DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 9 <-- 9 --> PDF |
STANJE SAOBRAĆAJNICA U DRUŠTVENIM ŠUMAMA SFRJ-e I. KNEŽEVIĆ i D. PEJNOVIĆ SAŽETAK. Savezni zavod za statistiku izvršio je popis šumskih prometnica sa stanjem na dan 31. XII 1974. godine. Ovaj je popis pokazao, da je gustoća prometnica kojima se neposredno služi ili mogu služiti iskorišćavanju šuma u Jugoslaviji prosječno 8,3 kral i´1000 ha šume (u Hrvatskoj 6,4 km/1000 ha). Taj je popis pokazao, da je gustoća prometnica ovisna o gospodarskom tipu šume te je najveća u visokim šumama (prosječno 11,6 km/1000 ha za Jugoslaviju). U radu je, nadalje, prikazano stanje šumskih prometnica u razdoblju 1945—1974. godina, struktura ovih te površina šuma prema gustoći prometnica. Podaci se odnose na šume u društvenom vlasništvu s izuzetkom Slovenije u kojoj su obuhvaćene sve šume. (op) Intenzitet iskorišćavanja šuma u našoj zemlji jedan je od najmanjih u Evropi, a iznosi 1,85 "Vo1 a i intenzitet šumsko uzgojnih radova2 poslednjih desetak godina u stalnom je relativnom zaostajanju. Ovome između ostalog doprinosi i nedovoljna otvorenost šuma, potrebna za racionalno korišćenje svih resursa, mehaniziranje radova i ekonomičnije poslovanje. U situaciji kada se u Evropi u 1980. godini očekuje manjak od oko 67 miliona im3 ili 15,5 %3 od potrošnje, a u daljoj perspektivi i više, smatramo da bi trebalo što više intenzivirati sječe, ali istovremeno i korelativno vezano za njih i intenzivirati i povećati šumsko uzgojne radove svih vrsta a posebno vještačka pošumljavanja i podizanja zasada drveća da bi se što bolje, brže i više iskoristile potencijalne mogućnosti zemljišta, a povećao drvni fond za podmirenje domaće potrošnje i izvoza. Za realizaciju ovoga pored stanišnih uslova i nekih drugih činioca, jedan od preduslova je gustina i struktura stalnih saobraćajnica koje nam omogućuju realnije sagledavanje gospodarenja i mogućnosti proizvodnje drvne mase. Zbog nedovoljne otvorenosti šuma vrše se često, u blizini postojeće mreže saobraćajnica, tzv. povratne seče, što ima za posledicu kvalitetno i kvantitetno iscrpljivanje i degradaciju šume, pa se mestimično formiraju krajnje degradirani oblici sastojina sastavljeni od vrsta drveća niske ekonomske vrednosti. S druge strane, veliki deo šuma u brdsko planinskim predelima, gde još uvek 1 Intenzitet iskorišćavanja je odnos između obima bruto mase iskorišćavanja u društvenim šumama i ukupne mase drvnog fonda u društvenim šumama. 2 Intenzitet šumsko uzgojnih radova je odnos između površina tretiranih šumsko-uzgojnim radovima u društvenim šumama i ukupne površine društvenih šuma. 3 FAO i CEE. — Tendances et perspectives du bois en Europe de 1950 a l´ann 2000 — Geneve 1976. 7 |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 10 <-- 10 --> PDF |
ima neiskorišćenih šuma sa kvalitetnom drvnom masom, zbog nerazvijene mreže saobraćajnica (tab. 3), samo je delimično osposobljen za robnu proizvodnju i primenu savremenih metoda gazdovanja. Isto tako, nedostatak gušće mreže saobraćajnica ima za posledicu slabije korišćenje drvne mase i stvaranje velikog otpatka kod seče i izrade drveta u šumi (oko 20%). Stoga je krajem 1975. godine Savezni zavod za statistiku u saradnji sa republičkim i pokrajinskim zavodima za statistiku sproveo novo statističko istraživanje: Popis saobraćajnica u društvenim šumama4. Ovo je bio prvi popis u SFRJ svih stalnih saobraćajnica »šumskih« i »javnih« koje se koriste u šumarstvu za izvoz drveta iz šume i druge potrebe. Pored podataka o dužini svih stalnih šumskih puteva i pruga šumskih železnica kao i dužini jav 4 Popis je sproveden u društvenim šumama na celoj teritoriji SFRJ (u SR Sloveniji su obuhvaćene i saobraćajnice u šumama u svojini građana). Popisom su prikupljeni podaci o dužini svih stalnih šumskih puteva i pruga šumskih železnica kao i dužini javnih puteva koji prolaze kroz šumski objekat (produktivne i neproduktivne) ili se neposredno naslanjaju na njega (samo produktivne). Popis je sproveden po šumskim objektima. Podatke o saobraćajnicama u društvenim šumama, koje su predate