DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 78 <-- 78 --> PDF |
AKTUALNA PROBLEMATIKA ULOGA INŽENJERA I TEHNIČARA ŠUMARSTVA U PRIPREMI OPERATIVE ŠUMARSTVA ZA OPŠTENARODNU ODBRANU* Šume se još i danas najčešće shvataju kao objekat za proizvodnju drveta za potrebe stanovništva i industrije. To je, međutim, samo tek jedna funkcija šume. U novije vreme opšte korisne funkcije šuma imaju sve veći značaj, kao jedna od bitnih komponenata uslova življenja. Ovaj dvojni karakter daje šumama poseban značaj i uvrštava ih u dobra od opšteg interesa »koja uživaju posebnu zaštitu i koriste se pod uslovima i na način koji je propisan zakonom« (Ustav SFRJ, član 85—86). U uslovima eventualnog rata šume dobijaju još veći značaj, jer predstavljaju važan faktor za organizaciju odbrane zemlje. Koliki je značaj šuma, najpotpunije i najbolje se vidi tamo gde šuma nema. Upravo naša iskustva iz poslednjeg rata potvrđuju značaj šuma: — za organizaciju strategije i taktike odbrane, — za skloništa za narod i njegovu imovinu, — za razne delatnosti za potrebe armije i naroda, sklonjene od oka neprijatelja, — stratešku zaštitu za vreme kretanja vojske i njene opreme i materijala po šumskim putevima i drugo. Globalno gledano, šume su rasprostranjene po celoj teritoriji SFR Jugoslavije, u ravnicama i planinskim predelima. Međutim, njihova konkretna rasprostranjenost ne zadovoljava, jer ima velikih površina i šumskog zemljišta, po svim socijalističkim republikama i pokrajinama, koje su bez šumskog pokrivača. U Jugoslaviji ima ukupno oko 8,7 miliona hektara šumom obraslih površina. Po šumovitosti naša zemlja zauzima u Evropi sedmo mesto. Pored odraslih, ima još oko 1,6 miliona hektara neobraslog šumskog zemljišta. Obrasla površina čini šumovitost od 34% u odnosu na ćelu teritoriju SFRJ, i po ovom pokazatelju zauzimamo peto mesto u Evropi. Na jednog stanovnika dolazi 0,36 ha šumom obrasle površine, što nas u Evropi svrstava takođe na peto mesto. Iskazano stanje treba, međutim, sagledati i sa drugih aspekata. Tako na primer, od ukupno obraslih šuma samo je 63 % očuvanih šuma, a 37% su degradirane šume, šikare i makije. Peto mesto u Evropi po pošumljenosti je * Referai održan na Savjetovanju o ulozi inženjera i tehničara u općenarodnoj obrani, održanom u Zagrebu od 7. do 9. XII 1977. god. |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 79 <-- 79 --> PDF |
svakako dobro, ali struktura te pošumljenosti ne zadovoljava, obzirom da drvna masa takvog šumskog fonda daje samo 2,1% prirasta i tako nas svrstava čak na dvadesetšesto mesto u Evropi. KADROVI U ŠUMARSTVU Koliko će se saznanje o značaju šuma u miru i u posebnim uslovima usmeriti na opšte koristi društva, između ostalog i pre svega, zavisi od osposobljenosti inženjera i tehničara šumarstva, da svojim znanjem i praktičnooperativnim sposobnostima usmere sve osobine šume na opšte koristi društva. Taj ljudski faktor, a u njemu je posebna odgovornost inženjersko-tehničkog kadra kao najstručnijeg, je nosilac i istovremeno izvršilac svih zadataka u oblasti šumarstva, kako u miru tako, i više, u posebnim uslovima rata. Sve šume u Jugoslaviji predate su kolektivima osnovnih organizacija rada šumarstva na gazdovanje, s tim da su one dužne da ih održavaju i unapređuju putem povećanja kvaliteta i prirasta, te proširenjem šumskog fonda putem pošumljavanja i podizanja plantaža. Tako su kolektivi organizacija udruženog rada šumarstva, a u okviru njih inženjersko-tehnički kadrovi posebno, preuzeli obavezu da održavaju, unapređuju i opslužuju 1/3 teritorije Jugoslavije, gde su uživaoci društvo u celini. Inženjersko-tehnički kadar strukovno se organizuje, kao uostalom i druge struke, tako da se u organizacijama udruženog rada formiraju Sekcije inženjera i tehničara šumarstva i industrije za preradu drveta. Udruživanjem sekcija na nivou skupština opština formira se Društvo inženjera i tehničara šumarstva i industrije za preradu drveta. Na nivou socijalističkih republika