DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu




ŠUMARSKI LIST 4-6/1975 str. 76     <-- 76 -->        PDF

IZ POVIJESTI ŠUMARSTVA


DOKUMENTI IZ XVII I XVIII STOLJEĆA O IZVOZU HRASTOVINE
I ZAŠTITI ŠUMA NA KRKU


JEDLOWSKI DUŠAN, dipl. ing. šum.,
Institut za jadranske kulture i melioraciju krša — Split


U brojnim reorganizacijama šumarske službe Venecije, posebno od 1380,
naročito je značajna odluka Senata kojom se 1569. osniva MAGISTRAT
PROVIDURA ZA DRVO ISTRE, DALMACIJE I KVARNERA*. Taj Magistrat,
koji se naziva i Kolegij za drvo2 u prvom redu je imao specijalni zadatak
da spriječi devastaciju šuma, koja je u to vrijeme zauzela zabrinjavajuće
razmjere nepovlasnim sječama, paljenjem i krčenjem radi pretvorbe u drugu
vrst kulture.


Iz čitavog niza dekreta koji su uslijedili nakon 1569. vidljiva su nastojanja
Magistrata da prikladnim mjerama poboljša stanje u šumama te da
u prvom redu zaustavi krčenje, uništavanje podmladka i zabrani ispašu
u šumama, posebno koza uz vrlo rigorozne sankcije.


Nema sumnje, da su dva osnovna razloga rukovodila Veneciju da posveti
toliku brigu oko očuvanja šumskog fonda u Istri, Dalmaciji i Kvarnerskim
otocima. S jedne strane stalno je bila prisutna velika potražnja za ogrijevom,
a s druge strane je trebalo osigurati priticanje velikih količina građe, posebno
hrastove, za potrebe Arsenala, za zaštitne hidrotehničke radove te za
ugrađivanje u temelje brojnih građevina.


Oskudica građevnog i brodograđevnog drveta posebno je došla do izražaja
početkom 16. stoljeća nakon rata sa Turcima i nepovoljno sklopljenog
mira u 1501. Tada je trebalo obnoviti flotu, rekonstruirati Arsenal nakon požara
te obaviti obimne .sanacione radove nako teške poplave zabilježene 1512.
izazvane izlijevanjem rijeke Pijave.


Iz perioda djelovanja spomenutog Magistrata, izdvojeno je nekoliko dokumenata
koji govore o zaštiti šuma na otoku Krku kao i o izvozu hrastovine
za potrebe venecijanskog Arsenala u vrijeme Generalnih Providura Antonia
Pisani (1626—1628), Leonarda Foscola (1645 — 1650) i Antonia Cavalli (1738


— 1741). Sadržaj tih dokumenata ovdje se iznosi u skraćenom prijevodu s
talijanskog:
i Magistrata dei Provveditori sopra le legne dellTstria, Dalmazia e Quarnero.
2 Collegio delle legne




ŠUMARSKI LIST 4-6/1975 str. 77     <-- 77 -->        PDF

1. Odredba o čuvanju šuma na otoku Krku izdana 22.
10. 1626.3
Obzirom na učestale nerede i prekršaje u šumama na otoku, ponovo se
ukazuje na potrebu strogog pridržavanja odredaba Senata sadržanih u Dukali
od 23. 9. 1490. i 27. 3. 1507, koje izričito zabranjuju sječu odraslih šmrika
pošto one štite stoku kako ljeti tako i zimi, tim više što stoka boravi na
otvorenom preko čitave godine. Prekršitelji ove naredbe, prema veličini počinjene
štete, kažnjavaju se izgonom, zatvorom ili veslanjem na galiji: ...
»et se alcuno in confratione del sudetto ordine appogiato alle sudette lettere
Ducali et ordeni ardirä tagliare essi Ginepri s´intenderä incorso in pena di
bande, prigione et Galera ad arbitrio del Publice Rapresentante che doverä
conoscer sopra l´inobedienza secondo la qualitä di essa« ... Isto tako se
zabranjuje sječa drva radi prodaje u priobalnom pojasu i okolnim brdima
na udaljenosti od 5 milja, saglasno naredbama Augustina Mola od 23. 9.
1517. tada kapetana Zadra i Providura Dalmacije. Prekršaji će se kazniti
globom u visini od 25 dukata te zapljenom drva i lađe: ... »che alcuno sia
di esservi voglia non ardisca ne pressuma tagliar legne per venderla a
benchiasi e altri che le volessero andar farvi et queste nelle costiere et
monti circovicini alia terra per spatio di 5 miglia« ... »se alcuno fosse
trovato in contrafazione cada in pena de Ducati vinti cinque, perdita di legne
et di barca« ... U dokumentu je poseban pasus koji govori o čistoći i o
održavanju luke. Tako npr. da bi se spriječilo njeno zamuljivanje zabranjuje
se svako bacanje otpadaka i držanje drva u luci. Za prekršaje predviđaju
se novčane kazne u visini od 40 lira, izgon, javno šibanje i izlaganje na
sramotni stup: ... »Non possi alcun gietar immondizie nel porto ne tenir
in esse legname cagionando l´uno e l´altro atterazione di esso, nell´ escavation
del quale avvien anco di presente imppiegarsi suma considerabile die
danaro. Contravenendo alcuno in pena di lire quaranta per cadauna volta,
bando, frusta, e berlina per inobedientie« ...