na upravljanje organizacijama udruženog rada dostavile su te organizacije, dok je za saobraćajnice u društvenim šumama, koje su pod neposrednom upravom skupštine opštine, podatke dostavio organ nadležan za šumarstvo u skupštini opštine. Ovim popisom obuhvaćene su stalne saobraćajnice na površinama svih uređenih društvenih šuma (u SR Sloveniji i šumama u svojini građana) kao i na površinama izolovanih šumskih objekata koji nisu obuhvaćeni uređajnim elaboratima, a čija je površina šuma u društvenom vlasništvu (u SR Sloveniji i u svojini građana) iznosila najmanje 100 hektara. Ukupno šumom obrasla površina obuhvaćena ovim popisom iznosi nešto više od šest miliona hektara, što čini preko 92 % od površine šuma dobijene putem popisa šumskog fonda Jugoslavije 1961. godine (uključujući sve površine društvenih a u SR Slovniji i površine šuma u svojini građana). Metodološka objašnjenja definicija primenjenih u popisu saobraćajnica u društvenim šumama 1975. godine. Kao »šumske saobraćajnice« iskazane su dužine svih stalnih puteva (savremenih, tvrdih i mekih) koje su se na dan 31. 12. 1974. godine, u knjigovodstvu šumarske organizacije udruženog rada vodile kao sopstveno osnovno sredstvo. Ovde su iskazane i dužine pruga šumske železnice. Ostale dužine stalnih puteva, obuhvaćene ovim popisom, iskazane su kod dužine »javni h puteva «. Pod »savremenim putevima« iskazani su putevi koji imaju kolovoz od asfalta, betona ili kamene kocke. Kao »tvrd i putevi « iskazani su stalni putevi koji imaju tvrdu osnovu — kamenu — (nezavisno od toga da li je kamena osnova izgrađena ili je prirodna) i po kojima je prevoz šumskih sortimenata i druge robe teretnim vozilima moguć u svako godišnje doba. Pod »meki m putevima « iskazani su svi stalni putevi, bez tvrde (kamene) osnove, a prevoz robe teretnim vozilima po njima moguć je samo po suvom vremenu i u toku određenih vremenskih perioda (leto, zima i si.). U »produktiv ne « saobraćajnice iskazana je dužina stalnih saobraćajnica koja prolazi kroz šumski objekat ili se neposredno naslanja na njega koja čini transportnu osnovicu određenog dela šume i koja može da prima posečeno drvo iz šume, tj. utovar šumskih sortimenata je na njima moguć i dozvoljen. Ovde su iskazani i manji nepristupačni delovi saobraćajnice-deonice čija pojedinačna dužina nepristupačnog dela trase je manja od 500 m. Kao »neproduktivna« saobraćajnica iskazana je dužina stalnih saobraćajnica koja prolazi kroz šumski objekat do kojih se šumski sortimenti ne mogu dovlačiti iz šume — bilo zbog toga što se nalaze u dubokim usecima i si. nepristupačnim uslovima (deonica čija pojedinačna dužina trase nepristupačnog dela je veća od 500 m) ili zbog toga što na njima nije dozvoljen utovar drveta. Kao »spoj ne« saobraćajnice iskazane su dužine stalnih šumskih saobraćajnica koje čine vezu između šumskog objekta i osovine javnog saobraćaja. |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 11 <-- 11 --> PDF |
nih puteva koji prolaze kroz šumski objekat ili se neposredno naslanjaju na njega, ovim popisom su prikupljeni podaci o šumom obrasloj površini po osnovnim kategorijama šume — visoke i niske — za svaki objekat šuma koji je bio predmet ovog popisa. Ukupna dužina svih stalnih saobraćajnica u društvenim šumama (u SR Sloveniji i šumama u svojini građana), prema podacima dobijenim putem popisa saobraćajnica, iznosi 52 084 km. I STALNE SAOBRACAJNICE U DRUŠTVENIM SUMAMA Šumske saobraćajiiice u razdoblju 1945—1974. god. Stanje mreže šumskih saobraćajnica odmah posle rata bilo je izuzetno loše, jer je najveći deo postojećih šumskih puteva i pruga bio razoren. Ukupna dužina šumskih saobraćajnica krajem 1945. godine iznosila je 12 997 km. Međutim, struktura ovih saobraćajnica bila je veoma nepovoljna. Najveći deo činili su kolski (meki) putevi bez podloge sa 9 210 km ili 70,9%, zatim pruge šumske železnice sa 2 535 km ili 19,5 %, dok su tvrdi putevi sa i bez podloge (kamionski putevi) bili zastupljeni sa svega 1 252 km ili 9,6 %. Raspored i ovako siromašne mreže saobraćajnica po republikama bio je veoma neujednačen. Najveći deo tvrdih puteva nalazio se u SR Sloveniji (60%) i SR Hrvatskoj (27%), u SR Makedoniji, SR Srbiji i SR Crnoj Gori zajedno oko 13 %, dok u SR Bosni i Hercegovini nije bilo tvrdih puteva. Osim toga, znatna dužina ovih saobraćajnica nalazila se u šumama koje su ranije eksploatisane, dok je najveći deo šuma bio nepristupačan. Iz tih razloga, značajna investiciona ulaganja u posleratnom periodu bila su usmerena na izgradnju šumskih saobraćajnica. Graf. 1 - STRUKTURA ŠUMSKIH SAOBRAĆAJNICA U SFRJ 1946 1956 1974 |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 12 <-- 12 --> PDF |
