DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 82 <-- 82 --> PDF |
(Domaća &tcučna Litecatuca Fukarek P.: Naše listopađno drveće i grmlje. I. Raspoznavanje vrsta prema izbojcima i pupovima. Tisak: Celjski tisk, Celje. Izadavač: Državna založba Slovenije, Ljubljana. Priručnik džepnog formata sa 135 strana (oko 180 crteža). Taj dugo očekivan i veoma potreban priručnik posvećen je a k a d. I. Pevaleku, koji je autora »podstrekao na dendrološka istraživanja naših krajeva.« Priručnik sadrži uglavnom četiri dijela: Uvod: 16 strana, Ključ rodova 15 strana, Opis vrsta 86 strana. K tomu: indeks vrsta s latinskim i narodnim nazivima 10 strana i Popis važnijih latinskih sinonima. U uvodnom dijelu, pisac laganim stilom iznosi opće pokazatelje za raspoznavanje vrsta u doba vegetacijskog mirovanja. Zatim u potpoglavlju »Izbojci i ljetorasti« opširno opisuje značajke izbojaka (dugorasti i kratkorasti, srčika i dr.). U potpoglavlju »Pupovi« opisuje značajke oblika, rasporeda i boje pupova, isto tako u potpoglavlju »Ožiljci otpalih listova«. Sve protkano primjerima poznatijih vrsta drveća i grmlja. U potpoglavlju »Ključ za raspoznavanje« pisac opisuje i obrazlaže osnovu za sastav ključa koji omogućuje brzo raspoznavanje vrsta: smještaj pupova (nasuprotan, spiralan i naizmjeničan). Radi lakšeg snalaženja, Fukarek je izradio dva ključa: 1. ključ rodova i 2. ključ vrsta. Iznesen je i postupak kako se pomoću tih ključeva prilazi raspoznavanju vrsta. Ključ rodova veoma je kratak (2 strane). Ključ vrsta raspoređen je na: Povijuše i nisko grmlje, Grmlje i Drveće. Nastavno na taj lako shvatljiv ključ, daju se sažeti opisi za pojedine vrste ovim redoslijedom: izbojci, pupovi, ožiljci, habitus, prirodna rasprostranjenost i dr Unesene su domaće i rasprostranjenije inozemne vrste. Za sve rasprostranjenije vrste uz tekst priloženi su crteži izbojaka i pupova. Tisak i oprema su odlični, crteži veoma jasni. Možda bi bilo za praksu dobro da je pisac za pojedine šumarski važnije rodove komparitivno u tabeli iznio značajne razlik e između njihovih vrsta i da je barem uzgredice naveo postojanje spontanih intraspecies križanaca. Fukarek je tim djelom ispunio dio velike praznine u našoj dendrološkoj literaturi. Uz drugi svoj vrlo plodan rad (za koji je dobio priznanje i nagradu Republike), on je tim veoma praktičnim priručnikom omogućio da šumari i botaničari vrlo lako izvrše determinaciju listopadnog drveća i grmlja naših krajeva u doba mirovanja vegetacije. J. Šafar Dušan dr Vučković: KAPITALISTIČKO ISKORIŠTAVANJE SUMA U CRNOJ GORI U izdanju Istorijskog instituta SR Crne Gore iz Titograda ove je godine izašla iz štampe knjiga pod naslovom: »Kapitalističko iskorišavanje šuma u Crnoj Gori« od dra Dušana Vučkovića, poznatog i priznatog šumarskog stručnjaka u našoj zemlji, a napose u SR Crnoj Gori. Ovo, po tematici i dokumentaciji, vrlo rijetko i vanredno vrijedno djelo, kako sa šumarsko-pravnog tako i sa historijskodruštveno- ekonomskog gledišta, autor je napisao na 500 stranica, ne računajući rezime u francuskom jeziku, popis upotrebljene literature, arhivskih fondova, registre ličnih i geografskih imena, te druge priloge (prijepis ugovora, geografska karta SR Crne Gore). Problematika koju autor u svome djelu minuciozno obrađuje podijeljena je u tri vremenski i društveno-historijsko-ekonomski karakteristična dijela, koji opet zajedno predstavljaju organski povezanu i logično uslovljenu