i pokrajina, formirani su savezi inženjera i tehničara šumarstva i industrije za preradu drveta, a sve je to, na nivou federacije, objedinjeno u Savez inženjera i tehničara šumarstva i industrije za preradu drveta. U 1974. godini bilo je ukupno 62.719 zaposlenih u privredi šumarstva Jugoslavije, od čega je 1.611 bilo inženjera i 2.929 tehničara. Ovaj inženjersko- tehnički kadar raspoređen je na specifične poslove šumarstva sa 86 %, a ostatak od 14% radi na drugim poslovima. Ovo brojno stanje odnosi se samo na privredu u oblasti šumarstva i to isključivo u društvenom sektoru. Ukupno, visoko školovanog osoblja inženjera i tehničara zaključno sa 1974. godinom bilo je: inženjera šumarstva — 4.629, a tehničara šumarstva — 8.882. Iz ovoga proizlazi da je u privredi zaposleno samo oko 1/3 školovanog stručnog kadra u oblasti šumarstva. U svemu nedovoljan je broj stručnog, inženjersko-tehničkog kadra u privredi šumarstva, a naročito na terenu, gde je najpotrebniji. Odnos inženjera i tehničara, zaposlenih u privredi šumarstva, je 1:1,8. Starosna struktura zaposlenih u šumarstvu je veoma nepovoljna, što se vidi iz sledećih podataka: do 35 godina starosti ima samo 14.000 radnika ili 25 %, a 35 % radnika starije je od 45 godina. To je za teške i naporne poslove u oblasti šumarstva veoma nepovoljna struktura. Ona je nepovoljna i sa stanovišta angažovanja mlađih radnika za obuku za rad sa mehanizovanim sredstvima, što takođe čini teškoće. U posebnim uslovima rada ova činjenica bi naročito uticala na efikasno izvršavanje zadataka, i zbog toga je potrebno na vreme preduzeti odgovarajuće korake za promenu ove strukture. |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 80 <-- 80 --> PDF |
PLANIRANJE Proizvodnja u šumarstvu karakteriše se dugim rokovima. Često uloženi rad jedne generacije uživa naredna generacija. To čini i specifičnost planiranja u šumarstvu. Međutim, bez obzira na specifičnosti, planiranje se vrši u osnovnim organizacijama udruženog rada, a objedinjavanje i usklađivanje razvoja na nivou radnih organizacija. Poteškoće su u tome što planovi OOUR-a treba da se usaglase sa planovima i potrebama opšte narodne odbrane, jer se često teritorija na kojoj privređuje osnovna organizacija udruženog rada prostire na teritorije više opština, a svaka od njih traži da se na njenom području stokiraju oprema i materijali za zaštitu, vrše pošumljavanja i si. Iz tih razloga predstoji potreba za utvrđivanjem metoda usklađivanja planova sa potrebama i planovima opšte-narodne odbrane. Kada je organizacija udruženog rada na teritoriji više opština metodika bi naročito trebalo da se resi objedinjavanje planova na nivou radnih organizacija, kao zbir ili stvarne mogućnosti svih OOUR-a u radnoj organizaciji. Organizacije udruženog rada na osnovu propisa republičkih i pokrajinskih zakona o šumama izrađuju ŠUMSKO-PRIVREDNE OSNOVE, kao bazni planski dokumenat za održavanje šumskog fonda, njegovo unapređenje i proširenje. Sumsko-privredna osnova sadrži sve glavne pokazatelje razvoja organizacije udruženog rada u oblasti šumarstva. Osnova se radi za period od 10—20 godina, pa prema tome, ona predstavlja plan za dugoročnije sagledavanje gazdovanja šumama. Programirani radovi i mere sadržane u Osnovi zasnivaju se, po pravilu, na maksimalnom i racionalnom korišćenju privrednog potencijala šuma, u skladu sa usvojenim smernicama razvoja šumarstva od strane društveno-političkih zajednica i uz puno uvažavanje opšte-korisnih funkcija šuma. Šumsko-privrednu osnovu izrađuje i usvaja OUR-a a saglasnost za njenu primenu daje skupština opštine za svoje šume ili više njih, ako se teritorija OUR-a proteže na više opština. Obzirom na značaj šumsko-privredne osnove — njen dugoročni karakter i značaj šuma, koji prevazilaze granice OUR-a ili skupštine opštine, neophodno je da se samoupravno dogovori i izradi opšte uputstvo za izradu šumsko-privredne osnove, kojim bi se mogao obuhvatiti i deo od interesa za potrebe opštenarodne