DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu




ŠUMARSKI LIST 3-5/1989 str. 67     <-- 67 -->        PDF

UDK 630*29 (497.17)
Šum. list CXIII (1989) 161


STANJE ŠUMA I PROBLEM REPRODUKCIJE S POSEBNIM OSVRTOM


NA REGENERACIJU ŠUMA U SR MAKEDONIJI*


Blažo DIMITROV**


1. UVOD
Stanje šuma i šumskog fonda uopšte i u našoj Republici uslovljeno
je delovanjem brojnih prirodnih faktora, ali i brojnih društveno-ekonomskih
uticaja kako u prošlosti, tako i danas. Prirodni faktori kao što su,
geografska širina, nadmorska visina, reljef, klima, zemljište, tj. terenski uslovi,
hidrografske prilike i si., utiču na pojavu i razvoj šuma kao biocenozne
zajednice, kao i na njenu produktivnu sposobnost. Međutim, odnos
čoveka prema šumi i uticaj ukupnih društveno-ekonomskih uslova, imaju
vrlo veliki uticaj na očuvanje i unapređenje, odnosno, reprodukciju i regeneraciju
šuma i šumskog fonda.


U vezi s prethodnim je i opšte poznati podatak, da područja koja su
u prošlosti bila bogata šumama, područja u kojima su bili optimalni i povoljni
prirodni uslovi za razvoj šuma, zbog lošeg odnosa čoveka prema šumama,
ove su danas proređene, ili pak one šume što su ostale su devastirane
i degradirane. Iako rede, i možda u manjem obimu, ima i suprotnih
slučajeva, gde je posebnim zalaganjem čoveka i društvene zajednice u celini
značajno poboljšano stanje šuma, a velike površine golog šumskog zemljišta
pošumljavanjem su prevedene u šume.


Danas u uslovima sve intenzivnijeg razvoja industrije i ukupne privrede,
posebno se nameče problem očuvanja i unapređenja šuma, odnosno
biološka reprodukcija šumskog fonda, i to ne samo zbog proizvodnje drveta
kao dosta važne sirovine, već još više i zbog mnogobrojnih opštekorisnih
funkcija šuma. Zato, stanje šuma i šumskog fonda stavljamo u
korelaciju s problemom reprodukcije u šumarstvu kao privredne grane.
Pri ovome, kada se govori o reprodukciji, svakako u prvom planu je biološka
reprodukcija, tj. regeneracija šuma.


Da bi se shvatio problem reprodukcije u šumarstvu SR Makedonije,
između ostalog, potrebno je da se iznesu neki od osnovnih podataka o stanju
šumskog fonda u našoj Republici,u poređenju s prosečnim stanjem
na nivou zemlje, kao i u poređenju sa stanjem šumskog fonda u nekim
našim socijalističkim republikama.


* Rad je prezentiran na sastanku katedri za ekonomiku i organizaciju šumarskih
fakulteta
Jugoslavije, održanom 8. i 9. decembra 1988. godine u Ljubljani.
** Prof. dr. Blažo Dimitrov, Šumarski fakultet, Skopje.




ŠUMARSKI LIST 3-5/1989 str. 68     <-- 68 -->        PDF

2. STANJE ŠUMSKOG FONDA U SR MAKEDONIJI
Šume u Makedoniji obuhvataju površinu od 905.653 ha ili 35,2% površine
Republike. U našoj Republici ima još oko 337.000 ha golog šumskog
zemljišta, što zajedno sa šumama iznosi 48,2°/o ukupne površine SR Makedonije.