jedinstvenu cjelinu, koja zaokružena daje originalan, svojevrsno obrađen i temeljito dokumentiran presjek, ne samo šumarskih i općenito ekonomskih nego i društveno-političkih prilika u Crnoj Gori od druge polovine XIX vijeka do 1943. godine, odnosno do kapitulacije Italije. Pa upravo zbog takve kompleksnosti, zbog združenosti svih uzročnih faktora do, može se slobodno reći, kobnih posljedica po crnogorske šume i općenito po šumarstvo Crne Gore, i evidentnosti nadasve bezdušne eksploatacije imovine tamošnjeg stanovništva — što sve istraživač iznosi, razrađuje, komentira i zaključuje po pojedinim dijelovima, poglavljima i pojedi |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 83 <-- 83 --> PDF |
načno — i jest velika stručna, naučna i historijska vrijednost ove knjige Istorijskog instituta Crne Gore. Još ako se ovome doda subjektivna moć autora koja se manifestira u jasnom stilu, bogatu rječniku, poznavanju problema i prilika, poznavanju šumarske, pravne i ekonomske literature, u poznavanju nepisanih zakona i običaja u ovom kraju naše zemlje, onda nećemo biti neskromni ako kažemo da je u ovoj 1965. god. u Titogradu objavljeno dragocjeno naučno-stručno i historijsko djelo na kojemu treba čestitati i pozdraviti i autora i izdavača. Ali treba reći da je ovaj rad primljen i ocijenjen od strane prominentnih šumarskih stručnjaka sa naših fakulteta kao doktorska disertacija i da je autor na njemu doktorirao, što govori da je knjiga prije nego što se pojavila u izlozima i prije nego što je dospjela u ruke čitalaca bila izložena rigoroznoj stručnoj i društvenoj ocjeni i kritici. Ona je tu kritiku izdržala, pa se može reći da je time knjiga još više vrednovana. Prema tome možemo reći da je naša naučna i stručna literatura obogaćena još jednim vrijednim djelom, bez osvrta na to što nam je autor njime naslikao tužnu prošlost crnogorskih šuma sa stanovišta njihove eksploatacije. No i sociolozi, pa i historičari radničkog pokreta, u ovoj studiji mogu naći dragocjenih podataka za svoje analize. Osim toga, a na temelju ovako znalačko-didaktičkog presjeka ekonomskih i društveno-polititičkih prilika u Crnoj Gori dolazi se, pomnim studiranjem ove knjige, i do potvrde onog specifičnog, historijski mogućeg, a dijalektički opravdanog zaključka da je ulogu proleterijata u socijalističkoj revoluciji, koga (zbog nepostojanja industrije) u Crnoj Gori nije ni bilo, preuzela i izvršila u njegovo ime narodna inteligencija, koja je u pravilu poticala sa sela. Autor, doduše, ovo ne komentira, ali historičarima radničkog pokreta, ova činjenica ne bi mogla izmaći. Zapravo čitajući ovu knjigu teško je reći koji je dio šumarski a koji je ekonomski, koji je pravni a koji društveno-politički, koji je moralni, a koji opet običajni — kad je istraživač, kako smo već istakli, kompleksno zahvatio sve uzroke da bi lakše i sa više svjetla sagledao posljedice bezdušnog i polukolonijalnog iskorištavanja crnogorskih šuma i njihovih vlasnika. Dovoljno je samo istaći da su na području Crne Gore, koja je do Berlinskog kongresa (1878. godine) zauzimala površinu od svega 4.400 km2, odnosno nakon oslobodilačkih ratova (1876—1878) 9.475 km2, ili nakon balkanskog rata (1912) još oko 5.000 km2, a posebno za vrijeme države SHS i Jugoslavije, bila skoncentirana brojna eksplotatorska društva kod kojih je vladao zakon profita i korupcije a u koju su bili uvučeni i neki šumarski stručnjaci, visoki