DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 74 <-- 74 --> PDF |
PRIRAST I PROIZVODNOST STABALA I SASTOJINA RANOLISTAJUĆEG I KASNOLISTAJUĆEG HRASTA LUŽNJAKA (Q. robur) u GOSPODARSKOJ JEDINICI »ROGOT« Dr VOJISLAV STAMENKOVIĆ — Beograd Dr VLADIMIR MIŠČEVIĆ — Beograd Dipl. ing ZORAN SIMIĆ — Kraljevo UVOD Dosadašnja istraživanja prirasta i proizvodnosti stabala i sastojina šumskog drveća, kako u našoj zemlji tako i u inozemstvu, dala su rezultate koji čine dobru osnovu za ocjenu proizvodnosti pojedinih vrsta. Također, istraživanja su pokazala i određene zavisnosti prirasta i proizvodnosti od nekih stanišnih uvjeta. Međutim, pri svemu ovome nije se u dovoljnoj mjeri vodilo računa i o tome da se unutar pojedinih vrsta postojeće niže taksonomske jedinice ili varijeteti međusobno znatno razlikuju po mnogim obilježjima, a naročito po prirastu i proizvodnosti drvne mase, kako po kvantitetu tako i po kvalitetu iste. Takav je slučaj sa hrastom lužnjakom (Q. robur), gdje je izdvojeno i opisano više nižih taksonomskih jedinica među kojima se ističu »hrast zimnjak« ili kasni hrast (Q. robur var. tardiflora Čern) i »hrast ljetnjak« ili rani hrast (Q. robur var. praecox Cern). Osnovna fenološka razlika između ove dvije forme hrasta lužnjaka je u tome što »hrast ljetnjak« lista 3—5 nedjelja ranije od »hrasta zimnjaka« pa se otuda isti najčešće nazivaju ranolistajući i kasnolistajući hrast lužnjak. Pored ove razlike između navedene dvije forme postoji i niz drugih razlika. Tako E r d e š i iznosi da u šumi jugozapadnog Srijema kasnolistajuća forma ima brojnih prednosti u odnosu na ranolistajuću: skromnija je u odnosu na zemljišne uvjete, brže raste, postiže veće promjere i visine, punodrvnija je, tehnološka svojstva drveta su bolja, manje strada od mraza itd. Zadatak rada: U ovome radu obrađuje se pitanje prirasta, razvoja i proizvodnosti stabala i sastojina navedene dvije forme hrasta lužnjaka i na bazi egzaktnih pokazatelja povlači razlika između njih. Metoda rada: Istraživanja su obavljena na tri ogledne površine od po 0,20 ha, od kojih je na jednoj ranolistajuća forma (površina I), a »na dvije kasnolistajuća forma (površine II i III). Dvije površine kasnolistajućeg hrasta uzete su zato što ima dijelova gdje su izvršene prorede 1969. godine (površina II) i dijelova gdje su prorede izvršene početkom 1972. (površina III), Primljeno 21. 6. 1975. godine |
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 75 <-- 75 --> PDF |
kao i u ranolistajućem hrastu. Sve sastojine su krajem 1974. godine bile starosti 48 godina. Ogledne površine su postavljene početkom 1972. godine kada je izvršena izmjera prsnih promjera, visina, horizontalne projekcije kruna i analiza stabala. Krajem iste godine ponovno je izvršena izmjera promjera i na bazi tih podataka je urađen diplomski rad sada dipl. ing. Zorana Sirnica. Krajem 1974. godine izvršena je nova izmjera promjera i visina i na bazi svih raspoloživih podataka urađen je ovaj rad. Promjeri su mjereni preciznom promjerom s mm-podjelom, a visine Blume-Lajzovim visinomjerom. Snimanje položaja stabala obavljeno je ortogonalnom metodom, a horizontalne projekcije kruna sistemom »udica«. Radi razmatranja razvoja pojedinačnih stabala, a u izvjesnoj mjeri i sastojina preko njih, oboreno je i analizirano po 2 stabla na površini (ukupno 6 stabala). Dinamika debljinskog prirasta u toku vegetacionog perioda 1972. godine praćena je na po 7 stabala na svakoj površini (ukupno 21) pomoću dendrometara u obliku traka (fotografija 1). čitanja promjene promjera obavljana su svakih 15 dana (prvog i petnaestog u mjesecu). Volumeni na oglednim površinama izračunati su po volumnim tablicama za hrast lužnjak iz uređajnog elaborata za GJ. Vinična-Zeravinac-Puk s područja Južni bosutski basen. SI. 1. Dendrometar u obliku trake na jednom stablu Objekt rada: Gospodarska jedinica »Rogot« nalazi se u okviru ŠG. Kragujevac, u blizini Lapova. Površina jedinice iznosi ukupno 359,8 ha od čega lužnjak zauzima 242,2 ha, odnosno 67,5 %. Teren je ravničarski s nadmorskom visinom u prosjeku od 105 m. Ovo područje spada u istočno kontinentalnu klimatsku zonu i karakterizirano je relativno malim količinama padavina (prema podacima s meteorološke stanice u Kragujevcu za period 1925—1940. bilo je 677,0 mm, a za period 1940—1953. godina samo 555.8 mm godišnje). Prema A. Stebutu , Rogot spada u moravski rajon koji je u pedološkom pogledu karakteriziran rasprostranjenjem smonica i gajnjača. Sam Bogot |