Međutim, šumski fond u SR Makedoniji je u dosta nepovoljnom stanju,
što se može videti i iz sledećih nekoliko pokazatelja:


— prosečna drvna masa po hektaru u šumama Makedonije iznosi 82,1
m3 (SFRJ 124,3 rrrVha, a SR Slovenija 185,7 m:l/ha);
— prosečni godišnji prirast u šumama Makedonije iznosi 2,02 m´Vha
(u SFRJ 3,22 m´Vha, SR Slovenija 4,91 m´Vha);
— od ukupne drvne mase u šumama Makedonije koja iznosi 74,343.122
m:! samo oko 10°/o (9,9%) je četinarskih vrsta. Učešće ovih vrsta u
drvnoj masi na nivou SFRJ je 27,3"/«, a u SR Sloveniji 53,9%;


— od ukupnog godišnjeg prirasta u šumama Makedonije koji iznosi
1,829.030 m3, samo oko 9,2% je četinarskih vrsta. Učešće ovih vrsta
u ukupnom godišnjem prirastu na nivou SFRJ je 26,0%, dok je u SR
Sloveniji 50,2%;


— od ukupne površine šuma u SR Makedoniji (905.653 ha), samo oko
29% su visokostablene šume, a ostalih 71% su niskostablaste i druge
kategorije neproduktivnih, degradiranih šuma i šikara. Na nivou SFRJ
visoke šume obuhvataju 54,1%´, dok na nivou SR Slovenije taj procenat
iznosi 83,7%.


Iz prethodnih nekoliko skromnih podataka, može da se dobije predstava
o krajnje nepovoljnom stanju šumskog fonda u SR Makedoniji. To,
pak sa svoje strane, posebno nameće problem normalnog, savremenog i intenzivnog
gazdovanja šumama, a u prvom redu rešavanje problema reprodukcije
u šumarstvu kod nas.


3. PRIVREĐIVANJE ŠUMAMA U SR MAKEDONIJI
3.1. U slovi za privređivanje šumama
Za normalno i intenzivno gazdovanje šumama, pored ostalog, neophodna
je optimalna otvorenost šuma, kao i optimalna opremljenost, odnosno
mehaniziranost procesa proizvodnje.


Svakako da je pitanje optimalne otvorenosti šuma saobraćajnim komunikacijama
kako teoretski tako i praktično, relativno razjašnjeno. Naime,
prema većem broju autora, a i na osnovu iskustva zemalja s intenzivnim
gazdovanjem šumama, utvrđeno je da je neophodna gustina šumskih
saobraćajnica od najmanje 10 m/ha, tj. 10 km/1000 ha. U SR Makedoniji
otvorenost šuma 1986. godine bila je 4,86 m/ha, u SFRJ 5,19 m,
dok je u SR Sloveniji iznosila 10,2 m/ha. Na prvi pogled ako se pravi poređenje
otvorenosti šuma u SRM i SFRJ, stiče se utisak da u naš Republici
stanje nije toliko loše. Naravno da poređenje sa SR Slovenijom nije




ŠUMARSKI LIST 3-5/1989 str. 69     <-- 69 -->        PDF

ni potrebno. Međutim, stanje u našoj Republici je utoliko lošije što šumske
saobraćajnice imaju dosta nepovoljnu strukturu. Tako, od oko 4.402
km šumskih puteva u SR Makedoniji 1986. godine, samo oko 46,7i:Vtvrdi, odnosno s tvrdom podlogom. Učešće tvrdih šumskih puteva na nivou
SFRJ iznosi 65,6l:l/», a u SR Sloveniji 82,8%. Uz ovo treba napomenuti
i to da su šumski putevi u SRM s neodgovarajućim tehničkim karakteristikama
u odnosu na njihove konstruktivne elemente (nepovoljna širina,
mali radiusi u krivinama, veliki nagibi i si.), što ne dozvoljava upotrebu
kamiona velike nosivosti, kao i kamiona s prikolicama. Podrazumeva se
da se sve ovo negativno odražava na ekonomske i financijske efekte organizacija
koje gazduju šumama i ukupno šumarstvo u SR Makedoniji.