državni činovnici i advokati, pa čak i neki plemenski, odnosno bratstvenički opunomoćenici. Dakako, da se sve to kobno završavalo po vlasnike šuma (privatne, plemenske, bratstvenicke šume) kojima je pripadalo oko 92´0/o najvrednijih šuma Crne Gore. Sama činjenica da su 3 do 22 puta bile veće cijene preprodavanih stabala od onih što je plaćeno po stablu vlasnicima šuma i da je intenzitet sječa iznosio od 63 do 100% i to uglavnom vrednijih vrsta drveta (četinari) ukazuje jasno da se ovdje radilo o klasičnom primjeru polukolonijalne eksploatacije šuma — tog jedinog imetka crnogorske sirotinje. U domaćoj ekonomsko-historijskoj literaturi vjerovatno nema djela koje na tako opipljiv, očigledan i dokumentiran način prikazuje strku i napad gramžljivih grabežljivaca na nezaštićenu narodnu imovinu, zatim koje prikazuje njihovu moralnu bijedu i »etiku« dostojnu vremena iz prvobitne akumulacije kapitala. Eksploatatorska a. d. i d. d. društva kao što su: »D. d. za eksploataciju drva«, »Jadransko šumsko«, »Tara«, »Varda«, »Zeta« »Union«, »Lestag«, »Industrija drveta H. Cekro«, »Ombla«, »Durmitor«, »Šipad« i tko se sve nije, na prevarantski način, pojavljivao tamo— velikodušno su narodu obećavali trajno otvaranje šuma (cestama i željeznicama) i sigurnu garanciju za njihova zaposlenja uz »bogate«, i još dodatne nagrade, odnosno ekonomski preporod njihovih krajeva. Međutim raznim makinacijama, korupcijama, bezakonjem i potpunom devestacijom šuma ova društva su narod pretvorila u veću sirotinju nego što je bio, a država je, naročito od svoga (državnog) preduzeća »Šipad«, doživjela takve ekonomske štete koje se jedino mogu pravdati »moralnim« i »etičkim« ugledom njezinog aparata. Zbog ovakve situacije, a i radi potankog analiziranja uzroka i posljedica, autor je podijelio svoju studiju, osim uvoda, u tri dijela i to na: period crnogorske države, period kraljevine SHS i Jugoslavije i period italijanske okupacije 1941—1943. godine. Upravo ovakva podioba omogućava čitaocu da može, kao u najčitanijoj političko-ekonomskoj literaturi, pratiti prodiranje, tok i razvoj kapitala, njegovih društvenih odnosa i svih popratnih pojava, kao i reperkusija koje su nastale nakon iskorištavanja šuma u 461 |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 84 <-- 84 --> PDF |
Crnoj Gori. Nakon toga, a na temelju de taljnih analiza, autor knjige donosi sinte zu svojih istraživanja da bi iz nje, na kraju, formulirao zaključke koje u cije losti prepisujemo: »Na osnovu izvršenih proučavanja i analiza za sva tri perioda, došlo se do sljedećih zaključaka: kapitalističko iskorišćavanje šuma u Crnoj Gori razvijalo se prema toku razvitka kapitalističkih društvenih odnosa u njenim periodima; u periodu crnogorske države, zbog opite privredne zaostalosti i krajnjeg siromaštva zemlje, oskudnih saobraćajnih sredstava, odsustva šumskih komunikacija, teškoća transporta robe do tržišta i dr. razloga — nije bilo objektivnih uslova za veće iskorišćavanje šuma; stoga se i kapitalističko iskorišćavanje svodi na vrlo kratkotrajne sječe jedne šume u slivu Morače, neznatno iskorišćavanje preko dvije male parne pilane u g. Tari i nekolike pilane potočaro i na početak sječa nekih šuma u d. Tari za potrebe jednog preduzeća u Bosni; zato ono predstavlja samo početke takvog rada i nosi pečat opšte primitivnosti crnogorske privrede; u periodu države SHS i Jugoslavije kapitalističko iskorišćavanje šuma u Crnoj Gori uzima