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 76 <-- 76 --> PDF |
se nalazi u rajonu smonica nastalih u tercijeru na dnu usahlih jezera i poka zuju znake barskog porijekla. Zemljište se odlikuje zbijenošću s debelim hu musnim slojem i vrlo je duboko. Prizemni biljni pokrivač je siromašan kako po broju vrsta tako i po za stupljenosti. Zastupljene su: Lysimachia nimularia, Aristolochia clematis, Ca rex spp, Festuca ovina i dr. Stanje sastojina: Za vrijeme Prvog svjetskog rata u Rogotu su čistom sječom posječene stare lužnjakove sastojine. Poslije istog rata obnavljanje je izvršeno sjetvom žira pod plug. žir je porijeklom iz lužnjakovih šuma Srijema. U Rogotu danas postoje lužnjakove sastojine samo ranolistajuče forme, samo kasnolistajuče i izmješane ove dvije forme (si. 2). Istovremeno s hrastom uno- šen je i brijest koji se do danas sav osušio. Jasen je unošen nešto kasnije, ali i njega danas gotovo nema; vjerojatno nije mogao izdržati konkurenciju hrasta, a po svemu sudeći i stanište mu u dovoljnoj mjeri ne odgovara. Kako je poznato, jasen traži niže zemljište — depresije u šumama hrasta lužnjaka, što ovoga u Roa;otu nema. SI. 2. Kasnolistajuća i ranolistajuća forma hrasta lužnjaka Sastojine do nedavno nisu njegovane — proređivane te su visine preostalih stabala u znatnoj mjeri nesrazmjerne prsnim promjerima. I krošnje stabala su relativno slabo razvijene; one su uske, a naročito kod ranolistajuče forme. Inače uvjeti sredine odgovaraju hrastu lužnjaku pa i pored izostajanja mjera njege u pravo vrijeme ove sastojine dobro prirašćuju: stabla su vitalna i zdrava. Mada posljednjih godina dolazi do poboljšanja, donji kat |
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 77 <-- 77 --> PDF |
je još uvijek slabo razvijen, što je posljedica nenjegovanosti sastojina, pri čemu bi se posebna pažnja obratila donjem katu. Prorede izvedene posljednjih godina imale su karakter njega. Intenzitet istih kretao se do 35% od drvne mase i pri tome su uklanjana stabla lošeg zdravstvenog stanja, kriva, kvrgava, suhovrha i si. Već danas (poslije samo nekoliko godina od izvođenja prvih proreda) zapaža se pozitivno djelovanje na kvalitetu preostale sastojine i na stanje donjeg kata (javio se donji kat s brojnim i dosta zastupljenim vrstama). REZULTATI ISTRAŽIVANJA I NJIHOVA ANALIZA 1. Osnovni podaci Na osnovi izvršene izmjere i obračuna dobiveni su osnovni podaci za ogledne površine (po 1 ha) koji su dati u tabeli 1, Tabela 1: Osnovni podaci oglednih površina po 1 ha Ogled. N G V "/o ds K Primjedba Zv zd povr. m-rrr m:! mm cm m I 1972 620 15,465 124,63 4,36 17,8 16,5 ranolist. 1972 14,595 117,54 forma, pro1974 585 16,520 142,81 8,43 2,16 3,79 18,9 17,6 reda 1972. II 1972 715 23,050 231,94 5,10 20,4 20,9 kasnolist. 1972 19,405 198,52 forma, pro1974 555 21,865 237,99 13,16 2,01 4,14 22,4 23,3 reda 1969. III 1972 530 19,195 192,55 4,91 21,5 21,1 kasnolist. 1972 18,530 185,71 forma, pro1974 515 20,525 219,05 11,11 1,83 3,50 22,5 22,2 reda 1972. Već na prvi pogled zapaža se iz tabele 1 da ogledna površina I, dakle ranolistajuća forma lužnjaka, zaostajeu svim elementima za kasnolistajućom formom. Iako je broj stabala krajem 1974. godine na površini I najveći temeljnica zaostaje u odnosu na II i III površinu za oko 20´:1 0, volumen za oko 60%, a tekući volumni prirast čak za oko 70%. Razlika je očigledna u korist kasnolistajuće forme i kod srednjeg promjera i srednje visine. Kod prosječne veličine debljinskog prirasta (dobivenog metodom diferencije) zapaža se da su u toku 1972. godine obje površine kasnolistajuće forme bile nadmoćnije nad ranolistajućom, ali da je promatrano za trogodišnji period (1972/1974. godina) kasnolistajuća forma imala nešto veću vrijednost od ranolistajuće forme na površini III (3,79 i 3,50 mm). Ovu pojavu je teško objasniti, ali po svemu sudeći tu su uticali mnogi momenti, pored ostalog i sam obračun. Uspoređenje dvije ogledne površine kasnolistajućeg hrasta (površina II i III) pokazuje da i između ove dvije sastojine postoje neke razlike. Površina II gotovo u svemu nadmašuje površinu III, osim u srednjem promjeru. Premoć površine II je naročito uočljiva u tekućem volumnom prirastu (za oko 2,0 m3), što možemo povezati s boljim debljinskim prirastom, odnosno s uticajem izvršenih proreda nešto ranije u ovoj površini (1969.) nego u površini III (početkom 1972). 307 |