Problem opremljenosti šumske proizvodnje u SRM je dosta složen i
težak. To je zato što u našim sadašnjim uslovima još uvek nemamo neke
konkretnije analize stanja mehanizacije, a samo preko broja kamiona, traktora,
motornih pila i druge mehanizacije nije moguće doneti realne konstatacije
o opremljenosti. Međutim, na osnovu podataka kojim raspolažemo
i nekih naših saznanja, može se konstatovati da je nivo opremljenosti
u šumarstvu SR Makedonije još uvek nizak i nedovoljan. Naime, s
isključkom faze seče i prevoza šumskih drvnih sortimenata od šume do
potrošačkih centara, druge faze proizvodnje još uvek su nemehanizovane
ili su veoma malo mehanizovane. Stanje je posebno nepovoljno u fazi dovlačenja,
odnosno dotura šumskih sortimenata. Isto tako veliki obim pošumljavanja
u šumama vrši se nemehanizovano. Sve to povećava troškove
gazdovanja šumama i nepovoljno ekonomsko stanje šumskoprivrednih organizacija.


3.2. Dosadašnje gazdovanje šumama
U SR Makedoniji nastojalo se i nastoji se, ne samo da se sačuvaju, već
i da se unaprede šume i šumski fond. Ovo se vidi preko obima pošumljavan
ja i drugih šumsko-kulturnih i uzgojnih mera.


Tako, u periodu od 1971—1987. godine pošumljeno je ukupno 40.408
ha u šumama i 99.245 ha na goletima, odnosno ukupno 139.653 ha, što
prosečno godišnje iznosi oko 8.215 ha. Međutim, obim pošumljavanja u
proteklom periodu dosta varira, dok u poslednjih nekoliko godina i opada.
Razlog za ovo su nerešeni brojni problemi organizaciskog i ekonomsko-
financiskog aspekta.


Pored pošumljavanja, pravljeni su napori i postignuti su određeni rezultati
na polju nege šumskih kultura i šumskih nasada (okopavanje veštački
podignutih kultura, čišćenje, prorede, zabrana paše, zaštita od insekata
i biljnih bolesti i si.), melioracija i rekonstrukcija slaboproduktivnih
niskih i degradiranih šuma, kao i ostale šumsko-ogledne i zaštitne mere.


Što se tiče korišćenja šuma u SR Makedoniji, to se sastoji uglavnom
od seče šume i proizvodnje drvnih sortimenata. Obim korišćenja sporednih
šumskih proizvoda je neznatan i nedovoljan.


Obim posečene bruto mase poslednjih godina dostiže oko 1,100.000 m3
(ukupno u šumama u društvenoj i u privatnoj svojini). To je oko 1,48´Vo
od ukupne drvne rezerve, odnosno oko 60Vo od godišnjeg prirasta. Za po


163




ŠUMARSKI LIST 3-5/1989 str. 70     <-- 70 -->        PDF

ređenje, obim seče na nivou SFRJ 1986. godine iznosio je 2,1% od ukupne
drvne rezerve i 77,6% od godišnjeg prirasta.


U SR Makedoniji seča šuma je s dosta manjim intenzitetom u poređenju
sa SFRJ i drugim socijalističkim republikama. Isto tako obim seče
u SRM je dosta manji i u odnosu na obnovu, tj. pošumljavanje. Tako,
na primer, 1987. godine u SR Makedoniji na 1.000 m! posečene bruto mase
bilo je pošumljeno oko 6 ha, a u SFRJ 1,89 ha, odnosno u SR Sloveniji
0,66 ha. Ili obrnuto, u SRM za svaki hektar pošumljene površine bilo je
posečeno prosečno po 167 m3 bruto mase, na nivou SFRJ po 530 m:l, a na
nivou SR Slovenije 1511 m:i.


Međutim, poseban problem u SR Makedoniji je krajnje nepovoljna
struktura sečivog etata kao i posečena drvna masa. Tako, npr., uzeto prosečno
za 1975. i 1984. godinu, od ukupno posečene bruto mase u SR
Makedoniji bilo je oko 20Vo tehničko drvo, 7C´7o ogrevno drvo i oko 10%
otpada u šumi. Na nivou SFRJ u istim godinama struktura posečene drvne
mase bila je oko 52% tehničko drvo, 33"/Y ogrevno drvo i 15%;. otpada u
šumi, a na nivou SR Slovenije bilo je oko 69% tehničko drvo, 16% ogrevno
i 15% otpada u šumi. Što znači ovako nepovoljna sortimentska struktura
sečive drvne mase u šumama SR Makedonije nije potrebno komentarisati.
To posebno u pogledu ostvarenja prihoda za pokriće svih rashoda
i obezbeđenje reprodukcije šumarstva ove Republike.


