DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 10-12/1976 str. 55 <-- 55 --> PDF |
REZULTATI DOSADAŠNJIH OPAŽANJA O POJAVI I MORFOLOŠKIM KARAKTERISTIKAMA ŠTETNIH GUSJENICA IZ FAMILIJE GEOMETRIDAE U HRASTOVIM ŠUMAMA KOSOVA Mr inž. Đorđije ĐOROVIĆ, SAŽETAK. Autor je od 1970. do 1973. god. izvršio inventarizaciju gusjenica na hrastu iz familije Geometridae na području Kosova i pronašao, opisao i determinirao 20 vrsta. V svim tim hrastovim šumama gustoća populacije i dispozicijajedne odnosno više vrsta gusjenica je neujednačena u istim klimatogenim šumama za isti period vremena. Hrastove šume zauzimaju zavidno mesto u šumskoj privredi Kosova. Od u/kupne površine pod šumama na Kosovu (oko 470 hiljada hektara) ove šume zauzimaju 40,1%. Ovdje su zastupljeni razni tipovi hrastovih šuma, među kojima su najrasprostranjenije niske šume sladuna, cera i hrasta kitnjaka. U šumama metohijskog dela Jcoji nosi submediteransko obeležje, raste Quercus macedonica i druge eumediteranske vrste. Na razvitak veoma složene vegetacije uticala je osobenost reljefa i klime, kao i petrografski sastav zemljišta. Zato se na ovom području, pored vrsta gusenica euro-azijskog rasprostranjenja mogu naći i mediteranski elementi. U hrastovim šumama Kosova stalno se javlja slabija ili jača defoliacija stabala uzrokovana raznim vrstama gusenica. Inventarizacija gusenica iz familije Geometridae koje se hrane hrastovim lišćem ma Kosovu do sada nije vršena. Zato smo nastojali da u toku trogodišnjeg rada registrujemo vrste koje pričinjaju osetne štete našim šumama. METOD RADA Za istraživanje gusenica hrasta iz familije Geometridae, korišćene su ustaljene prilagođene metode sakupljanja i laboratorijskog gajenja. Gusanice su sakupljane u čistim hrastovim šumama na području Suve Reke (Birač), Uroševca (Crnoljevo) i Istoka (Mojstir) na nadmorskoj visini do 750 m pomoću dve metode: metode stresanja stabala i metode veštačkih niša. Na objektima hrastovih šuma izdvojene su radne površine veličine 10 x 10 m. Na tri objekta ukupno je izdvojeno šest radnih površina. Na svakoj površini obeleženo je po 25 stabala za stresanje i postavljanje vešta 495 |
| ŠUMARSKI LIST 10-12/1976 str. 56 <-- 56 --> PDF |
čkih niša. S tih stabala gusenice su sakupljane na belom čaršavu veličine 3,5 x 3,5 m. Stresanje je vršeno dva do tri puta u toku meseca. Kako je starost stabala iznosila od 30 do 40 godina nije bilo poteškoća oko stresa nja, koja smo vršili pomoću drvenog malja obloženog gumom. Sakupljanje gusenica pomoću niša vršeno je u nišama izrađenim od hrastove kore veličine 15 x 15 sm te od rebrastog papira i jute veličine 30 x 30 sm. U toku rada konstatovali smo da se gusenice retko sklanjaju ispod papirnatih i jutenih niša, a nešto više u mise od kore. Gusenice sakupljene pomoću ovih metoda, gajene su u laboratoriji isključivo hrastovim lišćem i to u Petri^čašama te drugim posudama, Hrana u fposudaima \memjana je jednom ili dva puta u toku dana, zavisno fc*d ishrane gusenice i svežine hrane. U toku gajenja dobar deo gusenica nije završio ciklus razvića zbog parazitiranosti i glivionih obolenja. REZULTATI RADA Naša istraživanja su vršena od 1970 —1973. godine. Kao što je rečeno, štetna fauna hrasta na Kosovu nije do sada obrađivana, a posebno vrste iz familije Geometridae. Zato se naš rad svodio na inventarizaciju štetnih vrsta gusenica iz familije Geometridae, na njihove brojne i korelacione odnose u klimatogenoj zajednici. Takođe smo nastojali da dobijemo osnovne podatke o razvojnom ciklusu nađenih štetnih vrsta, kao i da na osnovu vlastitih zapažanja izvršimo morfološki opis gusenica. Determinacija je vršena na osnovu morfoloških karakteristika gusenica1. Konstatovane gusenice hrasta iz familije Geometridae spadaju u podred Heteroneura, grupu Distrysia, nadfamiliju Geometroidea