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 78 <-- 78 --> PDF |
Nadmoćnost kasnolistajuće forme nad ranolistajućom u pogledu proizvodnosti vidjeti će se i kod proizvodnosti po jedinici zastrte površine krošanja. 2. Debljinska struktura i debljinski prirast sastojina Debljinska struktura i debljinski prirast jedne i druge forme pokazuju očigledne razlike. Iako linije raspodjele broja stabala po debljinskirn stupnjevima i kod jedne i druge forme pokazuju osnovnu karakteristiku jednodobnih sastojina (grafikon 1), one se ipak međusobno razlikuju. Kod ranolistajuće forme linija raspodjele je dosta bliska zvonolikoj (Gausovoj) liniji, pri čemu je jasno izražen maksimum zastupljenosti broja stabala veoma blizu srednjem promjeru sastojine. Ovo je svakako rezultat slabijeg diferenciranja stabala po promjeru te postoji manja varijaciona širina, za razliku od sastojina kasnolistajuće forme, gdje je diferenciranje jače izraženo. Kod kasnolistajuće forme slabije je izražen maksimum, naročito kod polja III, ali je zato varijaciona širina daleko veća. sr. I RASPOOELA PO OEBLJlNSKIM STEPENIMA NV. 25 20 15 10 5 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 dem 25 20 15´ 10 5 ´2 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 dem NV. 20 ´" 1972god. !974god. 12 14 16 IB 20 22 24 26 28 30 32 dem |
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 79 <-- 79 --> PDF |
Iako je period promatranja relativno kratak (tri godine) ipak se zapaža pomicanje stabala iz slabijih u jače debljinske stupnjeve, a posebno pomicanje i opadanje maksimuma zastupljenosti. Cak se ima utisak da diferenciranje ide u pravcu formiranja katova. Međutim, obzirom da su ovo čiste lužnjakove sastojine, formiranje izrazitih i tipičnih katova ne može se očekivati. Debljinski prirast i njegova veličina po debljinskim stupnjevima obrađen je metodom diferencije. Prosječne veličine na oglednim površinama, kako je u tabeli br. 1 već dato, su slijedeće: ogledna površina I 3,79 mm ogledna površina II 4,14 mm ogledna površina III 3,50 mm Prednji podaci govore da se u promatranom periodu (1972—1974) ne može govoriti o nadmoćnosti kasnolistajuće forme na obadvije površine. Ovo se vidi i preko prirasta srednjeg promjera sastojine. Na površini I od 17,8 cm za tri godine srednji promjer je porastao na 18,9 cm, tj. prirast istog je 1,1 cm, na površini II od20,4 na 22,4 cm, prirast je 2,0 cm i na površini III od 21,5 cm, tj. prirast je samo 1,0 cm. Na ovu pojavu, da je ranolistajuća forma na površini I pokazala veću prosječnu veličinu nego kasnolistajuća na površini III, vjerojatno da je uticala činjenica da je debljinski prirast kod kasnolistajuće forme ranije kulminirao i dosta opao, a da se kod ranolistajuće forme još uvijek zadržava na većoj vrijednosti. DEBLJINSKI PRIRAST PO DEBLJINSKIM STCPFNIMA Linije zavisnosti debljinskog prirasta od prsnog promjera (grafikon 2) pokazuju neke razlike između ranolistajuće i kasnolistajuće forme. Dok kod kasnolistajućeg hrasta (površina II i III) linije imaju cijelim tokom rastuću tendenciju, dotle kod ranolistajućeg hrasta (površina I) u najjačim debljinskim stupnjevima linija pokazuje opadanje. U središnjim debljinskim stupnjevima ranolistajući hrast pokazuje veće vrijednosti debljinskog prirasta nego kasnolistajući, a u krajnjim (najslabijim i najjačim) stupnjevima pokazuje niže vrijednosti. Po svemu sudeći, na dobar debljinski prirast ranolistajućeg hrasta u središnjim debljinskim stupnjevima uticale su prorede iz 1972. |
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 80 <-- 80 --> PDF |