Podaci o izgradnji šumskih saobraćajnica u periodu 1945—1974. godine jasno ukazuje na orijentaciju šumarstva na izgradnju tvrdih puteva. Prema podacima popisa saobraćajnica u društvenim šumama, struktura šumskih saobraćajnica krajem 1974. godine, je, u odnosu na zatečeno stanje posle rata, potpuno izmenjena. Učešće tvrdih puteva u ukupnoj dužini šumskih saobraćajnica u 1945. godini iznosilo je 9,6 %, mekih 70,9 % a pruga šum. železnica 19,5 %. Ovaj odnos sa stanjem na kraju 1974. godine je znatno izmenjen u korist tvrdih puteva, što je rezultat politike trajnog otvaranja šuma kao osnovnog preduslova za intenzivnije gazdovanje šumama. Struktura šumskih saobraćajnica na kraju 1974. izgleda: tvrdi putevi 68,0% (uključeni i savremeni putevi) meki putevi 31,5 %, dok pruge šum. železnice učestvuju simbolično sa 0,5 %. Uloga i značaj izgrađenih šumskih saobraćajnica ne svodi se samo na iskorišćavanje šuma. Istina, kod projektovanja pravca trase buduće šumske saobraćajnice, u većini slučajeva, račun rentabiliteta se izvodi, uglavnom, na bazi drvne mase šume koja se tom saobraćajnicom otvara. Međutim, kada je šumska saobraćajnica izgrađena, njen značaj postaje znatno širi, a za pojedina područja predstavlja veoma značajnu osnovu za razvoj. Regioni sa dosta šuma, po pravilu, su najzabačeniji i najnerazvijeniji. Kod izgradnje šumskih puteva koji vezuju šumu sa postojećim javnim saobraćajnicama trasa puta Tab. 1 — Izgradnja šumskih saobraćajnica u periodu 1945—1974. godine kilometara Šumske saobraćajnice na kraju 1945. god.* 1956. god.** 1974. god. putevi putevi putevi svega . šum. svega šum. svega šum. tvrdi meki žel. tvrđi meki žel. tvrdi meki žel. SFR J 12 997 1 252 9 210 2 535 17 677 6 011 9 374 2 292 27 925 18 986 8 799 140 S R B i H 1 450 — 50 1 400 2 641 1098 — 1543 6 882 6 095 755 32 S R Crn a Gor a 40 15 13 12 419 454 55 10 1584 1341 243 — S R Hrvatsk a 4 237 337 2 799 1 101 5 540 2 061 2 799 680 6 117 4 838 1 184 95 S R Makedonij a 303 95 208 — 898 419 479 — 2 271 272 1 999 — S R Slovenij a 6 000 758 5 242 — 6 523 1 506 5 017 — 6 032 4 782 1 250 — S R Srbij a 967 47 898 22 1 656 573 1024 59 5 039 1 658 3 368 13 * Izvor: »Razvoj šumarstva i drvne industrije Jugoslavije 1945—1956. godine«, Bgd. 1959. g. ** Uključeni savremeni putevi. jednim svojim delom ide kroz naselja. Na ovu vrstu puteva, prema podacima dobijenim putem popisa saobraćajnica u društvenim šumama, otpada 2 366 km ili 8,5 % od ukupne dužine šumskih saobraćajnica. Sve ove »spojne« saobraćajnice — i ne samo ove — nakon izgradnje imaju »javni« karakter i često su jedina veza zabačenih naselja sa tržišnim, zdravstvenim i dr. centrima, a ima i dosta primera da je na šumskim putevima uveden i javni saobraćaj. Podatak da u ukupnoj mreži svih saobraćajnica — puteva i žel. pruga u Jugoslaviji stalne šumske saobraćajnice učestvuju sa 25,7% jasno ukazuje na značaj šumskih saobraćajnica ne samo za razvoj šumarstva, nego i privrede u celini. |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 13 <-- 13 --> PDF |
