DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1989 str. 67 <-- 67 --> PDF |
UDK 630*29 (497.17) Šum. list CXIII (1989) 161 STANJE ŠUMA I PROBLEM REPRODUKCIJE S POSEBNIM OSVRTOM NA REGENERACIJU ŠUMA U SR MAKEDONIJI* Blažo DIMITROV** 1. UVOD Stanje šuma i šumskog fonda uopšte i u našoj Republici uslovljeno je delovanjem brojnih prirodnih faktora, ali i brojnih društveno-ekonomskih uticaja kako u prošlosti, tako i danas. Prirodni faktori kao što su, geografska širina, nadmorska visina, reljef, klima, zemljište, tj. terenski uslovi, hidrografske prilike i si., utiču na pojavu i razvoj šuma kao biocenozne zajednice, kao i na njenu produktivnu sposobnost. Međutim, odnos čoveka prema šumi i uticaj ukupnih društveno-ekonomskih uslova, imaju vrlo veliki uticaj na očuvanje i unapređenje, odnosno, reprodukciju i regeneraciju šuma i šumskog fonda. U vezi s prethodnim je i opšte poznati podatak, da područja koja su u prošlosti bila bogata šumama, područja u kojima su bili optimalni i povoljni prirodni uslovi za razvoj šuma, zbog lošeg odnosa čoveka prema šumama, ove su danas proređene, ili pak one šume što su ostale su devastirane i degradirane. Iako rede, i možda u manjem obimu, ima i suprotnih slučajeva, gde je posebnim zalaganjem čoveka i društvene zajednice u celini značajno poboljšano stanje šuma, a velike površine golog šumskog zemljišta pošumljavanjem su prevedene u šume. Danas u uslovima sve intenzivnijeg razvoja industrije i ukupne privrede, posebno se nameče problem očuvanja i unapređenja šuma, odnosno biološka reprodukcija šumskog fonda, i to ne samo zbog proizvodnje drveta kao dosta važne sirovine, već još više i zbog mnogobrojnih opštekorisnih funkcija šuma. Zato, stanje šuma i šumskog fonda stavljamo u korelaciju s problemom reprodukcije u šumarstvu kao privredne grane. Pri ovome, kada se govori o reprodukciji, svakako u prvom planu je biološka reprodukcija, tj. regeneracija šuma. Da bi se shvatio problem reprodukcije u šumarstvu SR Makedonije, između ostalog, potrebno je da se iznesu neki od osnovnih podataka o stanju šumskog fonda u našoj Republici,u poređenju s prosečnim stanjem na nivou zemlje, kao i u poređenju sa stanjem šumskog fonda u nekim našim socijalističkim republikama. * Rad je prezentiran na sastanku katedri za ekonomiku i organizaciju šumarskih fakulteta Jugoslavije, održanom 8. i 9. decembra 1988. godine u Ljubljani. ** Prof. dr. Blažo Dimitrov, Šumarski fakultet, Skopje. |
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1989 str. 68 <-- 68 --> PDF |
2. STANJE ŠUMSKOG FONDA U SR MAKEDONIJI Šume u Makedoniji obuhvataju površinu od 905.653 ha ili 35,2% površine Republike. U našoj Republici ima još oko 337.000 ha golog šumskog zemljišta, što zajedno sa šumama iznosi 48,2°/o ukupne površine SR Makedonije. Međutim, šumski fond u SR Makedoniji je u dosta nepovoljnom stanju, što se može videti i iz sledećih nekoliko pokazatelja: — prosečna drvna masa po hektaru u šumama Makedonije iznosi 82,1 m3 (SFRJ 124,3 rrrVha, a SR Slovenija 185,7 m:l/ha); — prosečni godišnji prirast u šumama Makedonije iznosi 2,02 m´Vha (u SFRJ 3,22 m´Vha, SR Slovenija 4,91 m´Vha); — od ukupne drvne mase u šumama Makedonije koja iznosi 74,343.122 