godine, pošto su oslobođeia stabla dobro reagirala. U ranijem periodu nije poznato koliki je broj stabala bio (prije 1972. godine) po ha, ali je vjerojatno bio prevelik te stabla nisu prirašćivala punom snagom. 3. Visinska struktura i prirast Raspodjela broja stabala po visinskim stupnjevima i kod ranolistajuće i kod kasnolistajuće forme pokazuje veliku sličnost. Oblik linija je približno zvonolik, dakle oblik koji je karakterističan za jcdnodobne sastojine (Grafikon 3). Ipak se zapaža razlika između ove dvije forme hrasta u dinamici diferenciranja, tj. varijaciona širina kod kasnolistajučeg oblika je nešto veća, naročito kod polja III. Kod ovoga polja izražena je i desna asimetrija što je kod visinske strukture jednodobnih sastojina česta pa i normalna pojava Brže diferenciranje u kasnolistajućem obliku je rezultat i bržeg razvoja ovih sastojina. Na istraživanim površinama hrasta lužnjaka znatne visine pokazuje naročito kasnolistajuća forma. Visinski razvoj ove dvije forme jasno se vidi na osnovi srednjih visina i njihovog prirasta u trogodišnjem periodu. Početkom 1972. godine kod ranolistajućeg oblika (polje 1) srednja visina iznosila je 16,5, a krajem 1974. 17,6 m, tj. prirast iznosi 1,1 m za tri godine, dok je kod kasnolistajučeg na početku i na kraju promatranog perioda iznosila 20,9 i 23,3 m, odnosno 21,1 i 22,2 m, tj. prirast je bio 2,4 i 1,1. Srednje visine ranolistajućeg oblika zaostaju u prosjeku za oko 4,5 m za visinama kasnolistajučeg oblika. U trogodišnjem periodu kasnolistajući je pokazao veći prirast srednje visine na polju II, dok je na polju III isti kao i kod ranolistajućeg. Do izjednačenja prirasta srednje visine u ranolistajućem sa srednjom visinom u kasnolistajućem na površini III došlo je iz više razloga. Jedan od razloga je vjerojatno i to da prorede izvedene početkom 1972. godine nisu pozitivno djelovale na visinski prirast na polju III, jer je ovaj vjerojatno ranije kulminirao, za razliku |
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 81 <-- 81 --> PDF |
od ranolistajućeg kod koga su prorede povoljnije uticale. Što je najbolji visinski prirast bio na površini II vjerojatno je uticao još uvijek veći broj stabala (u odnosu na površinu III) i jači, odnosno povoljniji sklop. Visinske krivulje, također, daju dobru sliku o visinskom razvoju ovih sastojina. Visinske krivulje (grafikon 4) kasnolistajuće forme (polje II i III) pokazuju u tanjim debljinskim stupnjevima brz uspon, tj. veliki stupanj penjanja, a u jačim uspon je neznatan, što upravo odgovara sastojinama vrsta svjetlosti kakav je hrast lužnjak. Kod ranolistajuće forme (polje I), međutim, tok visinskih krivulja se u znatnoj mjeri razlikuje od toka visinskih krivulja kasnolistajuće forme. Kod ovih nema naglog uspona u početku te je ovaj ci gr.4 VISINSKE KRIVE m 24 22 20 18 ^ ^ ^ 16 ´^^^^ 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 dem 24 22 20 IB U 16 18 20 22 24 26 28 30 32 dem 24 22 20 18 16 |
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 82 <-- 82 --> PDF |
jelim tokom ujednačen i krivulje se približavaju pravim linijama. Objašnjenje za ovo leži u slabijem diferenciranju stabala po visini kod ranolistajuće forme, što je zapaženo i zaključeno i kod debljinske i visinske strukture. Za promatrani period od tri godine došlo je do pomicanja visinskih krivulja kod sve tri ogledne površine, što je za ovu vrstu u datoj starosti normalna pojava. Obzirom da su izvođene prorede posljednjih godina, pomicanje je u svim debljinskim stupnjevima naviše dosta izjednačeno. Nešto je slabije pomicanje u tanjim stupnjevima nego u debljim kod površine II, kod koje su prorede nešto ranije izvedene (1969.) pa je najvjerojatnije u promatranom periodu već uspostavljen pravi odnos prirasta promjera i visina. 4. Izgrađenost krošanja i proizvodnost Za ocjenu ekonomičnosti ili potpunosti korištenja prostora za rastenje u sastojini razmotriće se dužina krošanja (apsolutna i relativna) i horizontalna projekcija, odnosno zastrta površina krošanja. Najmanje, najveće i srednje vrijednosti dužine krošnji sastojine, kao i odnos srednje dužine krošanja i srednje visine sastojine vide se iz slijedećeg pregleda: Ogledna Dužina krošnje u m Srednja visina hk površina najkraća najduža srednja (hk) (hs) m °/o h. I 3,90 7,50 5,86 16,8 33 II 4,60 10,30 7,38 21,1 36 III 3,70 11,4 7,66 21,0 36 Iz gornjeg pregleda se zapaža da su krošnje na I površini (ranolistajuća forma) u prosjeku kraće, kao i da je odnos dužine krošnje i visine stabala nešto manji. Na osnovi ovoga se može zaključiti da kasnolistajuća forma ima jače asimilacione organe te