2. Odluka o sječi drva izdana u Zadru 3. 2. 1647.4
Iako ostaju na snazi odluke od 16. 12. 1646. i 26. 8. 1627. prema kojima
se zabranjuje sječa u šumama rezerviranim za potrebe grada, iznimno se
u tim šumama dozvoljava sječa u trajanju od 6 mjeseci. Ova odluka se donaša
da se olakša teško ekonomsko stanje stanovništva izazvano ratom sa
Turcima: .. . »sia stato concesso il taglio in riguerdo dela povertä de sudditi,
a quali quell´aiuto impossibile riusciva allimentar se stessi e le famiglie,
supplicandoci che per la accenata causa e per la necessitä che s´acrescono
nel´instanti congiuture di guerra col Turco« ... Prigodom ovih sječa postoji
obaveza da se sačuvaju svi hrastovi rezervirani sa venecijanski Arsenal: ...
»dovendo pero lasciar intatti H roveri che risservati fossero per la časa
dell´Arsenale« . ..


3 Historijski arhiv Zadar. Knjiga jedina, list 21. Per la preservazione de´Boschi
dell´Isola Veglia. Prov. Gen. Antonio Pisani.


* Historijski arhiv Zadar. Knjiga II, list 177. Taglio di legname ne´Boschi
die Veglia. Prov. Gen. Leonardo Foscolo.


ŠUMARSKI LIST 4-6/1975 str. 78     <-- 78 -->        PDF

3.
Dozvola sječe hrastova na otoku Krku izdana u Šibenik
u 18. 8. 1669.5
Ovim dokumentom iznimno se dozvoljava Ivanu Batisti Germani i Zuani
Giusti da mogu usjeci 50 hrastova na Krku za dovršenje broda sadržine 500
bačava (1 bačva = 751 litra) i dužine 68 stopa (23,66 metara) koji se gradi
u Korčuli: ... »vien concesso al Giov. Battista Germani e Zuane Giusti il
taglio di cinquanta roveri a l´Isola di Veglia per la fabrica et a proporzione
delle 500 botte di portata di piedi 68 di lunghezza« ... Iz dokumenta je vidljivo,
da su hrastovi već usječeni u daske te da se za stopu mora uplatiti
blagajni Arsenala određena cijena. Ova dozvola izdana je radi toga da ne
kasni rad na dovršenju broda obzirom na hitne potrebe brodovlja za opskrbu
utvrđenja na Kandiji: ... »le urgentissime premure et peniurie, che
si provano pesentemente di Navi tanto necessarie alli publici transporti de
socorsi per la Piazza di Candia« ...


4.
Izvještaj o sječd hrastova u šumama Krka za venecijanski
Arsenal podnesen 28. 7. 1740.6
U izvještaju se navodi da su poduzete sve potrebne mjere za transport
864 novousječena i 218 ranije usječenih hrastova do obale i njihov ukrcaj u
jednu teretnu lađu i 5 bracera koje je poslao Arsenal. Ističu se poteškoće
oko transporta uslijed vrlo loših puteva, tako da će taj posao potrajati duže
vrijeme. Zaprežnim kolima se može sa bližih lokaliteta dnevno prevesti i
po 10 hrastova, dok s onih udaljenih svega 1 hrast u dva dana: ... »si calcola
che anche dei legni piü vioini alle Marine non potra succedervi il trasporto,
che di soli dieci Legni al giorno... Maggior tempo e fatica vi si
richiederä poi per li molto piü lontani, e computasi per indubitato che per
ogn´uno di questi vi voranno due giornate prima che sia tradotto alle Marine
« ... Novac za isplatu seljaka deponiran je kod Porezne komore, koja
ga može korisiti samo za isplatu transporta, a prema uputnicama kapetana
šuma.