Tab. 2. — Saobraćajnice u društvenim šumama po republikama i vrsti kolovoza kilometara Ukupno Savremeni putevi Tvrdi putevi Meki putevi Pruge šumske železnice SFRJ 52 084 7 561 31766 12 617 140 SR Bosna i Hercegovina SR Crna Gora 11761 2 527 2 282 180 8 594 2 055 853 292 32 — SR Hrvatska 8 910 771 6 306 1738 85 SRSRSR Makedonija Slovenija Srbija Uža teritorija SAP Kosovo 4 083 15 767 9 036 5 299 1524 607 2 456 1265 743 236 937 10 829 3 045 2 453 428 2 539 2 482 4 713 2103 860 — — 13 — — SAP Vojvodina 2 213 286 164 1750 13 Ukupna dužina svih stalnih saobraćajnica u društvenim šumama (u SR Sloveniji i šumama u svojini građana), prema podacima dobijenim putem popisa saobraćajnica, iznosi 52 084 km. Od ukupne dužine na šumske saobraćajnice otpada 27 925 km (53,6%) a na javne puteve 24159 mm (46,4%). Savremeni putevi u ukupnoj dužini svih saobraćajnica učestvuju sa 14,5 %, tvrdi putevi sa 61,0´%, meki putevi sa 24,2% i pruge šumske železnice sa 0,3%. Najveći deo savremenih puteva nalazi se u SR Sloveniji 32,5 %, zatim u SR Bosni i Hercegovini 30,2%, SR Srbiji 16,7%, SR Hrvatskoj 10,2%, SR Makedoniji 8,0 % i SR Crnoj Gori 2,4 %. Od ukupne dužine tvrdih puteva u SR Sloveniji se nalazi 34,1 %, SR Bosni i Hercegovini 27,0%, SR Hrvatskoj 19,9%, SR Srbiji 9,6%, SR Crnoj Gori 6,5 7o i SR Makedoniji 2,9 % Najveći deo mekih puteva nalazi se u SR Srbiji 37,3 %, zatim u SR Makedoniji 20,1%, SR Sloveniji 19,7%, SR Hrvatskoj 13,8%, SR Bosni i Hercegovini 6,8% i SR Crnoj Gori 2,3%. Graf. 2 -STRUKTURA. SAOBRAĆAJNICA U DRUŠTVENIM ŠUMAMA Stanje 31. XII 1974. godine htlj. km 0 Sit Slovenija SR Bosna 1 Hercegovina SR Hrvatska Uža teritorija Srbije SR Makedonija SR Crna Gora Snvremenl putevi SAP Vojvodina Tvrdi putovi Meki putevi SAP Kosovo Šumske železnice |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 14 <-- 14 --> PDF |
Dužina pruga šumskih železnica simbolično se zadržala samo u SR Hrvatskoj (95 km), SR Bosni i Hercegovini (32 km) i SR Srbiji (13 km). Javni putevi Ukupna dužina javnih puteva koji prolaze kroz objekte društvenih šuma (u SR Sloveniji i šuma u svojini građana) iznosi 24 159 km, što čini 46,4% od ukupne dužine svih stalnih saobraćajnica u društvenim šumama. Izneti podatak ukazuje da su dosadašnja shvatanja o učešću ove kategorije saobraćajnica u društvenim šumama bila nerealna. Učešće javnih puteva u ukupnoj dužini svih saobraćajnica u društvenim šumama po republikama je dosta neujednačeno. Najveće učešće ostvareno je u SR Sloveniji 61,8%, što je za nešto više od 15 procenata iznad jugoslovenskog prošeka. U SR Bosni i Hercegovini, SR Makedoniji i SR Srbiji ovo učešće je na nivou ostvarenom u zemlji.U SR Crnoj Gori učešće javnih puteva u ukupnoj dužini svih saobraćajnica u društvenim šumama iznosi 37,3 % a u SR Hrvatskoj 31,4%, što je znatno niže od jugoslovenskog prošeka. II GUSTINA STALNIH SAOBRAĆAJNICA U DRUŠTVENIM ŠUMAMA Gustina stalnih saobraćajnica, šumskih i javnih (obuhvaćeni stalni savremeni, tvrdi i meki putevi kao i dužine pruga šum. železnica) koje prolaze kroz šumske objekte ili se neposredno naslanjaju na njih, u društvenim šumama Jugoslavije (u SR Sloveniji uključene i šume u svojini građana), prema podacima popisa saobraćajnica u društvenim šumama sprovedenog krajem 1975. godine, sa stanjem 31. 12. 1974. godine, iznosi 8,3 metra na 1 hektar šumom obrasle površine5. Najveća gustina saobraćajnica ostvarena je u SR Sloveniji (15,4 m/ha), skoro dva puta više od jugoslovenskog prošeka. U SR Srbiji gustina saobraćajnica u društvenim šumama je na nivou prošeka u zemlji (8,5 m/ha), dok je u ostalim republikama veoma ujednačena, niža od jugoslovenskog prošeka za 18—26% i iznosi u: SR Crnoj Gori 6,8 m/ha, SR Bosni i Hercegovini 6,5 m/ha, SR Hrvatskoj 6,4 m/ha i SR Makedoniji 6,2 m/ha. Ako se usvoji da je za normalno gazdovanje šumama (podizanje, gajenje, uređivanje, zaštitu i iskorišćavanje šuma) potrebno da gustina saobraćajnica 5 U našoj literaturi sreću se dva pojma: gustina saobraćajnica i stepen otvorenosti šuma. Oba pojma imaju isto značenje i definišu ih dužina saobraćajnica po jedinici površine šuma (km/000 ha, ili m/ha). Pri određivanju gustine stalnih saobraćajnica za obračun se mogu koristiti podaci o: dužini samo »šumskih« saobraćajnica koje prolaze kroz šumski objekat ili se neposredno naslanja na njega; dužini samo »produktivnih« saobraćajnica (šumskih i javnih) i dužini svih stalnih saobraćajnica (šumskih i javnih) koje prolaze kroz šumski objekat ili se neposredno naslanja na njega. Podaci izneti u ovom dokumentu pružaju mogućnost da se gustina saobraćajnica — otvorenost društvenih šuma — odredi i na drugi način, koji se razlikuje od postupka primenjenom u ovom dokumentu, tj. da se otvorenost šuma odredi samo na osnovu dužina šumskih saobraćajnica (»produktivnih« i »neproduktivnih«) ili na osnovu samo »produktivnih« — šumskih i javnih — saobraćajnica. Gustina stalnih saobraćajnica u društvenim šumama koja se u ovom dokumentu iznosi određena je na osnovu dužina svih stalnih saobraćajnica — šumskih i javnih — koje prolaze kroz šumski objekat ili se neposredno naslanjaju na njega. 