DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 10-11/1974 str. 23 <-- 23 --> PDF |
Samo za poslcdnjih deset vekova čovek je potpuno izmenio lice Evrope i na mestu neprohodne močvarne prašume u njenom srednjem delu stvorio je sasvim drugojači kulturni prostor sa mnogobrojnim naseljenim mestima, uređenim šumama, regulisanim rekama i spletom saobraćajnih komunikacija. Evropa je samo jedan od brojnih primera promena koje čovek izaziva u svom prirodnom okviru života. Prevođenje prirodnih sastojina šumskog drveća u više ili manje kulturne populacije u nas tek je započeto. Izdvajanjem semenskih sastojina i njihovim uređivanjem u našoj zemlji (Đ i k i ć et al., 1965; Rupert, 1966; Jovanovi ć et al, 1970; V i d a k o v i ć- 1972 i drugi), izdvajanjem plus stabala (Jovančević , 1963 i drugi), osnivanjem eksperimentalnih semenskih plantaža (V i d a k o v i ć, 1960. Jovanović, 1972 i drugi) stvoreni su tek uslovi za kvalitetnije očetinjavanje prirodnih sastojina lišćara (J e f t i ć, 1962, Bura, 1969; M a r i ć, 1959 i drugi), osnivanje intenzivnih nasada i šumskih plantaža (Bura, 1968). Korišćenje kulturnih topola i vrba dovelo je do stvaranja potpuno novih životnih zajednica — plantaža topola i vrba koje ranije nisu postojale u živoj prirodi i koje danas predstavljaju u šumarstvu naše zemlje najintenzivniji oblik čovekovog iskorišćavanja prirode. S pravom je proučavanje prirodnih i veštačkih populacija postalo jedan od glavnih zadataka nekoliko grana šumarstva: genetnike, ekologije, taksonomije i oplemenjivanje šumskog i ukrasnog drveća i žbunja. Najveći nedostatak u našem današnjem znanju je što imamo tako malo studija o mehanizmima razmnožavanja jedne vrste kao celine. Pojedinosti kao što je lakoća rasprostranjenja, način razmnožavanja, životni ciklus i drugi vidovi sistema razmnožavanja proučavani su pojedinačno (Mišić, 1957; Jovančević, 1965; V i d a k o- v i ć-J u r k o v i ć, 1971; Jovanović et al., 1971; Popnikola, 1971. i drugi), ali retko ili nikada kao komponente jednog sistema. Proučavanje sistema razmnožavanja kod šumskog drveća tek je počelo, a ipak predstavlja neophodnu osnovu za razumevanje procesa oplemenjivanja i bolje korišćenje sadašnjih semenskih baza u našoj zemlji. B. Osetno ubrzavanje procesa više ili manje usmerene mikroevolucije od strane čovek a. Priroda nam pruža obilje unutarvrsnih taksona drveća i žbunja koje danas koristimo u biljnoj proizvodnja, ali oni u odnosu na naše potrebe često ispoljavaju niz nedostataka. S druge strane, niže taksonomske kategorije od vrste, priroda formira kroz jedan izvanredno dugi stvaralački proces, čije trajanje se često odvija u okvirima istorijsko-geološkog razvoja epoha i perioda. Tako na primer, prema Du b in j in u (1966) u jednoj modelnoj populaciji od milion individua, ako je selekcioni koeficijenat s = 0.001, za udvostručavanje jedne mutantne individue na dve individue neophodno je 11 739 generacija (tablica 1), a za njeno inkorporisanje u modelnu populaciju do nivoa 99,9% ovaj proces bi zahtevao 364 852 generacija. U analiziranom modelnom slučaju praktično je nemoguće postizanje potpune homozigotnosti. Sličan proces prestrojavanja u procesu oplemenjivanja biljaka, od uočavanje jedne mutantne individue od njenog inkorporisanja u čitavu populaciju moguće je ostvariti kod vrsta sa autovegetativnim načinom razmnožavanja ili sa znatnom količinom uroda već nakon procesa specijacija (mikroevolucija) na bazi evolucionih mehanizama — genetičko prevođenje prirod |