5.
Izvještaj o transportu hrastova za Arsenal podnese
n 21. 8. 1740.7
Nakon izvještaja od 28. 7, ovdje se navodi da je od 864 hrasta nove i
218 hrastova stare sječe prevezeno do obale 460 komada, od kojih je 102
upućeno Arsenalu, brodom koji je bio usidren u Krku. Ostatak će biti prevezen
tokom rujna. Seljacima se svake večeri isplaćuje zarada u visini od
10 lira za svaki prevezeni hrast, a k tome svakoj udaljenijoj općini nagrada
od 10 dukata. Poreznoj komori je stavljen na raspolaganje iznos od 10354 lire
za isplatu prijevoza. Upravi Arsenala je upućen nacrt Naredbe koju se namjerava
proglasiti na Krku, kako bi se postigla bolja zaštita šuma te po


5 Historijski arhiv Zadar. Knjiga II, list 592. Permesso del taglio di Roveri
sopra l´isola di Veglia. Prov. Gen. Antonio Friuli.
6 Historijski arhiv Zadar. Knjiga 6, list 317. Taglio de´Roveri ne´boschi di
Veglia per l´Arsenale di Venezia. Prov. Gen. Marin Antonio Cavalli.
7 Historijski arhiv Zadar. Knjiga 4, list 397—401. Roveri pell´Arsenal di Venezia.
Prov. Gen. Marin Antonio Cavalli.


192




ŠUMARSKI LIST 4-6/1975 str. 79     <-- 79 -->        PDF

sebno bolji uzgoj hrastova potrebnih Arsenalu. Hrastovi na Krku, kako kaže
autor izvještaja, zaslužuju posebnu pažnju jer predstavljaju jedinstveni rudnik
svih mogućih zakrivljenih komada neophodnih u brodogradnji, a što je
rijetkost jer ih nema ni u jednoj državnoj šumi osim u nekim šumama Istre:
... »La sua presservazione che giustamente e tanto a cuore di V. Serenitä
in ogni tempo i suoi providi riflessi, giache stabilisce et assicura un deposito
tantopiü preciso et importante, quantoche o sia per la qualitä del clima,


o sia per li venti che dominano l´Isola, o per la natura dei suoi Fondi faraci
di Roveri, ella puo dirsi una miniera singulare di stortami, perfachi, braccioli,
e di forcami, l´uno e l´altro requisiti tanto piü essenziali alia valida
costruzione della Navi, quanto sono poi rari, atteso che non prodotti d´alcun
altro dei Boschi dello Stato, a risserva che pochi da quelli dell´Istria.« ...
6.
Dispozicija sastavljena 21. 8. 1740. u Krku u svrhu
zaštite i čuvanja šuma na otoku te reguliranja
s j e č e.8
Ova dispozicija sadrži odredbe donesene u svrhu osiguranja potrajnosti
proizvodnje u hrasticima i ostalim šumama na Krku. Odredbe sabrane u
27 točaka zasnivaju se na instrukcijama Arsenala i mogu se svesti na slijedeće:


U svim javnim šumama zabranjuje se ispaša i sječa bilo koje vrste
drveta, pa i onih suhih, bez izričite dozvole Arsenala, koji će ujedno izdavati
upute za uzgoj kvalitetnih hrastova. Drvo iz proreda, čišćenja i progala izlagati
će se na javnoj dražbi. ... »In tutti i Boschi di Publ. ragione sia e
s´intenda per l´avvenire proibito fermamente ogni e qualque taglio e pascolo
cosi che non si abbia ardire da alcuno d´entrar con animali di sorte sotto
quallunque pretesto per recidervi alcuna sorte di Piante vive o morte senza
previo espresso ordine dell´Ecc. Regg. all´Arsenale dalla di cui proficua esperienza
farranno a tempi utili et opportuni et mandate le curazioni e chiarazioni
che vi fossero necessarie ä respiro de Roveri buoni e che vi fossero
per venir buoni e da cui sara aver additata la maniera di seguirle mentre
del legname da fuoco che verrä ritratto dalle Purazioni e dichiarazioni se ne
farä col mezzo de Publ. Incanto« ...


Zabranjuje se obrada i iznajmljivanje i najmanjih površina u šumi radi
zasijavanja žitaricama i sakupljanja trave. U privatnim šumama se zabranjuje
krčenje i pretvorba šumskih površina u drugu vrstu kulture:... »Nelli
Boschi pur di privato ragione sia altresi in avvenire rigorosamente vietato
ili farvi svegri, introdurvi nuove cultura e Seminazioni« ... Ukoliko vlasnik
želi da obavi sječu, kako je to uobičajeno nakon pet ili sedam godina, dužan
je da o tome obavijesti kapetana šuma koji mora da provjeri da li su još
jasno vidljivi žigovi na hrastovima izdvojenim za Arsenal te da ujedno uputi
seljake u pravilan način sječe, posebno radi oslobađanja i uzgoja vrijednijih
primjeraka: ... »ma in caso che li Proprietary e Possesori di essi Boschi
volessero in Capo alii cinque o sette respettivi anni giusto il costume farvi
taglio di legne non poträ cio evadere senza previo l´intervento del Capitano


8 Historijski arvih Zadar. Knjiga I list 166. A garanzia de´Boschi di Veglia,
disposizioni per la loro custodia e regolazione de´tagli. Prov. Gen. Marin Antonio
Cavalli.