m:! samo oko 10°/o (9,9%) je četinarskih vrsta. Učešće ovih vrsta u drvnoj masi na nivou SFRJ je 27,3"/«, a u SR Sloveniji 53,9%; — od ukupnog godišnjeg prirasta u šumama Makedonije koji iznosi 1,829.030 m3, samo oko 9,2% je četinarskih vrsta. Učešće ovih vrsta u ukupnom godišnjem prirastu na nivou SFRJ je 26,0%, dok je u SR Sloveniji 50,2%; — od ukupne površine šuma u SR Makedoniji (905.653 ha), samo oko 29% su visokostablene šume, a ostalih 71% su niskostablaste i druge kategorije neproduktivnih, degradiranih šuma i šikara. Na nivou SFRJ visoke šume obuhvataju 54,1%´, dok na nivou SR Slovenije taj procenat iznosi 83,7%. Iz prethodnih nekoliko skromnih podataka, može da se dobije predstava o krajnje nepovoljnom stanju šumskog fonda u SR Makedoniji. To, pak sa svoje strane, posebno nameće problem normalnog, savremenog i intenzivnog gazdovanja šumama, a u prvom redu rešavanje problema reprodukcije u šumarstvu kod nas. 3. PRIVREĐIVANJE ŠUMAMA U SR MAKEDONIJI 3.1. U slovi za privređivanje šumama Za normalno i intenzivno gazdovanje šumama, pored ostalog, neophodna je optimalna otvorenost šuma, kao i optimalna opremljenost, odnosno mehaniziranost procesa proizvodnje. Svakako da je pitanje optimalne otvorenosti šuma saobraćajnim komunikacijama kako teoretski tako i praktično, relativno razjašnjeno. Naime, prema većem broju autora, a i na osnovu iskustva zemalja s intenzivnim gazdovanjem šumama, utvrđeno je da je neophodna gustina šumskih saobraćajnica od najmanje 10 m/ha, tj. 10 km/1000 ha. U SR Makedoniji otvorenost šuma 1986. godine bila je 4,86 m/ha, u SFRJ 5,19 m, dok je u SR Sloveniji iznosila 10,2 m/ha. Na prvi pogled ako se pravi poređenje otvorenosti šuma u SRM i SFRJ, stiče se utisak da u naš Republici stanje nije toliko loše. Naravno da poređenje sa SR Slovenijom nije |
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1989 str. 69 <-- 69 --> PDF |
ni potrebno. Međutim, stanje u našoj Republici je utoliko lošije što šumske saobraćajnice imaju dosta nepovoljnu strukturu. Tako, od oko 4.402 km šumskih puteva u SR Makedoniji 1986. godine, samo oko 46,7i:Vtvrdi, odnosno s tvrdom podlogom. Učešće tvrdih šumskih puteva na nivou SFRJ iznosi 65,6l:l/», a u SR Sloveniji 82,8%. Uz ovo treba napomenuti i to da su šumski putevi u SRM s neodgovarajućim tehničkim karakteristikama u odnosu na njihove konstruktivne elemente (nepovoljna širina, mali radiusi u krivinama, veliki nagibi i si.), što ne dozvoljava upotrebu kamiona velike nosivosti, kao i kamiona s prikolicama. Podrazumeva se da se sve ovo negativno odražava na ekonomske i financijske efekte organizacija koje gazduju šumama i ukupno šumarstvo u SR Makedoniji. Problem opremljenosti šumske proizvodnje u SRM je dosta složen i težak. To je zato što u našim sadašnjim uslovima još uvek nemamo neke konkretnije analize stanja mehanizacije, a samo preko broja kamiona, traktora, motornih pila i druge mehanizacije nije moguće doneti realne konstatacije o opremljenosti. Međutim, na osnovu podataka kojim raspolažemo i nekih naših saznanja, može se konstatovati da je nivo opremljenosti u šumarstvu SR Makedonije još uvek nizak i nedovoljan. Naime, s isključkom faze seče i prevoza šumskih drvnih sortimenata od šume do potrošačkih centara, druge faze proizvodnje još uvek su nemehanizovane ili su veoma malo mehanizovane. Stanje je posebno nepovoljno u fazi dovlačenja, odnosno dotura šumskih sortimenata. Isto tako veliki obim pošumljavanja u šumama vrši se nemehanizovano. Sve to povećava troškove gazdovanja šumama i nepovoljno ekonomsko stanje šumskoprivrednih organizacija. 