12 |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 15 <-- 15 --> PDF |
u našim uslovima iznosi 12—15 m/ha — onda sadašnja gustina saobraćajnica u društvenim šumama Jugoslavije od 8,3 m/ha jedva da zadovoljava nešto više od polovine potrebnog. Na grafikonu 3, pored gustine saobraćajnica određene na osnovu svih saobraćajnica — produktivnih i neproduktivnih — izneti su i rezultati obračuna o gustini saobraćajnica određenoj na osnovu podataka o dužini šumskih saobraćajnica — produktivnih i neproduktivnih, kao i gustini određenoj na osnovu podataka o dužini samo »produktivnih« saobraćajnica (šumskih i javnih). Graf.3 - GUSTINA SAOBRAĆAJNICA U DRUŠTVENIM ŠUMAMA Stanje 31.XH 1974. godine Km/hilj.ha Km/hiIJ.ha V SI. SFRJ Uža ter. CG BIH H M K Istovremenim prikazivanjem podataka o gustini saobraćajnica određenoj na istovetan način samo uzimajući u račun različite »kategorije« «saobraćajnica ima za cilj da ukaže na potrebu, da se, prilikom iznošenja podataka o otvorenosti šuma — gustini saobraćajnica — naznači i o kakvim se saoforaćajnicama radi. Jer, kako se to iz prethodnog grafikona vidi gustina saobraćajnica u društvenim šumama Jugoslavije, ako se za njeno određivanje koriste podaci o dužini svih stalnih saobraćajnica — šumskih i javnih — skoro je dvostruko veća (8,3 m/ha) od gustine saobraćajnica koja se dobije, ako se za obračun koriste samo šumsk e saobraćajnice (4,3 m/ha). Ako se pak otvorenost šuma određuje na osnovu dužina samo »produktivnih« saobraćajnica — šumskih i javnih — onda se nivo otvorenosti društvenih šuma u SFRJ nalazi negde na sredini između napred navedenih iznosa (6,6 m/ha). U sva tri navedena slučaja površina šuma je ista, oko 6 miliona hektara. |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 16 <-- 16 --> PDF |
Gustina saobraćajnica u zavisnosti od tipa šume Da bi sagledali stepen otvorenosti društvenih šuma i po osnovnim tipovima šuma — visokim i niskim — izvršeno je grupisanje šumskih objekata prema učešću niskih šuma u ukupno obrasloj površini objekta6. Svi šumski objekti razvrstani su u četiri grupe: prvu grupu sačinjava površina svih šumskih objekata obraslim samo visokim šumama, drugu grupu objekti sa učešćem niskih šuma od 1—30 %, treću grupu objekti sa učešćem niskih šuma 31—60% i u četvrtu grupu su svrstani svi šumski objekti kod kojih učešće niskih šuma u ukupno obrasloj površini šuma u društvenom vlasništvu (u SR Sloveniji i vlasništvu u svojini građana) iznosi preko 60 %. Rezultati izvršenog obračuna o gustini i učešću pojedinih kategorija saobraćajnica u tako formiranim grupama društvenih šuma pokazuju: — da je najveća gustina saobraćajnica u zemlji ostvarena na objektima obraslim visokim šumama — koji uglavnom čine i ekonomski najvredniji deo šumskog fonda — (površina šuma 1 637 000 ha) i ona prosečno iznosi 11,6 m/ha, što je za 36,5% više od prosečne gustine saobraćajnica u svim, popisom saobraćajnica 1975. tretiranim šumama; — da sa povećanjem učešća niskih šuma u ukupno obrasloj površini gustina saobraćajnica po jedinici šumom obrasle površine opada. Tako, na objektima sa učešćem niskih šuma od 1—30% (površina šuma 1781000 ha) gustina saobraćajnica iznosi 8,4 m/ha; na objektima za učešćem niskih šuma od 31—60% (površina šuma 925 000 ha) 7,7 m/ha, dok na objektima sa učešćem niskih šuma preko 60 % u ukupno obrasloj površini (površina šuma 1662 000 ha) prosečna gustina saobraćajnica iznosi 5,7 m/ha, što je skoro za trećinu manje od prosečne otvorenosti svih društvenih šuma; — da se povećanjem učešća niskih