otuda više proizvodi — prirašćuje. Kasnolistajuća forma brže raste u visinu (a i u debljinu) i relativno se sporije čisli od grana pa su dužine (kao i širine) krošanja dobre, daleko bolje nego kod ranolistajuće forme. I pored toga što su krošnje istraživanih sastojina relativno slabije razvijene zbog neblagovremenih mjera njega — proreda, naročito kod ranolistajuće forme, ipak se njihove dužine nalaze u granicama veličina koje se smatraju neophodnim za dobru proizvodnju (Manojlović, Marković, Nenadić). Na osnovi snimljenih projekcija krošnji i izračunatih vrijednosti: ukupne zastrte površine po ha, ili stupnju zastrtosti, srednje veličine projekcija krošnji, kao i srednje veličine promjera krošanja, vidi se očigledna premoć kasnolistajuće forme. To se veoma jasno vidi iz slijedećeg pregleda: Oglednapovršina Zbroj projekčija krošanja Prosječna projekcijakrošanja Srednji proOdnos ši- Prirast po jed. mjer krosarine kroszastrte povrnja nje i ds sast. šine m2 m2 b/m b/d dmVm2 IIIIII 5.977 6,664 6.654 9,63 10,72 12,55 3,50 3,70 4,00 19 18 19 1,19 1,66 1,82 |
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 83 <-- 83 --> PDF |
Iz navedenih podataka može se vidjeti da je u ranolistajućoj površini (ogledno polje I) najmanji stupanj zastrtosti (59,77%) iako ima relativno dovoljan broj stabala po ha (620), što se vidi i sa slika 3 do 5. To znači da su krošnje relativno slabo razvijene (promatrano naročito po širini) te da se A,. SI. 3. — Ogled, površina I. , y:>, ´ 15-,´ 7 SI. 4. — Ogled, površina II. |
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 84 <-- 84 --> PDF |
SI. 5. — Ogled, površina III. i prostor za rastenje nedovoljno koristi za prirast. Bolja je situacija u kasnolistajućem hrastu (ogledne površine II i III). Do ovoga je došlo u prvom redu zbog zakašnjelih i relativno jačih proreda. Zakašnjelom proredom nije omogućen odgovarajući razvoj krošanja (naročito u širinu) pa su izvedene prorede 1969. i 1972. godine u priličnoj mjeri reducirale stupanj sklopljenosti, jer za relativno kratko vrijeme krošnje preostalih stabala nisu popunile prazan prostor. U buduće bi, s obzirom na iznijetu činjenicu trebalo voditi računa da se prorede izvode blagovremeno — ranije. Izneseni podaci u prednjem pregledu nedvosmisleno govore o nadmoćnosti u proizvodnji po mr2 zastrte površine kasnolistajuće forme nad ranolistajućom. Ovo je svakako genetski određeno, jer svi ostali uvjeti su približno jednaki. Što više, krošnje ranolistajuće forme su bolje osvijetljene, jer je stupanj zastrtosti manji, odnosno stupanj osvijetljenosti veći. O nadmoćnosti kasnolistajuće forme nad ranolistajućom, u pogledu proizvedene drvne mase do trenutne starosti i tekućeg volumnog prirasta u trogodišnjem periodu po ha, bilo je već riječi u komentaru osnovnih podataka. Da se na ovom mjestu podvuče: volumen po ha na površini I (ranolistajući oblik) krajem 1974. godine iznosi 142,81, a na površinama II i III (kasnolistajući oblik) 238,00 i 219,05 m´!. Nadmoćnost kasnolistajućeg oblika je za oko 35—40 %. I u pogledu tekućeg volumnog prirasta kasnolistajući oblik je nadmoćniji. Dok je kod ranolistajućeg 8,42, dotle je kod kasnolistajućeg 13,16 i 11,11 m:i/ha, tj. nadmoćnost kasnolistajućeg iznosi 25—35%. Posebno se ističe nadmoćnost kasnolistajućeg oblika u pogledu pravnosti vretena stabla, što ima naročiti utjecaj na kvalitetu i vrijednost proizvedenih sortimenata. Ovo pitanje je posebno interesantno i zaslužuje posebnu pažnju što je izvan okvira ovog rada. |
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 85 <-- 85 --> PDF |
5. Razvoj stabala Neka već iznesena zapažanja i mišljenja o razvoju istraživanih sastojina mogu se u znatnoj mjeri verificirati na osnovi izvršenih analiza po dva oborena stabla s oglednih površina. Na analiziranim stablima zapažena je rana kulminacija tekućeg debljinskog (5—10 godina) i visinskog prirasta (5—15 godina) što se vidi na graf. 5, gdje je predstavljeno po jedno stablo s površine I i III. Iako su ovako ranu kulminaciju tekućeg, debljinskog i visinskog pri- Zhm 1.0 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4´ 0.3 0,20.1 Zd mm 65 4 gr. 5 PRIRAST VISINE I PRECNIKA STABLA Shm 20 1—ukupni prirast 2-pros»ffni prirast 3—tekući prirast 10 15 20 25 30 35 40 45 god. |