odbrane. Neke socijalističke republike i pokrajine već su pristupile izradi ovih uputstava, a davanje saglasnosti na šumsko-privredne osnove prepustile su širim društveno-političkim zajednicama. Kod planiranja proizvodnje posebno mesto treba da ima stalna potreba, na svim mestima i u svako doba »mogućnost snabdevanja hranom na licu mesta«. Upravo je tu posebna odgovornost na inženjersko-tehničkom kadru da kompleksno i dugoročno sagleda sve ono što šuma može pružiti čoveku ako se njome pravilno gazduje. Kod podizanja novih šuma, zatim kod svih vrsta nege šuma i melioracije, neophodno je predviđanje i unošenja tzv. šumskih voćkarica, odnosno njihovo favorizovanje na mestima gde se po prirodi nalaze, kao i šumski plodovi koji se sada najčešće neorganizovano sakupljaju. Na taj način izmiče oku stručnjaka gde su sve locirani plodovi i u kojem obimu. Ako bi se organizacija zadržala u rukama inženjersko-tehničkog kadra, verovatno da bismo u kratkom vremenu imali katalog po vrsti i količini šumskih plodova u OOUR-a i praćenjem rada na sabiranju plodova verovatno bi se |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 81 <-- 81 --> PDF |
ušlo u suštinu ove proizvodnje, koja bi mogla da postane i rentabilnija u mirnodopskim uslovima, tako što bi se počele primenjivati i mere već poznate u nauci o odabiranju i selekcionisanju sa ciljem da se dobije rodnost i plodnost koja je optimalna. Druga komponenta snabdevanja hranom na licu mesta jeste divljač. Danas postoje organizacije za lov, a lovna nauka razvila se do mere koja primenom tih saznanja obezbeđuje uzgajanje divljači u obimu, koji bi danas sigurno zadovoljio, a naročito što za razvoj lova imamo izvanredne prirodne uslove. Međutim, postojeća organizacija lovišta ne zadovoljava. Lovišta su previše usitnjena i prepuštena lovačkim društvima, koja su po pravilu sa vrlo oskudnim kadrom i bez ikakvih materijalnih sredstava. Neprihvatljivo je potpuno organizaciono odvajanje lovišta od šume i šumarstva, već i zbog toga što je stručna definicija šume da je ona »geo-biocenonza«. Radi potpunog korišćenja prirodnog bogatstva šume, inženjersko-tehnički kadar šumarstva prilikom planiranja mora sagledati i razvoj divljači na određenoj površini po broju, vrsti, starosnoj strukturi i odnosu polova. Posebnim ugovorom sa lovačkim društvima moguće je regulisati eksploataciju lovišta, ali tako da se određen broj divljači na dotičnoj šumskoj površini trajno održava, što je neobično važno za posebne uslove rada, a značajno za potpuno i kompleksno korišćenje određenog zemljišta pod šumom. PROIZVODNJA Proizvodnja u šumarstvu odvija se putem pošumljavanja i seče drveta i njegovog iskorišćavanja, zatim putem zaštite šuma. Šume su, međutim, najvećim delom izvan naseljenih područja i van komunikacija, što organizaciju rada čini vrlo složenom. Rad pod tako nepovoljnim i teškim uslovima, na otvorenom prostoru u bespuću, daje relativno niske efekte sa nižim stepenom produktivnosti, što ima za posledicu nezadovoljavajuću ekonomičnost. Zato je, pored ostalog, neophodno uvođenje mehanizacije u radove šumarstva. Taj proces je već u punom jeku i računa se da je dostigao: — faza seče i izrade 95 % — faza privlačenja (panj—put) 50% — faza utovara 30 % — faza transporta 95 % Sada su u šumarstvu — društveni sektor — najbrojnije motorne festere, kojih ima oko 13.000 komada. Motorne festere se uvoze sa zapada uz dosta visoku cenu (Švedska, SR Nemačka, Kanada), zatim traktori — uglavnom točkaši — naše proizvodnje, ali namenjeni poljoprivredi. Traktora ima ukupno oko 1.800 komada, među kojima je 250 specijalno konstruisanih zglobnih traktora za rad na teškim poslovima u šumarstvu. Ovi traktori se uvoze sa zapada uz veoma visoku cenu i nepovoljne uslove. Da su cene prihvatljivije šumarstvo bi znatno povećalo angažovanje ovih specijalnih traktora za rad u šumi. Uvozi se i laka mehanizacija za potrebe zaštite šuma i uzgoja. Proces uvođenja mehanizacije je normalan i potreban. Međutim, u posebnim uslovima privređivanja mehanizovana sredstva rada donose i velike brige i probleme. |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 82 <-- 82 --> PDF |