ŠUMARSKI LIST 4-6/1975 str. 80     <-- 80 -->        PDF

a Boschi che sarä tenuto portarvisi personalmente sopraluogo e ciö per tre
essenziali soggetti: Primo per riconoscere se Roveri bolati che vi si atrovano
ribolarse se occorra e belorne de nuovi quando ve ne scorgesse di
bella t&nuta, Secondo per additar ä Villici la maniera di far che il taglio sia
eseguito regolatamente a respiro delle Piante buone e che fossero per venir
buone« ... Drvo usječeno uz navedene uvjete ostaje vlasniku, a ostaju mu
grane i ovršci u slučaju sječe žigosanih primjeraka za potrebe Arsenala kako
to predviđa Dukala od 26. 10. 1511. i Dispozicija od 3. 3. 1732. Posebno se
ističe zabrana ispaše u šumama, kako kozama tako i teglećoj marvi i svinjama,
saglasno Proglasu Arsenala od 18. 2. 1709. i 11. 6. 1732. Zatečena
stoka može se nekažnjeno ustrijeliti i prisvojiti, a njen vlasnik će biti kažnjen
u duhu navedenih proglasa: ... »Assolutamente ancora sara interdetto
il pascolo ne´Bochi esiti boshivi tutti alg´Animali Caprini, Somarini e Porcini
quest´il Proclama dell´Ecc. Riggimento allArsenale 18 Febrao 1709 e susseguente
Terminazione 11 Giugno 1732. cosiche ogn´uno che li cogliesse in
contraffazione possa inpunemente ammazarli et apprioparsi degl´Animali
morti et in oltre caderä il padrone d´essi nella pena espressa delle sudette
Leggi« ... Upravitelj šuma izabran i plaćen od strane uprave Arsenala, mora
se brinuti o zaštiti javnih i privatnih šuma. Posebno mora spriječiti krčenje
i pretvorbu šuma u drugu vrstu kultura, kontrolirati provedbu sječa, proreda
i čišćenja, te ustanoviti da li se poštuju propisi o žigosanju hrastova za
Arsenal: ... »II capo a Boschi dunque che viene eletto e stipendiato dall´Eccel.
Reggimento ali´ Arsenale averä sempre la principal direzione e sopraintendanza
di questa materia. Egli accudirä l´essecuzione delle presenti, per
la miglior conservazione de´Boschi si Publici che privati avvertendo massime
che non vi si introducano coltivazioni ne ivi vi faccino svegri« ... Upravitelj
je dužan, barem u jednom semestru pregledati sve šume na otoku, kontrolirati
rad lugara i na području svakog Kaštela zadržati se po 15 dana. Opširan
i točan izvještaj o obilasku je uvjet za isplatu njegovih prinadležnosti:
... »Oltre di tutto ciö sarä principalmente sua incombenza l´aver visitato
ogni Semestre di cadaun anno tutti li Boschi dell´Isola... Visita che irremissibilmente
dovrä adempire, riparindola per 15 giorni nel Terren d´ogni
Castello e darne relazione esatta e giurata all´Eccel. Reggimento, senza la
quale non poträ conseguire il suo emolumento« ... Na otoku treba biti 28
sposobnih i pozudanih lugara; četvorica za svaki od 5 Kaštela i dvojica za
svaku općinu: ... »Li salarii che vengono destinati per Custudi e Guardiani
de´Boschi e Roveri sono persone sulle quale abilitä e fede si deve aver mira.
Doveranno questi essere nel nomero di quatro per cadauno dei 5 Castelli
e di due per cadauno dei Comuni dell´Isola, ond´in tutto siano ridotti a soli
28« ... Za mjesto lugara raspisuje se javni natječaj koji se objavljuje poslije
ručka u tri uzastopne nedjelje, a isto tako i u crki. Lugarima se izdaje posebna
legitimacija (pergamena) te uživaju pravo nošenja oružja kao i pravo
na uobičajenu nagradu iz dijela izrečenih novčanih presuda u šumskim prekršajima.