3.2. Dosadašnje gazdovanje šumama U SR Makedoniji nastojalo se i nastoji se, ne samo da se sačuvaju, već i da se unaprede šume i šumski fond. Ovo se vidi preko obima pošumljavan ja i drugih šumsko-kulturnih i uzgojnih mera. Tako, u periodu od 1971—1987. godine pošumljeno je ukupno 40.408 ha u šumama i 99.245 ha na goletima, odnosno ukupno 139.653 ha, što prosečno godišnje iznosi oko 8.215 ha. Međutim, obim pošumljavanja u proteklom periodu dosta varira, dok u poslednjih nekoliko godina i opada. Razlog za ovo su nerešeni brojni problemi organizaciskog i ekonomsko- financiskog aspekta. Pored pošumljavanja, pravljeni su napori i postignuti su određeni rezultati na polju nege šumskih kultura i šumskih nasada (okopavanje veštački podignutih kultura, čišćenje, prorede, zabrana paše, zaštita od insekata i biljnih bolesti i si.), melioracija i rekonstrukcija slaboproduktivnih niskih i degradiranih šuma, kao i ostale šumsko-ogledne i zaštitne mere. Što se tiče korišćenja šuma u SR Makedoniji, to se sastoji uglavnom od seče šume i proizvodnje drvnih sortimenata. Obim korišćenja sporednih šumskih proizvoda je neznatan i nedovoljan. Obim posečene bruto mase poslednjih godina dostiže oko 1,100.000 m3 (ukupno u šumama u društvenoj i u privatnoj svojini). To je oko 1,48´Vo od ukupne drvne rezerve, odnosno oko 60Vo od godišnjeg prirasta. Za po 163 |
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1989 str. 70 <-- 70 --> PDF |
ređenje, obim seče na nivou SFRJ 1986. godine iznosio je 2,1% od ukupne drvne rezerve i 77,6% od godišnjeg prirasta. U SR Makedoniji seča šuma je s dosta manjim intenzitetom u poređenju sa SFRJ i drugim socijalističkim republikama. Isto tako obim seče u SRM je dosta manji i u odnosu na obnovu, tj. pošumljavanje. Tako, na primer, 1987. godine u SR Makedoniji na 1.000 m! posečene bruto mase bilo je pošumljeno oko 6 ha, a u SFRJ 1,89 ha, odnosno u SR Sloveniji 0,66 ha. Ili obrnuto, u SRM za svaki hektar pošumljene površine bilo je posečeno prosečno po 167 m3 bruto mase, na nivou SFRJ po 530 m:l, a na nivou SR Slovenije 1511 m:i. Međutim, poseban problem u SR Makedoniji je krajnje nepovoljna struktura sečivog etata kao i posečena drvna masa. Tako, npr., uzeto prosečno za 1975. i 1984. godinu, od ukupno posečene bruto mase u SR Makedoniji bilo je oko 20Vo tehničko drvo, 7C´7o ogrevno drvo i oko 10% otpada u šumi. Na nivou SFRJ u istim godinama struktura posečene drvne mase bila je oko 52% tehničko drvo, 33"/Y ogrevno drvo i 15%;. otpada u šumi, a na nivou SR Slovenije bilo je oko 69% tehničko drvo, 16% ogrevno i 15% otpada u šumi. Što znači ovako nepovoljna sortimentska struktura sečive drvne mase u šumama SR Makedonije nije potrebno komentarisati. To posebno u pogledu ostvarenja prihoda za pokriće svih rashoda i obezbeđenje reprodukcije šumarstva ove Republike. Danas makedonskim šumama