Proizvodnja u šumarstvu, pored uvođenja mehanizovanih sredstava, limitirana je i stanjem šumskih puteva To je i razlog što su se sve OUR-a šumarstva osposobile i organizovale da grade šumske puteve. Šumski putevi dakle imaju značaj za količinu (obim seča) i troškove proizvodnje. Međutim, u posebnim uslovima rata, šumski putevi dobijaju na značaju, jer, u slučaju potrebe, mogu preuzeti funkciju saobraćaja od javnih puteva. U 1974. godini, na svakih 3,6 km javnih puteva dolazio je 1,0 km šumskog puta. Problem je, međutim, u tome što ih je u apsolutnom iznosu još uvek malo i što se nezadovoljavajuće sporim tempom grade. Osim toga, i gradnja je po tehničkim elementima različita, što je posledica odsustva preciznijih smernica za gradnju šumskih puteva, pa bi se trebalo samoupravno dogovoriti o minimalnim uslovima za tehničke elemente koje bi morali usvojiti pri gradnji šumskih puteva. Prilikom dogovaranja o tehničkim elementima morala bi se imati u vidu namena ovih puteva u posebnim uslovima rada. Sto je mreža puteva gušća, to je OUR-a sigurnija u izvršenje svojih planova i racionalniju proizvodnju. Osim toga, ne može se ni zamisliti upotreba mehanizacije bez minimalne mreže puteva (oko 10 km na 1000 ha). Već je rečeno da je, najvećim delom, angažovana mehanizacija stranog porekla, uglavnom sa zapada. U slučaju posebnih uslova privređivanja (rata), stokovi rezervnih delova brzo bi se utrošili i mehanizacija prestala da funkcioniše. Ako bi se moralo ostati pri istoj proizvodnji razumljivo da bi trebalo povećati angažovanje radne snage. Međutim, jasne su mogućnosti u tim uslovima oko angažovanja radne, snage, posebno mlađe, obzirom na veoma teške fizičke poslove i uslove pod kojima se radovi obavljaju. Posledica bi bila ne isporučivanje određenih, planom predviđenih, šumskih sortimenata, što bi izazvalo niz poremećaja u organizaciji odbrane zemlje. Ako bi naša domaća industrija počela da proizvodi mehanizovana sredstva za šumarstvo onda bi ovi problemi izostali. Upotreba mehanizacije po količini sada je već u takvom obimu, koji je ekonomski interesantan za sve industrije pa i za našu. Iz toga proizlaze obaveze inženjersko-tehničkog kadra da na vreme, upravo u miru, tako organizuje svoju proizvodnju i nabavku opreme i materijala, da u posebnim uslovima ne dođe do zastoja niti do smanjenja proizvodnje, te da ovu proizvodnju može prilagoditi određenim uslovima rada. ZAŠTITA ŠUMA Društveni značaj šuma obavezuje sve OUR-a koje gazduju šumama da organizuju zaštitu šuma. Zaštita šuma u posebnim uslovima u pravilu mora da počiva na organizacionim šemama zaštite šuma u miru. Ona međutim, mora biti uprošćena i prilagođena novim uslovima, mobilna i opremljena sredstvima i oruđima neophodnim za efikasno vršenje funkcije. Služba zaštite šuma mora biti kadrovski osposobljena, jer su neophodna znanja za predviđanje uzročnika šteta, zatim utvrđivanje njihovog porekla u cilju određivanja mera borbe za suzbijanje štetnika. Posebno je pitanje ,dekomtaminacije, hemijske ili nuklearne. Za ovu svrhu neophodna je obuka kadrova a verovatno i neka predhodna ispitivanja. |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 83 <-- 83 --> PDF |
U zaštiti šuma od bitnog značaja je simptologija, jer se, prema promenama opšteg izgleda biljaka i promenjenom stanju ponašanja životinja u šumi, može konstatovati o kakvom se napadu radi i na vreme preduzeti mere u cilju sprečavanja pojave šteta velikih razmera. U planovima zaštite šuma posebno mesto mora da ima razrada plana i zaštite šuma od požara. Problem požara u šumi i preventive je u miru veoma složen. Planom se moraju predvideti sredstva rada za suzbijanje požara. Obzirom na vrlo brz razvoj tehnike uopšte i sredstava za gašenje požara posebno, neophodno je odabrati sredstva za suzbijanje