Danas makedonskim šumama gazduju 32 organizacije s oko 4.630 zaposlenih.
Veći broj šumskoprivrednih organizacija su u sistemu SOUR
»Treska« organizovani u RO »Treska-šumarstvo«. Jedan deo je u sistemu
»Makedonija drvo«, a jedan deo su samostalne. Više puta i od stručnih
krugova isticano je da sadašnja organizaciona struktura nije najbolja i da
treba da se poduzmu određene aktivnosti oko reorganizacije i ukrupnjavanja.
Naime, smatra se da u sadašnjim uslovima pa i perspektivno gledano,
najbolje je da se šumarstvo organizuje u jednu radnu organizaciju
na nivou Republike, a zatim na višem nivou i preko dohodovnih odnosa
da se udružuje s drvnom industrijom. Još uvek nije izdiferencirano shvatanje,
odnosno nije razmišljano, o varijanti eventualnog posebnog organi
zovanja i odvajanja uzgoja od korišćenja šuma.


Nepovoljno stanje šumskog fonda, nepovoljna otvorenost šuma, niski
stepen mehanizovanosti proizvodnje i drugi nepovoljni uslovi u privređivanju,
doprineli su da se šumarstvo u našoj Republici danas nalazi u dosta
složenom i nepovoljnom stanju. Ovo se sagledava preko dosta niske
produktivnosti rada, nepovoljne reproduktivne i akumulativne sposobnosti,
sasvim slabe investicione aktivnosti, niskih ličnih dohodaka zaposlenih
i slično.


4. REPRODUKCIJA U ŠUMARSTVU SR MAKEDONIJE
4.1. Struktura reprodukcije po nameni i izvorima
Reprodukcija u šumarstvu SR Makedonije po nameni i izvorima iz
kojih se obezbeđuju sredstva izgleda ovako:




ŠUMARSKI LIST 3-5/1989 str. 71     <-- 71 -->        PDF

a) Regeneracija šuma


Regeneracijom šuma obuhvaćeni su obnova, nega, preventivna zaštita i
čuvanje šuma. Sredstva se potpuno obezbeđuju iz sredstava za regeneraciju
šuma (amortizacija šuma) od strane šumskoprivrednih organizacija, tj.
organizacija koje gazduju šumama.


b) Melioracija i rekonstrukcija
Melioracija i rekonstrukcija slaboproduktivnih niskih i degradiranih šuma
i šikara vrši se iz sredstava organizacija koje gazduju šumama, tj. od
sredstava za regeneraciju šuma, kao i od sredstava koja obezbeđuje Republika.


c) Pošumljavanje goleti


Pošumljavanje goleti van šuma vrši se sredstvima iz Republike, opština
i zainteresiranih organizacija.


d) Tehničke i druge investicije


Sredstva za izgradnju i rekonstrukciju šumskih saobraćajnica, naba


va i zamena opreme i mehanizacije, izgradnja građevinskih objekata (zgrade
i drugo), izrada šumskoprivrednih osnova, programa, projekata i drugo,
potpuno se obezbeđuje od strane šumskoprivrednih organizacija


4.2.
Poseban osvrt na sredstva za regeneraciju šuma i
pošumljavanje goleti
4.2.1. Sredstva za regeneraciju šuma
Sa Zakonom o šumama u SRM od 1974. godine {»Služben vesnik na
SRM« br. 20/74), odnosno s izmenama i dopunama Zakona o šumama iz
1986. godine (»Služben vesnik na SRM« br. 15/86), predviđeno je da se
sredstva za regeneraciju šuma obezbeđuju iz amortizacije posečene šume.
Amortizacija posečene šume iznosi 20% (do 1986. godine bila je 12"/<») od
iznosa vrednosti prodate drvne mase obračunato po tržišnoj ceni izvoznog
puta u šumi za period u kome se vrši proračunavanje amortizacije.