gazduju 32 organizacije s oko 4.630 zaposlenih. Veći broj šumskoprivrednih organizacija su u sistemu SOUR »Treska« organizovani u RO »Treska-šumarstvo«. Jedan deo je u sistemu »Makedonija drvo«, a jedan deo su samostalne. Više puta i od stručnih krugova isticano je da sadašnja organizaciona struktura nije najbolja i da treba da se poduzmu određene aktivnosti oko reorganizacije i ukrupnjavanja. Naime, smatra se da u sadašnjim uslovima pa i perspektivno gledano, najbolje je da se šumarstvo organizuje u jednu radnu organizaciju na nivou Republike, a zatim na višem nivou i preko dohodovnih odnosa da se udružuje s drvnom industrijom. Još uvek nije izdiferencirano shvatanje, odnosno nije razmišljano, o varijanti eventualnog posebnog organi zovanja i odvajanja uzgoja od korišćenja šuma. Nepovoljno stanje šumskog fonda, nepovoljna otvorenost šuma, niski stepen mehanizovanosti proizvodnje i drugi nepovoljni uslovi u privređivanju, doprineli su da se šumarstvo u našoj Republici danas nalazi u dosta složenom i nepovoljnom stanju. Ovo se sagledava preko dosta niske produktivnosti rada, nepovoljne reproduktivne i akumulativne sposobnosti, sasvim slabe investicione aktivnosti, niskih ličnih dohodaka zaposlenih i slično. 4. REPRODUKCIJA U ŠUMARSTVU SR MAKEDONIJE 4.1. Struktura reprodukcije po nameni i izvorima Reprodukcija u šumarstvu SR Makedonije po nameni i izvorima iz kojih se obezbeđuju sredstva izgleda ovako: |
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1989 str. 71 <-- 71 --> PDF |
a) Regeneracija šuma Regeneracijom šuma obuhvaćeni su obnova, nega, preventivna zaštita i čuvanje šuma. Sredstva se potpuno obezbeđuju iz sredstava za regeneraciju šuma (amortizacija šuma) od strane šumskoprivrednih organizacija, tj. organizacija koje gazduju šumama. b) Melioracija i rekonstrukcija Melioracija i rekonstrukcija slaboproduktivnih niskih i degradiranih šuma i šikara vrši se iz sredstava organizacija koje gazduju šumama, tj. od sredstava za regeneraciju šuma, kao i od sredstava koja obezbeđuje Republika. c) Pošumljavanje goleti Pošumljavanje goleti van šuma vrši se sredstvima iz Republike, opština i zainteresiranih organizacija. d) Tehničke i druge investicije Sredstva za izgradnju i rekonstrukciju šumskih saobraćajnica, naba va i zamena opreme i mehanizacije, izgradnja građevinskih objekata (zgrade i drugo), izrada šumskoprivrednih osnova, programa, projekata i drugo, potpuno se obezbeđuje od strane šumskoprivrednih organizacija 4.2. Poseban osvrt na sredstva za regeneraciju šuma i pošumljavanje goleti 4.2.1. Sredstva za regeneraciju šuma Sa Zakonom o šumama u SRM od 1974. godine {»Služben vesnik na SRM« br. 20/74), odnosno s izmenama i dopunama Zakona o šumama iz 1986. godine (»Služben vesnik na SRM« br. 15/86), predviđeno je da se sredstva za regeneraciju šuma obezbeđuju iz amortizacije posečene šume. Amortizacija posečene šume iznosi 20% (do 1986. godine bila je 12"/<») od iznosa vrednosti prodate drvne mase obračunato po tržišnoj ceni izvoznog puta u šumi za period u kome se vrši proračunavanje amortizacije. Sredstva izdvojena preko amortazacije posečene šume, namenjena su za regeneraciju šuma. Naime, ova sredstva mogu da se koriste za pošumljavanje