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 86 <-- 86 --> PDF |
rasta stabala konstatirali i još neki istraživači (M i 1 o j k o v i ć, Klepa c i dr.), smatra se da ovi podaci ipak pokazuju izuzetno ranu kulminaciju, što je rezultat nenjegovanosti ovih sastojina. Oštra konkurencija jako sklopljenih sastojina dovela je do rane kulminacije, ali može se s velikom sigurnošću reći da vrijeme kulminacije i tekućeg debljinskog i tekućeg visinskog prirasta nije pravo vrijeme i da će se javljati još neke kulminacije, što se već danas zapaža, a u zavisnosti od daljeg razvoja ovih sastojina, prirodnog ili vezanog za uzgojno tehničke mjere — prorede. Veličine s kojima su kulminirali tekući debljinski i visinski prirast (5,2—10,6 mm i 60—80 cm) govore o dobrim stanišnim uvjetima. Sve veličine se nalaze u granicama do kojih su došli drugi istraživači u prirodnim lužnjakovim šumama Posavine (Milojković, Nenadić, Levaković i dr.). Zahvaljujući pojavi stimuliranja tekućeg debljinskog i visinskog prirasta dovođenjem stabala u povoljniji položaj (prirodno ili umjetno), zapaža se da krivulje prosječnih prirasta stoje duži vremenski period oko svojih maksimalnih vrijednosti. Može se reći da kod ovih linija krivulje nema izraženog maksimuma i da se zahvaljujući ovome krivulje kumulativnog debljinskog i visinskog prirasta (krivulje razvoja) penju ujednačeno (stupanj penjanja do starosti od 45 godina ostaje približno isti). Zbog svega ovoga kod analiziranih stabala nije zapažena kulminacija ni tekućeg volumnog prirasta. Treba naglasiti da u pogledu veličina s kojima kulminiraju stabla ranolistajuće i kasnolistajuće forme postoje bitne razlike. Stabla ranolistajuće forme kulminiraju sa znatno nižim vrijednostima. U pogledu vremena kulminacije između ove dvije forme na osnovi raspoloživog materijala ne može se zapaziti razlika. 6. Dinamika debljinskog prirasta u vegetacion om periodu Debljanje stabala u ispitivanom objektu počinje relativno rano. 1972. godine ogledi su postavljeni 10. aprila i već tih dana je zapaženo debljanje i kod ranolistajuće i kod kasnolistajuće forme. Do 1. maja promjer je porastao na oglednim stablima na površini I (ranolistajućim) u prosjeku (za 7 stabala) za 0,51 mm (obim 0,51 X 3,14), a na površini II i III (kasnolistajući) za 0,81 i 0,82 mm. U ovome periodu ova promjena promjera (prirast) djelimično je sigurno uvjetovana samim bubrenjem, ali već na početku se zapaža razlika između ranolistajućeg i kasnolistajućeg oblika. Ranolistajuća forma izjednačuje se s kasnolistajućom formom po prosječnim dnevnim veličinama u periodu od 1. do 15. maja, a kasnije je uvijek manjih vrijednosti, graf. 6. Kod kasnolistajuće forme veoma jasno se zapaža pojava tri kulminacije, što je manje izraženo kod ranolistajuće. Naročito je bitna razlika kod treće kulminacije. Dok je ova kod kasnolistajuće forme po vrijednosti gotovo jednaka prvoj i drugoj kulminaciji, dotle je kod ranolistajuće slabo izražena. Zahvaljujući ovome kumulativne krivulje debljinskog prirasta u toku vegetacionog perioda kod kasnolistajuće forme postignu prirast od oko 4—5 mm, a kod ranolistajuće oko 3 mm. Iz ovoga se može izvesti zaključak da stabla kasnolistajuće forme imaju veće vrijednosti tekućeg debljinskog prirasta, iako se ovo kod prosječne veličine debljinskog prirasta sastojine nije moglo sa sigurnošću zaključiti. Upravo, prosječne veličine za sastojine (ogledne površi |
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 87 <-- 87 --> PDF |
ne) pokazale su nadmoćnost kasnolistajuće forme na oglednoj površini II, ali ne i na oglednoj površini III (promatrano za trogodišnji period, dok je samo u 1972. godini i na ovoj površini prosječna veličina veća, tabela br. 1). Na osnovi rezultata istraživanja i njihove analize mogu se izvesti slijedeći ZAKLJUČCI 1. Strukturne karakteristike (raspodjela broja stabala po debljinskim i visinskim stupnjevima) pokazuju da je kod kasnolistajuće forme brže diferenciranje stabala i po promjeru i po visini. Također, u tokovima visinskih krivulja uočena je razlika. Kod kasnolistajuće forme u početku postoji nagli, a u drugom dijelu sporiji uspon, dok kod ranolistajuće forme uspon je cijelim tokom krivulje mali i ujednačen. 