šuma u ukupno obrasloj površini povećava učešće javnih puteva u ukupnoj dužini stalnih saobraćajnica, što ukazuje da su dosadašnje predpostavke da javni putevi koji učestvuju u otvaranju društvenih šuma pretežno prolaze kroz visoke šume bile nerealne. Tako, na objektima sa učešćem niskih šuma od 1—30% javnih puteva učestvuju sa 37,7%, na objektima sa učešćem niskih šuma 31—60%, učešće javnih puteva se povećava na 51,1 % dok kod objekata obraslih pretežno niskim šumama (učešće niskih šuma preko 60 %) 2/3 od ukupne dužine svih saobraćajnica čine javni putevi; — da se sa povećanjem učešća niskih šuma povećava i učešće savremenih puteva u ukupnoj dužini svih saobraćajnica. Tako, na objektima obraslim visokim šumama učešće savremenih puteva — šumskih i javnih — iznosi 12,5 %, dok na objektima obraslim pretežno niskim šumama, to je učešće skoro dvostruko veće (23,0%); — da je gustina šumskih saobraćajnica na objektima obraslim visokim šumama za preko 3,5 puta veća od gustine ovih saobraćajnica u šumama kod kojih niske šume učestvuju sa preko 60%, što ukazuje da su organizacije udruženog rada iz oblasti šumarstva dosadašnju izgradnju stalnih saobraćajnica u društvenim šumama usmeravale, uglavnom, na otvaranju visokih šuma. 6 Šumski objekat je prilikom popisa saobraćajnica u društvenim šumama 1975. predstavljao osnovnu jedinicu posmatranja za koju su prikupljeni podaci o površini šume po osnovnim tipovima i dužini stalnih saobraćajnica — šumskih i javnih,— svezanih« za taj objekat. 14 |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 17 <-- 17 --> PDF |
Površina društvenih šuma prema gustim saobraćajnica U nameri da sa što više detalja rasvetlimo pitanje otvorenosti društvenih šuma u našoj zemlji u sledećoj tabeli daju se podaci o strukturi površina društvenih šuma (u SR Sloveniji i površini šuma u svojini građana) prema gustim stalnih saobraćajnica — šumskih i javnih — koji po našem mišljenju, znatno bliže i na poseban način, izražavaju, »stepen« otvorenosti šuma u našoj zemlji kao celini i odvojeno po republikama i pokrajinama, i s tim u vezi na veoma jednostavan način ukazuju na uzroke zaostajanja, odnosno na mogućnost, u sadašnjim uslovima, povećanja obima racionalne proizvodnje ne samo u iskorišćavanju šuma nego i privređivanju u šumarstvu uopće. Tab. 3. — Površina društvenih šuma po republikama i gustini stalnih saobraćajnica Stanje 31. 12. 1974. godine hilj. hektara nj Srbija a ^>o M C p ft S ft & |T. 0 V to W < 2 w K W en > Ukupn o 6 005 1738 318 1 314 625 996* 1014 652 240 122 Be z saobraćajnic a 411 95 26 129 31 1 129 70 35 14 D o 2 k m n a h . h a šum . 515 105 15 193 87 5 110 66 44 — O d 2,1— 4,0 k m n a h . h a 851 271 53 195 134 74 124 83 35 6 O d 4,1— 6,0 k m n a h . h a 958 324 72 255 108 64 135 107 26 2 O d 6,1— 8,0 k m n a h . h a 911 433 38 132 104 94 110 80 30 — O d 8,1—10,0 k m n a h . h a 670 208 60 135 72 88 107 72 22 13 O d 10,1—12,0 k m n a h . h a 491 187 21 88 28 112 55 38 17 — O d 12,1—14,0 k m n a h . h a 314 80 3 74 21 97 39 34 5 — O d 14,1—16,0 k m n a h . h a 288 26 7 61 12 138 44 26 9 9 O d 16,1—18,0 k m n a h . h a 109 — 5 14 15 39 36 25 7 4 O d 18,1—20,0 k m n a h . h a 98 — 14 21 1 49 13 10 3 — O d 20,1—30,0 k m n a h . h a 277 4 3 8 11 186 65 27 5 33 Prek o 30,0 h a n a hilj . h a 112 5 1 9 1 49 47 14 2 31 Polazeći od predpostavke da se gustina saobraćajnica 12—15 m/ha u našim uslovima smatra potrebnom za normalno gazdovanje šumama, takav nivo otvorenosti, prema podacima dobijenim putem popisa saobraćajnica u društvenim šumama, ostvaren je na površini od oko milion i dve stotine hiljada hektara šuma (računajući površine šumskih objekata na kojima je gustina saobraćajnica iznad 12 m/ha), što čini svega 1/5 od ukupno, popisom saobraćajnica tretirane površine šuma. Dalje, rezultati obračuna gustine saobraćajnica po objektima (tab. 4) ukazuju da na površini od oko 3 miliona hektara šume (oko 50 % od ukupno tretirane površine) ostvarena gustina stalnih saobraćajnica omogućava (uzeti objekti sa gustinom saobraćajnica od 4,1—12,0 m/ha) da se svi radovi potrebni na nezi i iskorišćavanju šuma mogu obavljati sa polovinom neophodnih potreba, dok za oko 1 400 000 ha šuma — skoro 1/4 od ukupne, popisom saobraćajnica, tretirane površine šuma (otvorenost objekata od 0,1—4,0 km/hilj. ha) skoro da se i ne može govoriti o bilo kakvim uslovima za mogućnost intenzivnog gazdovanja ovim šumama. Na površini nešto većoj od 400 000 ha šuma (oko 7 % |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 18 <-- 18 --> PDF |