u šumama, odnosno da se koriste za obnovu šuma, kao i za melioraciju, rekonstrukciju i negu šuma i za preventivnu zaštitu od bolesti, štetnih insekata i požara postojećeg šumskog fonda. Međutim, zakonom se predviđa da se određeni iznos iz sredstava amortizacije posečene šume koristi i za tehničko opremanje u gazdovanju šumama. Za tehničko opremanje mogu da se koriste sredstva najviše do 20%> od iznosa amortizacije posečene šume. Za melioraciju d rekonstrukciju slaboproduktivnih niskostablastih i degradiranih šuma i šikara sredstva obezbeđuje Republika i organizacije udruženog rada koje gazduju šumama. Odnos učešća Republike i OUR koje gazduju šumama je 50:50. Sredstva Republike namenjena za melioraciju i rekonstrukciju niskostablastih i degradiranih šuma i šikara utvrđuju se i ostvaruju Financiskim programom. 165 |
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1989 str. 72 <-- 72 --> PDF |
Sredstva izdvojena iz amortizacije posečenih šuma koja su namenjena za regeneraciju (pošumljavanje u šumama, tj. obnova, nega i preventivna zaštita, kao i deo sredstava za melioraciju i rekonstrukciju) šumskoprivrednih organizacija utvrđuju i ostvaruju same organizacije udruženog rada koje gazduju šumama svojim šumskoprivrednim osnovima, planovima i programima. 4.2.2. Sredstva za pošumljavanje goleti Obezbeđivanje, odnosno utvrđivanje i namena sredstava za pošumljavanje goleti u principu su regulisana Zakonom o šumama, iz 1974. godine, Zakonom o izmenama i dopunama zakona o šumama iz 1986. godine (»Služben vesnik na SRM« br. 20/74 i 15/86) i Zakonom o sredstvima za pošumljavanje goleti (»Služben vesnik na SRM« br. 48/74). Prema odredbama u Zakonu o šumama, opština određuje koje će površine goleti biti pošumljene i reguliše imovinske odnose u vezi s njima. Za pošumljavanje goleti opština donosi dugoročni program o pošumljavanju, u kome posebno utvrđuje površine, lokacije, dinamiku pošumljavanja i mere nege, drvne vrste i izvore sredstava. Naime, za finansiranje radova na pošumljavanju goleti sredstva obezbeđuju opštine. Republika i zainteresovane organizacije udruženog rada. Isto tako za pošumljavanje goleti na kojima postoji pravo svojine, Republički savet za pošumljavanje goleti obezbeđuje besplatno sadnice iz raspoloživih sredstava namenjenih pošumljavanju goleti. Pošumljavanje goleti vrši se pod stručno-tehničkim rukovođenjem organizacija čija je delatnost pošumljavanje. Pošumljavanje površine goleti daju se u trajno gazdovanje onim organizacijama koje vrše delatnost pošumljavanja, pod uslovom da posle pete godine od zasađivanja troškove gazdovanja podnose te organizacije. Na osnovu odredbe iz Zakona o šumama i Zakona o sredstvima za pošumljavanje goleti, Skupština SR Makedonije donosi Financiski program za pošumljavanje goleti. Ovim programom se obuhvataju raspoloživa sredstva za učešće Republike u pošumljavanju goleti, kao i za melioraciju i rekonstrukciju slaboproduktivnih niskostablastih i degradiranih šuma i šikara. Skupština SR Makedonije, odnosno Savet za pošumljavanje goleti, priprema i donosi dugoročni program za pošumljavanje goleti, kao i za melioraciju i rekonstrukciju slaboproduktivnih niskostablastih i degradiranih šuma i šikara. Tako, na