velikog maha, jer u novoj, mnogo većoj državi s razvijenim kapitalističkim sistemom i robnom proizvodnjom i s neuporedivo većim tržištem — za to postoje kudikamo povoljniji uslovi nego u crnogorskoj državi; zato se u ovom periodu obnavljaju raniji ugovori i zaključuje velik broj novih ugovora za druge šume; kapitalističko iskorišćavanje šuma vršeno je putem mnogobrojnih dugoročnih ugovora, a odnosilo se samo na nedržavne šume, najvećim dijelom plemenske, seoske i bratstveničke; ugovorima je bila obuhvaćena površina od oko 62.000 ha šuma u gotovo svim šumovitim srezovima; najveći broj ugovora odnosio se na šume za čije je iskorišćavanje trebalo uložiti male investicije, tj. na šume u slivu Pive, Tare, Lima i Ibra, kojima je najveći dio posječenih drvnih masa trasportovan na preradu van Crne Gore; do sloma Jugoslavije nijesu dovršene sječe šuma po nekim ugovorima, a deset ugovora nije ni počelo da se realizuje; kupci drveta su mnoga domaća i strana društva i pojedini kapitalisti iz raznih krajeva zemlje, a prekupom ugovornih prava — i državna preduzeća »Durmitor« »Sipad«; veliki broj domaćih društava bio je samo nominalno domaći, jer su nji ma stvarno rukovodili i financirali strani kapitalisti; od stranih društava sa sjedištem u inostranstvu učestvuje jedno iz Čehoslovačke i jedno i Švicarske; kapitalističko iskorišćavanje šuma u Crnoj Gori u periodu države SHS i Jugoslavije u vrlo izrazitom obliku pokazuje sistem polukolonijalnog iskorišćavanja sa svim svojim eklatantno ispoljenim negativnim karakteristikama; takav sistem bio je prirodan odraz kapitalističkog društveno-političkog i ekonomskog sistema u zemlji, u kome domaći i strani kapitalisti imaju svemoćan uticaj na sve društvene vlasti, društvene odnose i razvoj cjelokupnog državnog i društvenog života; otuda je taj sistem povezan s raznim i mnogobrojnim špekulacijama, zloupotrebama, makinacijama i izigravanjem zakonskih propisa ne samo od strane kupaca drveta već i od strane nadzornih državnih organa; za takav sistem pogodno tie predstavljali su: opšta i privredna zaostalost Crne Gore, bijedno ekonomsko stanje njenog stanovništva i njegova stalna nezaposlenost, povoljan položaj odnosnih šuma sa znatnim i kvalitetnim drvnim masama, jako izražena dominacija nedržavnih šuma koje su bez stručne uprave, posebni uslovi krajnje nerazvijenosti šumarstva; taj sistem je pokazao varvarski ulazak kapitalista u šume koji, u cilju izvlačenja što većih profita, provode takvo iskorišćivanje koje najvećim dijelom nema nikakvih obzira prema šumama i njihovom budućem razvoju; u odnosu na vlasnike odnosnih šuma, taj sistem je izrazio pljačkaški karakter kako plaćanjem u najvećem broju slučajeva, bagatelnih cijena za drvo na panju, tako i stalnom grubom eksploatacijom šumskih radnika koji su najvećim dijelom regrutovani iz redova vlasnika šuma; ugovaranjem veoma niskih cijena i špekulacijama pri mnogobrojnim prenosima ugovora, njihovim izmjenama i produžavanjem rokova trajanja, taj sistem je nanosio znatne štete i fiskalnim državnim interesima; pored svih negativnih strana takvog sistema, ne može se poricati da je on vršio i određeni pozitivan uticaj na razvoj privrede u Crnoj Gori i na zapošljavanje stanovništva, čime su donekle olakšavani veoma teški životni uslovi; za vrijeme italijanske okupacij e, rukovodeći organi gotovo svih većih šumsko-industrijskih preduzeća koja su pred slom države vršila iskorišćavanje |