familiju Geometridae. Konstatovane vrste gusenica prikazujemo sistematskim redom. ROD: Alsopphila (Anisopteryx) A. aeuscularia Schiff. Sakupljanja na svim oglednim površinama od kraja aprila do juna meseca i to od II stupnja razvoja. Odrasla gusenica duga je do 35 mm, svetlozelene boje sa brojnim žutobelim poprečnim prugama. Gusenice se čaure u junu mesecu. Lutke prezimljuju. Leptiri u aprilu. Gusenice oštećuju list na celoj površini. U Evropi je zastupljena. U našim uslovima štete nismo konstatovali. ROD: Apocheima (= Biston) A. hispidaria Schiff. Veoma retka vrsta naših šuma. Gusenice smo nalazili samo u submediteranskom području od kraja aprila do prve polovine juna meseca od II do IV stupnja. Boja gusenice promenljiva, od zelene do smeđosive. Na drugom i trećem segmentu nema pega. Glava svetložuta sa tamnim pegama. U našim uslovima, gusenice se čaure juna meseca, a leptiri lete tokom jula. i Za determinizaciju gusenica u ovom radu mnogo dugujem prof, dr Janu Patočk i iz Zvolena (CSSR). |
| ŠUMARSKI LIST 10-12/1976 str. 57 <-- 57 --> PDF |
U srednjoj Evropi njena pojava nije poznata (Pa točka , 1962). Prema našim dosadašnjim zapažanjima, ovo je vrsta toplih ekspozicija. ROD: Biston B. stratarius Hufn. Gusenice sakupljene na lokalitetima sa toplijom klimam od kraja aprila do kraja maja, u II i III stupnju. Dužina odrasle gusenice oko 65 mm; boja promenljiva: zelena, smeđa do siva, bez uočljivih šara. Glava srcolika sa uzdužnim spljoštenim čelom. Vratni štit podignut. Na 8-om segmantnoim članku sa leđne strane grba u vidu roga. Noge duge. U našim uslovima gusenice se čaure tokom juna meseca. Lutke prezimlju. Leptiri se javljaju u aprilu, a rede još u martu. Pojava ove vrste u našim uslovima i uslovima srednje Evrope se ne poklapa. Naime, u našim uslovima gusenice se čaure tokom juna, a u uslovima srednje Evrope, gusenice žive jula i avgusta meseca. U našim šumama veće pojave nismo zapazili. ROD: Collotois (= Himera) C. pennaria L. U našim ogledima dosta brojna vrsta. Gusenice sakupljane maja i juna meseca u III i IV stupnju razvoja. Najbrojnija u submediteranskom području. Dužina odrasle gusenice do 50 mm, Boja tela varira od sive ili smeđe do žućkaste. Glava belosiva ili žuta sa crnim pegama. Na 8-om segmentnom članku, na leđima dva upadljiva roščića. Gusenice se čaure u zemlji tokom jula. Leptiri lete avgusta i septembra meseca. štete nisu konstatovane. ROD: Cosymbia (= Ephyra) C. ruficiliaria HS. Gusenice nalažene u šumama sa toplijom klimom (Birač) drugom polovinom maja u II stupnju razvoja. Boja tela tamnozelena ili ljubičastOsiva. Glava slamnožuta sa tamnosmeđom šarom. Na bokovima žuta pruga. Kod nas vrsta sa veoma retkom gustoćom populacije. C. punctaria L. Vrsta sa veoma retkom gustoćom populacije. Gusenice sakupljene (od II do IV stupnja) tokom maja i juna meseca. Odrasle gusenice duge od 25 mm, promenljive boje (jasnozelene, žutosmeđe do crnosmeđe). Na leđima tamno obrubljene pruge, a kod mlađih kosi tamni pojasi. Glava bleđa od tela sa tamnim pegama, oblika polulopte, sa spljoštenim čelom. Ima tri velika tačkasta oka. Vrsta ima dve generacije (druga počinje u julu). Lutke prezimljuju. Jaču pojavu u našim šumama nismo zapazili. C. cosymbia sp. Vrsta zastupljena samo u submediteranskom području Kosova. Pojedinačne primenke nalazili smo početkom maja kao gusenice II stupnja. Boja gusenice je zelena, sa tamnim pegama, na boku šire tamnobele pege. Glava bakarne boje, sa tamnim pegama, nešto izdužena, pljosnatog čela. Prema gusenici nije mogla da se odredi vrsta, a gusenice nismo mogli da odgajimo do leptira. Vrsta veoma retke gustoće populacije. |
| ŠUMARSKI LIST 10-12/1976 str. 58 <-- 58 --> PDF |