primer, Dugoročnim programom za melioraciju goleti u SRM, predviđeno je da se u periodu od 1971—1990. godine pošumi 50.000 ha (godišnje po 2.500 ha), a Programom za melioraciju i rekonstrukciju slaboproduktivnih niskostablastih i degradiranih šuma i šikara predviđeno je da se u periodu 1986—1990. godine obuhvate 15.000 ha (godišnje po 3.000 ha). Dugoročni program za melioraciju, odnosno pošumljavanje goleti realizovan je pre isteka perioda. Naime, zaključno sa 1987. godinom pošumljeno je 99.245 ha, što znači da je plan prebačen skoro 100%, i to tri godine pre isteka perioda. 166 |
| ŠUMARSKI LIST 3-5/1989 str. 73 <-- 73 --> PDF |
Što se tiče realizacije Programa za melioraciju i rekonstrukciju slaboproduktivnih niskostablastih i degradiranih šuma i šikara, poslovi idu teže. Ovde se u prvom redu postavlja problem obezbeđenja potrebnih sredstava, kako od strane organizacija koje gazduju šumama, tako i od sredstava Republike. Naime, kalkulirana sredstva za melioraciju i rekonstrukciju po jedinici površine u financiskim programima su daleko manji u odnosu na realne potrebe. 5. ZAKLJUČAK Imajući u vidu nepovoljno stanje šumskog fonda u SR Makedoniji, a u interesu iznalaženje mogućnosti za očuvanje i poboljšanje istog, potrebno je što pre da se preduzmu aktivnosti za trajno obezbeđenje sredstava za reprodukciju u šumarstvu, a posebno za biološku reprodukciju tj. regeneraciju šuma. Sa druge strane, reprodukcija u šumarstvu, ne treba da bude problem samo za organizacije koje gazduju šumama, već ovaj problem treba da rešavaju i drugi subjekti, tj. šira društvena zajednica. U tom cilju potrebno je da se poduzmu određene neophodne aktivnosti u pogledu utvrđivanja realnih potreba reprodukcije, kao i realnih mogućnosti i izvori obezbeđenja tih potreba. Svakako da izvori iz kojih će se obezbeđivati potrebna sredstva reprodukcije u šumarstvu a posebno biološku reprodukciju, treba da budu strukturno raspoređeni analogno korisnicima šuma. Naime, jedan deo od tih sredstava treba da bude na teret organizacijama koje gazduju šumama, odnosno na korisnika drveta i drugih šumskih proizvoda. Drugi deo od potrebnih sredstava, treba da obezbede korisnici mnogobrojnih opštekorisnih funkcija šuma a u prvom redu elektroprivreda, vodoprivreda, turizam i ugostiteljstvo, ONO i DSZ i drugi. Svakako da treba što skorije utvrditi neophodne parametre o ekonomskoj oceni potreba i izvore za obezbeđivanje sredstava za reprodukcije šumarstva u SR Makedoniji. Danas, a još više u budućnosti, posebno se postavlja i. izoštrava problem obezbeđenja reprodukcije u šumarstvo, obzirom na sve veću opasnost od pojave sušenja šuma. Problem sušenja šuma, prisutan u mnogim zemljama Evrope pa i u našim severnim republikama, zauzeo je dosta širok zamah i treba sve nas da brine, jer je već pred našim vratima, i u svakom trenutku biće i naš problem. Problem sušenja šuma dosta ubrzanim tempom postaje ne samo evropski već i svetski problem i već sada se smatra za jednu od najvećih ekoloških katastrofa današnjice. Razmena iskustva o problemu reprodukcije u šumarstvu a posebno o biološkoj reprodukciji šumskog fonda, svakako doprineće u prvom redu očuvanju šuma u interesu današnjih i budućih generacija. |