i gašenje požara. Za požare velikih razmera i u predelima naročito osetljivim na požare danas je već jasno da su najefikasnije sredstvo za gašenje požara za to specijalno konstruisani avioni. Ovi avioni, pored toga što direktno gase vatru putem »vodenih bombi« mogu i da na lice mesta prebacuju ljudstvo i da se koriste i za druge svrhe u posebnim uslovima rata. Obzirom da je efekat aviona veoma visok, parametar rada širok i daleko premašuje površinu i najvećih radnih organizacija, a i nabavna cena je vrlo visoka, neophodno je udruživanje i zajednička nabavka i korišćenje aviona. Rad na takvom međurepubličkom dogovoru je u toku. U direktnoj borbi protiv štetnika putem tehničkih sredstava i u zaštiti šuma je princip da se merama preventive spreči pojava šteta velikih razmera. Zato je razrada preventivnih mera upravo u rukama inženjersko- tehničkog kadra, koji još u miru i na vreme treba svojim stručnim znanjem da stvara šumske zajednice otporne na štetočine i da još pri podizanju šuma i planiraju i podižu mešovite sastojine, kao oblik otporniji od čistih monokultura. U pripremama mera borbe i planiranju sredstava za zaštitu šuma mora se, posebno po svakom sredstvu — naročito hemijskom, predvideti njegova upotreba i mesto upotrebe, obzirom na njegovu efikasnost. Posebno se planira i predviđa upotreba sredstava, koja mogu da nanesu štetu, pa su u miru pod zabranom (upotreba u krajnjoj nuždi). Značajni su -zadaci iz ove oblasti na inženjersko-tehničkom kadru, naročito stoga što se vrlo brzo pronalaze nova sredstva, manje štetna i efikasnija, pa je neophodno stalno praćenje i promena, odnosno dopuna spiskova sredstava za suzbijanje štetnika. Obzirom na značaj, potrebno je u ovoj oblasti organizovati posebno savetovanje, iz kojih bi se, eventualno, utvrdila i potreba za održavanje specijalističkih seminara i kurseva. ZAKLJUČCI Iz svega izloženog moguće je izvući sledeće zaključke: — Uloga inženjersko-tehničkog kadra šumarstva u pripremi ukupne operative šumarstva za opšte-narodnu odbranu je izvanredno velika. Ona se prvenstveno ogleda u: — Obuci kadrova da prilikom preduzimanja svih akcija u miru one budu sračunate i tako koncipirane, da pored toga što efikasno doprinose izvršavanju proizvodnih zadataka u mirnodopskim uslovima, mogu se efikasno koristiti i u posebnim uslovima rada. Ovo je naročito potrebno imati u vidu prilikom dugoročnog planiranja, odnosno donošenja šumsko-privrednih osnova. 81 |
| ŠUMARSKI LIST 1-3/1978 str. 84 <-- 84 --> PDF |
— Prilikom donošenja propisa o šumsko-privrednim osnovama i ostalih tehničkih uputstava, kao i propisa iz oblasti zaštite šuma, neophodno je voditi računa da oni budu tako koncipirani da odgovaraju posebnim uslovima rada. — Prilikom donošenja dugoročnih planova do sada nije posvećivana dovoljna pažnja iskorišćavanju sporednih šumskih proizvoda (plodova, divljači, gljiva i dr.) niti su u planiranju stvarani uslovi za njihov optimalni razvoj, pa bi ovaj propust u narednom periodu trebalo postepeno ispravljati. — Inženjersko-tehnički kadar u šumarstvu nije dovoljno osposobljen najnovijim dostignućima u primeni znanja iz opšte narodne odbrane na poslovima šumarstva, pa bi preko organizacija inženjera i tehničara 1 uz saradnju ostalih nadležnih organa trebalo sačiniti program obuke inženjersko-tehničkog kadra u šumarstvu. — Svaka od pokrenutih tema u ovom izlaganju zahteva potpunije sagledaavnje, pa bi bilo potrebno organizovati posebno savetovanje o ulozi šumskih potencijala i kadrova koji rade u šumarstvu u opšte-narodnoj odbrani, gde bi se detaljnije razmotrija sva ova pitanja i doneli precizniji zaključci i preporuke za dalji rad. Na kraju treba istaći: Ubrzani razvoj nauke i tehnike ne samo da je umanjio višestruku ulogu šume u eventualnim uslovima rata, nego se srazmerno povećanju stepena tehničkog razvoja ova uloga sve više povećava i postaje sve veća i značajnija. Žarko OSTOJ1Ć, dipl. inž. šum. predsjednik IO Saveza ITŠID Jugoslavije |