ROD: Ennomos E. quercinaria Hufn. Zastupljena na svim oglednim površinama. Gusenice sakupljene od početka maja do prve polovine juna u II, III i IV stupnju. Odrasle gusenice duge do 45 mm, promenljive boje (crvenosmeđe, zelene ili promenljivo žute), šare po telu neupadljive. U našim uslovima gusenice se čaure juna, a leptiri izlaze (u laboratoriji) jula meseca. Ova je vrsta u SSSR brojna (Gerasimov , 1948). Kod nas jače pojave nisu zapa žene. ROD: Erannis (= Hybernia) E. marginaria Bkh. Vrsta nalažena na svim oglednim površinama, nešto brojnija u submediteranskom području Kosova. Gusenice III i IV stupnja sakupljane maja i juna meseca. Odrasle duge oko 35 mm, maslinastosvetlosimeđe ili žućkaste boje, na leđima žute i crne uzdužne pruge. Na 8-mom segmentu, uzdužne pruge su spojene poprečno crnom šarom. Na boku široka svetla pruga i bele pege. Glava žutosmeđa sa tamnim tačkama. Gusenice se čaure u zemlji. Leptiri lete tokom aprila, ženke sa rudimentiranim krilima. U našim uslovima jak o štetn a vrsta . U blizini Prizrena, izazvala je takom maja 1973. godine zajedno sa E. leucophaearia Schiff golobrst na stablima bresta, hrasta i bukve. Slična pojava je zapažena i u šumama Istoka u okolini Peći. E. aurantiaria Esp. Gusenice sakupljane tokom maja i juna u III i IV stupnju razvoja. Odrasla gusenica dosta slična sa prethodnom, ali je telo ove nešto tamnije boje, u blizini leđa sa obe strane po jedna tamnocrna pruga. Glava tamnožuta sa crnim tačkama. Gusenice se čaure u toku juna, a leptiri lete septembra. U srednjoj Evropi česta vrsta. Kod nas pričinjava štete na ostalim vrstama. E. defoliaria Cl. Gusenice sakupljane od kraja maja do prve polovine juna meseca skoro na svim oglednim površinama. Odrasle su duge do 40 mm. Sa leđne strane telo crno sa dve oker crvene uzdužne pruge, bočne isprekidane žute (karakteristično za ovu vrstu). Glava oranž boje, sa tamnom linijom do vratnog štita. Vratni štit crn, a analni ima boju glave. Gusenice se čaure juna, rede jula meseca. U našim uslovima leptiri se javljaju septembra i oktobra meseca. Prema podacima strane literature, ova vrsta je sklona gradacijama. Tako je 1954. godine u srednjoj Evropi (CSSR), izazvala golobrst u šumama Querceto-carpinetum (Patočka , 1954). Kod nas je ova vrsta u bulkovo-grabovim šumama u okolini Prizrena i Istoka (Peć) izazvala gol obris t maja i juna meseca 1973. godine. E. leucophaearia Schiff. U 1971. godini vrsta je nađena na svim lokalitetima, a naredne dve godine samo pojedinačno na Biraču (Suva Reka). Gusenice smo nalazili maja i juna meseca, u III i IV stupnju. Odrasle jedinke su duge oko 30 mm. Imaju 10 nogu. Boja gusenica bledozelena do sivozelena sa crnim dosta slabim izraženim uzdužnim prugama. Glava, vratni i analni štit, i štitići na analnim i grudnim nogama crni. Gusenice uglarvnoim gole. čaure se u zemlji, a leptiri se javljaju u martu i aprilu naredne godine. Ženke sa rudimentiranim krilima. 498 |
| ŠUMARSKI LIST 10-12/1976 str. 59 <-- 59 --> PDF |
Kod nas je nanela štete u mešovitim lišćarskim sastojinama u okolini Prizrena zajedno sa prethodnom vrstom iz ovoga roda. ROD: Lycia (= Biston, Poecilopsis) L. pomonaria Hb. Na svim oglednim površinama, ovu vrstu smo nalazili tokom maja i juna meseca kao gusenice II i III stupnja. Odrasle duge do 70 mm. Na telu žutosive uzdužne linije sa crnim pegama. U našim uslovima gusenice se čaure tokom juna, rede jula meseca. Leptiri lete 20 dana posle čaurenja. U srednjom Evropi, ova vrsta se često javlja u prenamnoženju (Pa točka, prema usmenom saopštenju). Kod nas, izazvala je golobrs t u mešovitim sastojinama lišćara, maja i juna meseca 1973. godine u okolini Prizrena, a nešto slabije u okolini Istoka. L. hirtaria Cl. Retika vrsta na našim ogledima. Nalazili smo je samo u hrastovim šumama Birača, u prvoj polovini maja kao gusenicu III stupnja. Odrasle duge do 50 mrn. Razlikuje se od ostalih po malim jedva primetnim grbicama