2. Osnovni podaci istraživanja pokazuju jasnu nadmoćnost kasnolistajuće forme. Ranolistajuća forma zaostaje u odnosu na kasnolistajuću u temeljnici za oko 20 %, u volumenu za oko 60 % i u tekućem volumnom prirastu za oko 70%. Kasnolistajuća forma naročito je nadmoćna u pogledu postignutih veličina srednjih vrijednosti promjera i visina. Krajem 1974. godine ranolistajuća forma postigla je ds = 18,9 cm i hä = 17,6 m, a kasnolistajuća ds — 22,4 i 22,5 cm i hs = 23,3 i 22,2 m. 3. Prosječne veličine debljinskog prirasta ne pokazuju jasno nadmoćnost kasnolistajuće forme. 4. Nadmoćnost kasnolistajuće forme izražena je jasno i kod izgrađenosti krošanja: kod dužine, širine, projekcije krošanja po 1 ha i prosječno za jedno stablo. Naročita nadmoćnost kasnolistajuće forme vidi se i kod proizvodnosti po jedinici zastrte površine. Dok je kod ranolistajuće forme samo 1,19, dotle je kod kasnolistajuće 1,66 i 1,82 dm3/m2. 5. Kulminacija tekućeg debljinskog prirasta pojedinačnih stabala postignuta je između 5. i 10. godine, a tekućeg visinskog prirasta između 5. i 15. godine života, ali se istovremeno zapaža da se do starosti od 45 godina javljaju novi maksimumi koji su po veličini vrlo bliski prvima. To nas upućuje na zaključak da sastojine nisu njegovane te da je prvi maksimum rano nastupio zahvaljujući prejakom sklopu i da su se novi maksimumi javljali zavisno od kasnijih otvaranja sastojina. 6. Kod dinamike debljinskog prirasta u toku vegetacionog perioda (1972. godine) zapaženo je da se prva kulminacija dnevnih veličina kod obadvije forme javlja dosta rano i u tom periodu prirast obadvije forme je približno jednak. Kasnije, u junu pa nadalje, kod kasnolistajuće forme dnevne veličine debljinskog prirasta su veće i na linijama dnevnih veličina se javljaju još po dvije kulminacije, što kod ranolistajuće forme ili izostaje ili je nedovoljno izraženo. Iz ovoga se zaključuje da kasnolistajuća forma nadmašuje ranolistajuću formu u debljinskom prirastu u drugoj polovini vegetacionog perioda. |
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 88 <-- 88 --> PDF |
LITERATURA 1. J o van o v ić, B.: Dendrologija sa osnovima fitocenologije — Beograd 1967. godine. 2. Klepac , D.: Rast i prirast šumskih vrsta drveća i sastojina — Zagreb 1963. godine. 3. Mil o j ko v ić, D.: Glasnik Šumarskog fakulteta broj 15, Beograd 1958. 4. Miščević, V., Stamenković, V.: Proizvodnost sastojina hrasta kitnjaka na Oglednom dobru »Debeli Lug«, Šumarstvo 11—12, Beograd 1969. godine. 5. Panić , Đ.: Neke biološke i morfološke odlike Quercus robur var. Tardissima mat. Šumarstvo 9—10, Beograd 1971. godine. 6. Samardžija , R.: Uticaj proreda na tok i veličinu debljinskog prirasta u »Dobanovačkom zabranu«, Beograd 1970. godine. 7. Šumsko privredna osnova »Rogot« (revizija) 1966. godine. Summary INCREMENT AND PRODUCTIVITY OF TREES AND STANDS OF EARLY- AND LATE-FLUSHING PEDUNCULATE OAK (Quercus robur L.) IN THE MANAGEMENT UNIT »ROGOT« The authors investigated the increment and development of trees and stands of the two forms of ePdunculate Oak viz. the late-flushing form (Qu. robur var. tardiflora Čern.) and early-flushing form (Qu. robur var. praecox) in the management unit »Rogot« within the Forest Enterprise Kragujevac. For these investigations were laid out in 1972 (spring) three experimental plots, i. e.: one in early-flushing Oak (plots II and III) after thinnings in this Ooak were carried out (in 1969, and early in 1972, so that there were included the stands of the first- and second-named thinnings). All Pedunculate Oak stands of the mentioned area were established by sowing in plough furrovs. In 1974 the age of the stands was 48 years. At the beginning of the growing period of 1972 were measured diameters b. h., heights (total and up to the crown beginning) and horizontal crown projections; also two stems of each plot were felled and analysed. During the 1972 growing period was also followed up on 7 stems of each plot the rhythm of diameter increment by means of a tapelike dendrometer. At the end of 1974 ere taken measurements of diameter b. h. and total tree heights. On the basis of all these data this paper was prepared. The basic data of experimental plots demonstrated a distinct difference in all elements between the early-flushing