRO-duglazije različitih provenijencija.
Na plohi »Crna Lokva« u odjelu 26. gospodarske jedinice »Kozara
Vrbas ka« zastupljeno je 8 provenijencija. Rezultati prirašćivanja
se odnose na prirašćivanje u visinu i debljinu i na kvalitet
stabala.


Konstatirano je da u pogledu prirašćivanja u visinu i debljinu
postoje signifikantne razlike između provenijencije, ali se one
sa starošću smanjuju. Osim toga, razlike koje su u ranijem dobu
bile signifikantne nisu ili obrnuto, Što je uvjetovano različitom
dinamikom prirašćivanja i genetskim karakteristikama pojedinihprovenijencija. Isto tako, i po učešću kvalitetnih stabala i prosječnom
kvalitetu stabala postoje signifikantne razlike. Ako se
vrijednost pojedinih provenijencija ocjenjuje po proizvodnosti i
prosječnom kvalitetu stabala, u našem slučaju je najvrednija provenijencija
1036, koja potiče iz Britanske Kolumbije (Kanada) s
nadmorske visine od 150 metara.


Ključne riječi: Pseudotsuga Menziessii (Mirb. Franco), prirast,
kvalitet.


1. UVOD
U Dugoročnom planu razvoja šumarstva na području SFRJ, predviđeno
je da se u šumama i šumskim površinama poveća proizvodnja drvne mase
po količini i kvalitetu. Na neobraslim površinama i degradiranim šumama
značajno mjesto zauzima unošenje stranih brzorastućih vrsta drveća, koje
bi u budućem šumskom fondu trebale biti zastupljene sa 10% do 20%. Među
brzorastućim vrstama drveća obalna forma duglazije (zelena duglazija)
zauzima posebno mjesto, jer se odlikuje izvanredno visokom proizvodnjom
i kvalitetnom drvnom masom.


Međutim, različite ekološke prilike u prirodnom, veoma širokom arealu
i staništa na kojima se očekuje zadovoljavajuća proizvodnja duglazije, zahtijevaju
da se u novim uvjetima osnivaju zasadi s najprikladnijim provenijencijama,
kako bi se na taj način osigurala stabilna proizvodnja i eventualni
rizik smanjio na najmanju moguću mjeru.


Prof. dr. Konrad Pintarić, Sarajevo, Romanijska 7 111.