na 8-om trbušnom članku i crnim dlakama. Žuti pojasi na telu oivičeni sa dve crne pruge. Glava pljosnata sa izraženim šarama. U našim uslovima gusenice se čaure juna meseca a leptiri se javljaju u julu. Gusenice se čaure u zemlji. Prema ndkim autorima (Patočk a 1954), leptiri se javljaju od marta do maja meseca. Razvojni ciklus ove vrste pratili smo samo za submediteransko područje, te nije isključivo da se ovde nešto drugačije ponaša u razvoju, ili da se radi o drugoj generaciji (gajenjem u laboratoriji nismo konstatovali drugu generaciju). Prezimljuje kao lutka. ROD: Oporima (= Larentia) O. dilutata Bkh. Vrsta veoma retke populacije u našim hrastovim šumama. Gusenice su sakupljane polovinom maja meseca u III stupnju razvoja. Odrasle duge do 30 mm, jasnozelene do tamnozelene boje. Uzdužne pruge na telu neprimetne. Na leđima i sa boka purpurno tamne šare. Noge sa ružičastim tonom. Glava svetla, mutnozelena ili smeđe zelena, zavisno od starosti gusenice. Gusenice se čaure u zemlji juna meseca, leptiri avgusta i septembra meseca. Vrsta prezimljuje kao jaje. ROD: Operophthera (= Cheimatobia) O. brumata L. Najbrojnija vrsta iz familije Geometridae. Gusenice sakupljane krajem aprila i polovinom maja u III (II) stupnju razvoja. Odrasle duge do 30 mm, svetlozelene, rede žutozelene, tamnozelene ili modrozelene boje, zavisno od starosti gusenice. Bočne pruge na telu upadljive boje, žute ili bele, između njih jedna svetla isprekidana. Kukice na vrhovima nogu nisu odvojene u dva skupa, već u sredini malo kraće. Glava žutozelena sa crnim očima, čelo široko. Gusenice se čaure u zemlji, leptiri lete čak do decembra meseca. Gusenice oštećuju list sve do glavnog nerva. U 1971. godini najbrojnija vrsta zemljomanki u submediteranskom području Kosova. U istoj godini primećena su os etna oštećenja u hrastovim šumama ovoga područja. |
| ŠUMARSKI LIST 10-12/1976 str. 60 <-- 60 --> PDF |
ROD: Phigalia Ph. pedaria F. Izrazita i dosta česta vrsta submediteranskog područja. Gusenice sakupljanje u maju i junu meseeu u III i IV stupnju. Boja gusenice promenljiva, zelena ili smeđa siva sa jedva primetnim tamnim prugama. Na 2-om i 3-em telesnom članku oranž šare, a na drugom sa boka velike dlake, na 8-om dva roščića. Glava svetio žuta sa tamnim pegama. Na zadnjim nogama, kukice u dve skupine, odvojene širokim međuolukom sa veoma malim srednjim kokicama. Gusenice se čaure u zemlji juna i jula meseca, leptiri se pojavljuju u aprilu. Ženke sa rudimentiranim krilima. Phigalia sp. Gusenice sakupljane samo u submediteranskom području Kosova, prvom polovinom maja u II stupnju. Prema morfološkim osobinama dosta slična sa prethodnom, sa izvesnim razlikama. Vrsta retke gustoće populacije. Leptire nismo mogli da odgajimo, a determinacija nije mogla da se izvrši prema gusenici, jer ovakva vrata na hrastu u Evropi nije poznata. Nije isključivo da se radi o novoj vrsti (Patočka, usmeno saopštenje 1973). Za ove vrste gusenica rod se nije mogao utvrditi, pa ih označujemo kao Geometridae I i Geometridae II: Geometridae sp. I. Retka vrsta. Nalazili smo je samo u submediteranskom području Kosova, tokom prve polovine maja, kao gusenicu III stupnja. Telo gusenice zeleno, na leđima ima široku tamnu prugu. Iz svakog segmenta sa leđne strane izlaze male dlačice, a iz pojedinih bradavica samo po jedna duga tamna dlaka. Glava duga, pljosnatog tela, žućkaste boje. U srednjoj Evropi nije poznata vrsta (Patočka , usmeno saopštenje). Determinacija nije mogla da se izvrši prema larvi, nije isključivo da se radi o novoj vrsti. Leptire nismo dobili gajenjem, jer su gusenice pred čaurenje stradale. Ova vrsta biće predmet daljih istraživanja. Geometridae sp. II. Gusenica, veoma retko nalažena samo u submediteranskom području hrastovih šuma i to na stablima do 4 metra visine . Gusenice