Sredstva izdvojena preko amortazacije posečene šume, namenjena su
za regeneraciju šuma. Naime, ova sredstva mogu da se koriste za pošumljavanje
u šumama, odnosno da se koriste za obnovu šuma, kao i za
melioraciju, rekonstrukciju i negu šuma i za preventivnu zaštitu od bolesti,
štetnih insekata i požara postojećeg šumskog fonda.


Međutim, zakonom se predviđa da se određeni iznos iz sredstava amortizacije
posečene šume koristi i za tehničko opremanje u gazdovanju
šumama. Za tehničko opremanje mogu da se koriste sredstva najviše do
20%> od iznosa amortizacije posečene šume.


Za melioraciju d rekonstrukciju slaboproduktivnih niskostablastih i degradiranih
šuma i šikara sredstva obezbeđuje Republika i organizacije udruženog
rada koje gazduju šumama. Odnos učešća Republike i OUR koje
gazduju šumama je 50:50.


Sredstva Republike namenjena za melioraciju i rekonstrukciju niskostablastih
i degradiranih šuma i šikara utvrđuju se i ostvaruju Financiskim
programom.


165




ŠUMARSKI LIST 3-5/1989 str. 72     <-- 72 -->        PDF

Sredstva izdvojena iz amortizacije posečenih šuma koja su namenjena
za regeneraciju (pošumljavanje u šumama, tj. obnova, nega i preventivna
zaštita, kao i deo sredstava za melioraciju i rekonstrukciju) šumskoprivrednih
organizacija utvrđuju i ostvaruju same organizacije udruženog rada
koje gazduju šumama svojim šumskoprivrednim osnovima, planovima
i programima.


4.2.2. Sredstva za pošumljavanje goleti
Obezbeđivanje, odnosno utvrđivanje i namena sredstava za pošumljavanje
goleti u principu su regulisana Zakonom o šumama, iz 1974. godine,
Zakonom o izmenama i dopunama zakona o šumama iz 1986. godine (»Služben
vesnik na SRM« br. 20/74 i 15/86) i Zakonom o sredstvima za pošumljavanje
goleti (»Služben vesnik na SRM« br. 48/74).


Prema odredbama u Zakonu o šumama, opština određuje koje će površine
goleti biti pošumljene i reguliše imovinske odnose u vezi s njima.
Za pošumljavanje goleti opština donosi dugoročni program o pošumljavanju,
u kome posebno utvrđuje površine, lokacije, dinamiku pošumljavanja
i mere nege, drvne vrste i izvore sredstava.


Naime, za finansiranje radova na pošumljavanju goleti sredstva obezbeđuju
opštine. Republika i zainteresovane organizacije udruženog rada.
Isto tako za pošumljavanje goleti na kojima postoji pravo svojine, Republički
savet za pošumljavanje goleti obezbeđuje besplatno sadnice iz raspoloživih
sredstava namenjenih pošumljavanju goleti.


Pošumljavanje goleti vrši se pod stručno-tehničkim rukovođenjem organizacija
čija je delatnost pošumljavanje. Pošumljavanje površine goleti
daju se u trajno gazdovanje onim organizacijama koje vrše delatnost pošumljavanja,
pod uslovom da posle pete godine od zasađivanja troškove
gazdovanja podnose te organizacije.


Na osnovu odredbe iz Zakona o šumama i Zakona o sredstvima za
pošumljavanje goleti, Skupština SR Makedonije donosi Financiski program
za pošumljavanje goleti. Ovim programom se obuhvataju raspoloživa
sredstva za učešće Republike u pošumljavanju goleti, kao i za melioraciju
i rekonstrukciju slaboproduktivnih niskostablastih i degradiranih šuma i
šikara.