ukupno tretirane površine) praktično je isključena skoro svaka mogućnost bilo kakve privredne aktivnosti — na ovim površinama nema stalnih saobraćajnica. Tab. 4. — Površina društvenih šuma prema gustini saobraćajnica — ukupno Stanje 31. 12. 1974. godine Površina šuma Gustina saobraćajnica* svega učešće u ukupnoj površini od ukupne površine (kol. 2) visoke otpada na niske učešće šume šume niskih šuma 5:2 hilj. ha % hilj. ha % Ukupn o 6 005 100,0 3 951 2 054 34,2 Bez saobraćajnica 411 6,8 108 303 73,7 Do 2 km na hilj. ha 515 8,6 199 316 61,4 Od 2,1— 4,0 km na hilj. ha 851 14,2 480 371 43,4 4,1— 6,0 km na hilj. ha 958 16,0 665 293 30,6 6,1— 8,0 km na hilj. ha 911 15,2 663 248 27,2 8,1—10,0 km na hilj. ha 670 11,1 513 157 23,4 10,1—12,0 km na hilj. ha 491 8,2 367 124 29,5 12,1—14,0 km na hilj. ha 314 5,2 245 69 21,9 14,1—16,0 km na hilj. ha 288 4,8 225 63 21,8 16,1—18,0 km na hilj. ha 109 1,8 88 21 19,3 18,1—20,0 km na hilj. ha 98 1,6 80 18 18,4 20,1—30,0 km na hilj. ha 277 4,6 237 40 14,4 Preko 30,0 km na hilj. ha 112 1,9 81 31 27,6 * Površine šumskih objekata u razrede »gustine saobraćajnica« razvrstane su na osnovu ukupne dužine produktivnih i neproduktivnih saobraćajnica (šumskih i javnih) vezanih za taj objekat i šumom obrasle površine u društvenom vlasništvu. Ü SR Sloveniji obuhvaćena i površina šuma u svojini građana. U uslovima ovako nedovoljne mreže stalnih saobraćajnica otežano je i izvođenje radova na rekonstrukciji, obnovi i zaštiti šuma, a u izvesnim regionima skoro i onemogućeno. ZAKLJUČAK — Ukupna dužina svih stalnih saobraćajnica u društvenim šumama Jugoslavije (u SR Sloveniji uključene i saobraćajnice u šumama u svojini građana) iznosi 52 084 km. Na šumske saobraćajnice otpada 27 925 km (53,6 %) a na javne puteve 24 159 km (46,4%). U ukupnoj dužini svih saobraćajnica savremeni putevi učestvuju sa 14,5%, tvrdi putevi sa 61,0%, meki putevi sa 24,2 % i pruge šumske železnice sa 0,3 %. Struktura šumskih saobraćajnica na kraju 1974. godine: savremeni putevi 0,9%, tvrdi putevi 67,1%, meki putevi 31,5% i pruge šumske železnice 0,5%. 16 |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 19 <-- 19 --> PDF |
— Gustina stalnih saobraćajnica — šumskih i javnih — koje prolaze kroz šumske objekte ili se neposredno naslanjaju na njih u društvenim šumama Jugoslavije (u SR Sloveniji i šumama u svojini građana), prema podacima popisa saobraćajnica u društvenim šumama sprovedenog krajem 1975. godine, sa stanjem 31. 12. 1974., iznosi 8,3 metra na 1 hektar obrasle površine (ili 8,3 km na 1000 hektara). Ukupno šumom obrasla površina obuhvaćena popisom saobraćajnica u društvenim šumama iznosi nešto više od šest miliona hektara (preko 92´% od površine šuma dobij ene putem popisa šumskog fonda SFRJ 1961. godine). — Najveća gustina saobraćajnica ostvarena je u SR Sloveniji (15,4 m/ha), skoro dva puta više od jugoslovenskog prošeka. U SR Srbiji gustina saobraćajnica u društvenim šumama je na nivou prošeka u zemlji (8,5 m/ha), dok je u ostalim republikama dosta ujednačena, niža od jugoslovenskog prošeka za 18—26% i iznosi: u SR Crnoj Gori 6,8 m/ha, SR Bosni i Hercegovini 6,5 m/ha, SR Hrvatskoj 6,4 m/ha i SR Makedoniji 6,2 m/ha. — Usvojili se mišljenje naših stručnjaka, poznatih iz ove oblasti, da za normalno gazdovanje šumama u našim uslovima, minimalna gustina saobraćajnica treba da iznosi 12—15 m/ha, onda sadašnja gustina saobraćajnica u društvenim šumama SFRJ, od 8,3 m/ha jedva da zadovoljava nešto više od polovine potrebnog. Ako se pak postignuti nivo gustine saobraćajnica posmatra po republikama onda se vidi da je jedino u SR Sloveniji postignut neophodni minimum. U