II stupnja sakupljane u drugoj polovini maja meseca. Boja tela je zelena sa kratkim crnim dlakama, poredanim ravnomerno po ćelom telu. Glava duga, žutozelena, sa smeđom pegom iz koje izlazi po jedna jedva primetna dlaka. U našim uslovima vrsta izrazito toplih područja. U srednjoj Evropi vrsta nije poznata (usmeno saopštenje, Patočka ) ZAKLJUČAK Inventarizacija gusenica hrasta iz familije Geometridae obavljena je u periodu od 1970—1973. godine u hrastovim šumama Kosova. Terenska istraživanja vršena su u šumama koja nose obeležje triju klima: submediteranska (Prizren — Suva Reka), umereno kontinentalna (Istok — Peć) i planinska (Crnoljevo — Uroševac). Hrastove šume (metohijski deo) imaju submediteransko obeležje koje karakterišu eumediteranske vrste drveća. Zato u ovim šumama, pored vrsta gusenica euro-azij skog rasprostranjenja nalaze se i mediteranski elementi. |
| ŠUMARSKI LIST 10-12/1976 str. 61 <-- 61 --> PDF |
U periodu istraživanja u ovim šumama nađeno je, opisano i determinirano 20 vrsta gusenica iz familije Geometridae. Sve vrste su opisane u 11 rodova. Najštetnije, a istovremeno i najbrojnije su bile iz rodova Erannis i Cosymbia. Rod Erannis zastupljen je sa 4 vrste, Cosymbia sa 3, a sa jednom vrstom su rodovi Alsophila, Apocheima, Biston i Collotois. Ostali rodovi zastupljeni su sa dve vrste. Vrste iz rodova Cosybia i Phigalia nisu mogle da se odrede prema morfološkim (karakteristikama gusenice. Za dve vrste nisu mogli da se odrede rodovi, verovatno su u pitanju mediteranske vrste gusenica te su u radu opisani kao Geometriade sp. U submediteranskoim području Kosova najzastupljenija je Operophthera brumata L. d Erannis defoliaria CL., u umerenokontinentalnom Erannis defoliaria CL, a u planinskom Erannis leucophaearia Schiff. U svim hrastovim šumama Kosova, gustoća populacije i disperzija jedne, odnosno više vrsta gusenica je neujednačena u istim klimatogenim šumama za isti period vremena. LITERATURA 1. Grupa autora — Otrjad Lepidoptera, Moskva 1948. 2. Escheric h K.: Forstinsekten III Mitteleuropas, Berlin 1931. 3. Živoj ino vic S.: Fauna insekata šumske domene Majdanpek (entomološka monografija), posebna izdanja SAN Knjiga CLX, Beograd 1950. 4. Langhoffe r A.: Štetočinje hrasta osim gubara, Seperatum Glasnika za Šumske pokuse br. 2. Zagreb 1927. 5. Obenberge r J.: Entomologie V., sistematicka čast 4. Praha 1964. 6. Patočk a J.: Husenice na duboch v ČSSR, Bratislava 1954. 7. Patočka J., Ćapek M., C h a r v a t K.: Prispevok k poznaniu korunovej fauni člankovcov na duboch Slovencka, predovsetkym so znatelom na rad Lepidoptera, Bratislava 1962. 8. Schwerdtfege r F.: Die Waldkranheiten, Berlin 1957. 9. Wolffund K: Die Fortslichen Lepidopteren, Jena 1922. SUMMARY Results of observations on the occurence and morphological characteristics of harmful caterpillars from fam. Geometridae in the oak forests of the Province Kosovo Investigations of the defoliators from the fam. Geometridae were performed during 1970—1973 in the pure Oak forests of the Province of Kosovo bearing the characteristics of three climates, viz. the sub-Mediterranean, moderately continental and the mountainous one. During the period of three-year investigations were found, described and determined 20 species of caterpillars from the fam. Geometridae. The highest number of species belong to the genus Erannis (4), while the genera Alsophila, Apocheima, Biston and Collotois are represented by one species each. The most harmful and numerous were Operophthera brumata L., Errannis defoliaria CI., and Erannis leucophaeraria Schiff. In the Oak forests of the Province of Kosovo the populations of one or more insect species are un-uniform within the same climatogenic forests communities. Primljeno prosinca 1975. Mr ini. Đorđije Đorović, Zavod za šumarstvo, Peć |