Skupština SR Makedonije, odnosno Savet za pošumljavanje goleti, priprema
i donosi dugoročni program za pošumljavanje goleti, kao i za melioraciju
i rekonstrukciju slaboproduktivnih niskostablastih i degradiranih
šuma i šikara. Tako, na primer, Dugoročnim programom za melioraciju
goleti u SRM, predviđeno je da se u periodu od 1971—1990. godine pošumi


50.000 ha (godišnje po 2.500 ha), a Programom za melioraciju i rekonstrukciju
slaboproduktivnih niskostablastih i degradiranih šuma i šikara predviđeno
je da se u periodu 1986—1990. godine obuhvate 15.000 ha (godišnje
po 3.000 ha).
Dugoročni program za melioraciju, odnosno pošumljavanje goleti realizovan
je pre isteka perioda. Naime, zaključno sa 1987. godinom pošumljeno
je 99.245 ha, što znači da je plan prebačen skoro 100%, i to tri godine
pre isteka perioda.


166




ŠUMARSKI LIST 3-5/1989 str. 73     <-- 73 -->        PDF

Što se tiče realizacije Programa za melioraciju i rekonstrukciju slaboproduktivnih
niskostablastih i degradiranih šuma i šikara, poslovi idu teže.
Ovde se u prvom redu postavlja problem obezbeđenja potrebnih sredstava,
kako od strane organizacija koje gazduju šumama, tako i od sredstava
Republike. Naime, kalkulirana sredstva za melioraciju i rekonstrukciju
po jedinici površine u financiskim programima su daleko manji u
odnosu na realne potrebe.


5. ZAKLJUČAK
Imajući u vidu nepovoljno stanje šumskog fonda u SR Makedoniji,
a u interesu iznalaženje mogućnosti za očuvanje i poboljšanje istog, potrebno
je što pre da se preduzmu aktivnosti za trajno obezbeđenje sredstava
za reprodukciju u šumarstvu, a posebno za biološku reprodukciju tj.
regeneraciju šuma.


Sa druge strane, reprodukcija u šumarstvu, ne treba da bude problem
samo za organizacije koje gazduju šumama, već ovaj problem treba da rešavaju
i drugi subjekti, tj. šira društvena zajednica.


U tom cilju potrebno je da se poduzmu određene neophodne aktivnosti
u pogledu utvrđivanja realnih potreba reprodukcije, kao i realnih
mogućnosti i izvori obezbeđenja tih potreba. Svakako da izvori iz kojih
će se obezbeđivati potrebna sredstva reprodukcije u šumarstvu a posebno
biološku reprodukciju, treba da budu strukturno raspoređeni analogno korisnicima
šuma. Naime, jedan deo od tih sredstava treba da bude na teret
organizacijama koje gazduju šumama, odnosno na korisnika drveta i drugih
šumskih proizvoda. Drugi deo od potrebnih sredstava, treba da obezbede
korisnici mnogobrojnih opštekorisnih funkcija šuma a u prvom redu
elektroprivreda, vodoprivreda, turizam i ugostiteljstvo, ONO i DSZ i drugi.


Svakako da treba što skorije utvrditi neophodne parametre o ekonomskoj
oceni potreba i izvore za obezbeđivanje sredstava za reprodukcije šumarstva
u SR Makedoniji. Danas, a još više u budućnosti, posebno se postavlja
i. izoštrava problem obezbeđenja reprodukcije u šumarstvo, obzirom
na sve veću opasnost od pojave sušenja šuma.


Problem sušenja šuma, prisutan u mnogim zemljama Evrope pa i u
našim severnim republikama, zauzeo je dosta širok zamah i treba sve nas
da brine, jer je već pred našim vratima, i u svakom trenutku biće i naš
problem. Problem sušenja šuma dosta ubrzanim tempom postaje ne samo
evropski već i svetski problem i već sada se smatra za jednu od najvećih
ekoloških katastrofa današnjice.


Razmena iskustva o problemu reprodukcije u šumarstvu a posebno o
biološkoj reprodukciji šumskog fonda, svakako doprineće u prvom redu
očuvanju šuma u interesu današnjih i budućih generacija.