svim ostalim republikama ostvarena gustina stalnih saobraćajnica — šumskih i javnih — u društvenim šumama kreće se od 45,9 % (u SR Makedoniji) do 62,9 % (u SR Srbiji) od minimuma koji omogućava normalno gazdovanje šumama. — Zavisnost gustine saobraćajnica od tipa šume je veoma izražena. Najveća gustina saobraćajnica u zemlji ostvarena je na objektima obraslim visokim šumama (površina šume 1 637 000 ha) i ona prosečno iznosi 11,6 m/ha, što je za preko 36 % više od prosečne gustine ostvarene u svim tretiranim šumama. Sa povećanjem učešća niskih šuma u ukupno obrasloj površini gustina saobraćajnica po jedinici šumom obrasle površine opada: na objektima sa učešćem niskih šuma od 1—30 % (površina šuma 1 784 000 ha) gustina saobraćajnica iznosi 8,4 m/ha; na objektima sa učešćem niskih šuma od 31—60% (površina šuma 925 000 ha) 7,7 m/ha, dok na objektima sa učešćem niskih šuma 1 622 000 ha) prosečna gustina saobraćajnica iznosi 5,7 m/ha, što je skoro za trećinu manje od prosečne gustine ostvarene u svim tretiranim šumama. Sa povećanjem učešća niskih šuma u ukupno obrasloj površini povećava se se i učešće javnih puteva u ukupnoj dužini stalnih saobraćajnica. Gustina šumskih saobraćajnica na objektima obraslim visokim šumama je za preko 3,5 puta veća od gustine ovih saobraćajnica u šumama kod kojih niske šume učestvuju sa preko 60%. — Podaci o strukturi površina društvenih šuma po razredima gustine saobraćajnica ukazuju da je: na površini od oko milion i dve stotine hiljada hektara šuma (1/5 od ukupno tretirane površine šuma) ostvarena minimalno potrebna gustina saobraćajnica koja omogućava normalno gazdovanje šumama; na površini od oko 3 miliona hektara ostvarena gustina saobraćajnica omogućava da se svi radovi u šumi mogu obavljati sa polovinom neophodnih potreba; na površini šuma od oko 1 400 000 ha (otvorenost ovih šuma iznosi |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 20 <-- 20 --> PDF |
0,1—4,0 m/ ha) mogućnosti organizovane proizvodnje svedene su na minimum, dok je na površini od oko 400 000 ha šuma praktično isključena bilo kakva privredna aktivnost. LITERATURU Statistički dokumenti broj 1/1977. — SZS. SUMMARY STATE OF THE ROAD NETWORKS IN THE SOCIALLY-OWNED FORESTS OF THE FSR OF YUGOSLAVIA The total length of all permanent roads — forest and public ones — in the socially-owned forests of Yugoslavia (in the SR Slovenia also including the roads in privately-owned forests) amounts to 52.084 km. Density of the permanent roads (forest and public ones), as per the 31st December 1974, amounted for the whole of Yugoslavia to an average of 8.3 m per ha of wooded area. The highest road network density is in the SR of Slovenia (15.4 m/ha), in the SR of Serbia in the socially-owned forests it is on the average level of the country (8.5 m/ha), while in the other Republics it is fairly balanced and below the Yugoslav average. Dependence of the road network density on the type of forest is very marked. The highest road density is actualized in high forests amounting on an average to 11.6 m/ha, while with the increasing share of coppice forests in the total wooded area the road density per unit area of forests decreases. Thus, in the regions with ashare of coppice forests over 60 % in the total wooded area, the average road network density amounts to 5.7 m/ha in all. Considering the structure of the areas of socially-owned forests according to the classes of road density, it is visible that in 20 % of forests of the totally inventoried forest area (6 million ha) is actualized the necessary road density making a normal management of forests possible; in 50 % of areas the realized road density satisfies the accomplishment of one half of the needs; in 27 % of areas the possibilities for management are reduced to the most necessary interventions, while in 7 % of forest areas all economic activity is virtually rendered impossible. Primljeno 16. X 1977. Ilija KNEŽEVIĆ, dipl. ini. i ecc, viši savjetnik Saveznog zavoda za društveno planiranje; Dušan PEJOVIČ, dipl. inž., savetnik Saveznog zavoda za statistiku |