and latelflushing forms. The late-flushing form is superior in all respects (s. Tab. 1). Although the early-flushing form at the end of 1974 exhibited the highest number of stems per ha, it lags behind in relation to the late-flushing form (plots II and III) as follows: in the basal area by ca. 20°/», in the volume by ca. 60n/», and in the current annual volume increment by ca. 70 °/o. The late-flushing form is particularly superior in respect of the achieved sizes of the mean diameters and mean heights. At the end of 1974 the early-flushing form achieved ds = 18.9 cm and hs = 17.6 m, while the late-flushing form achieved ds = 22.4 and 22.5 cm, and hs = 23.3 m and 22.2 m. Although the stand structural characteristics (distribution of stem numbers over diameter and height sub-classes) are similar in both forms, nevertheless they differ slightly from one another. First of all, it vas noticed that in the late-flushing form there occurs a quicker differentiation of stems both in diameter and in height. A difference was also noticed in the height curves. In the late-flushing form there occurs in the beginning a sudden rise, and in the second part a slower rise, while in the early-flushing form the rise is in the whole course relatively small and even. This is also a proof for a stronger differentiation of stems by height in the late-flushing form. |
| ŠUMARSKI LIST 7-10/1975 str. 89 <-- 89 --> PDF |
In thea verage values of the diameter increment the superiority of the late- flushing form is not clear. On one plot (No. II) it is greater in the late flushing form, on the other plot (No. Ill) it is smaller than in the early-flushing form (No. 1). In all probability, in the late-flushing form on plot III the diameter increment had already culminated and at the moment of the investigation it slightly decreased. The superiority of the late-flushing form over the early-flushing one is also visible in the development of crowns. This is visible in the length of crowns especially in their width, or in the size of the horizontal crown projection per one ha and averagingly per one tree. A particular superiority of the late-flushing form is visible in the increment production per unit of shaded area. While in the early- flushing form it amounts only to 1.19 drn´/m´, in the late-flushing form it amounts to 1.66 and 1.82 dmW. Observing the stem development (on the basis of 6 analysed stems) a culmination of current annual diameter and height increments is visible. The first culminates between the 5th and 10th years and the second one between the 5th and 15th years of the stem age. But, at the same time, it is visible that up to the age of 45 years (till 1972) new maxima appear, which, according to their magnitude, are very close to the first ones. Which reveals that the stands have not been tended, and that the first maximum had set in early thanks to a too closed canopy, and that the new maxima appeared in dependence on later openings-up of the stands (naturally or through thinnings during the last years). In the dynamic of diameter increment during the growing season (1972) it was noticed that the first culmination of the daily magnitudes in both the forms was approximately equal. Later, in June and later, in the late-flushing forms the daily magnitudes of diameter increment are greater, and on the plotted lines of daily magnitudes there still culminations by twos, which in the early-flushing form is either absent or insufficiently expressed. From which it may be inferred that the late-flushing form surpasses the early-flushing one in diameter increment in the second half of the growing period. OBAVIJEST! Društvo genetičara Jugoslavije — Novi Sad organizira od 7—11. XI. 1976. g. u Dubrovniku I. Kongres genetičara Jugoslavije. Uvodne referate podnijeti će istaknuti znanstveni radnici: dr. Lj. Berberović (Sarajevo), dr. S. Borojević (Novi Sad), dr. B. Garzičić (Beogad), dr. A. Kaštelan (Zagreb), akademik D. Kanazir (Beograd), dr. E. Ločniškar (Ljubljana), dr. D. Marinković (Beograd), dr. Lj. Zergollern (Zagreb) i dr. S. Živković (Beograd). Za detaljnije obavijesti obratiti se na Organizacijski odbor Kongresa (predsjednik prof. dr. M. Vidaković, Zagreb, Šumarski fakultet, pp 178). |