DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 59 <-- 59 --> PDF |
the production of a definite commodity is established, and so we commenced to survey only the basic-technological working time on primary machines of the plant which will serve us, as already stressed, as a safe basis and as a key for the distribution of the general expenses of the production. plan diameter sub-classes of Silver Fir (Abies alba Mill.). The data of the survey were processed statistically. On the basis of these investigations we can conclude as follows: — the basic-technological working time necessary for the conversion of individual sawiogs issued from different working-plan diameter sub-classes increases according to the function of a parabola (y = 777.358237 — 17.076138 x -t- 0.229489 x2) towards the higher diameter sub-classes.; — the mean volumes of sawiogs from the individual working-plan diameter subclasses also increase according to the function of a parabola (y = — 0.185972 + + 0.012705 x — 0.000000128 x2) towards the higher diameter sub-classes, although they can also be calculated, a svisible in Fig. 2., according to the equation for a straight line (y = a + bx); — the basic-technological working time necessary for the conversion of 1 cu.m. Fir sawiogs on primary machines of the plant (band saw and frome saws) is greatest in the diameter sub-class of 22.5 cm. From this diameter sub-class upwards it has a tendency to decrease to a diameter sub-class of 62.5 cm., where it is smallest, again to decrease slowly towards the higher diameter sub-classes; — the cost price for the normal edged timber produced from 1 cu.m. of Fir sawiogs according to the working-plan diameter sub-classes is a function of the basic- technological working time on primary machines of the plant, which is necessary to saw 1 cu.m. of Fir sawiogs on these machines. The cost price is greatest in the diameter sub-class of 22.5 cm and amounts to 34,023 din./cu.m., whereafter it has a tendency to decrease up to diameeter sub-classes of 62.5 and 67.5 cm., where it is smallest and amounts to 15,967 din/cu.m. From these diameter subclasses onwards the cost price is increasing towards the higher diameter subclasses, and in the working-plan diameter sub-class of 87.5 cm. it amounts to 16,559 din./cu.m. Consequently, the most favourable working-plan diameter sub-class of the Fir tree species from the standpoint of the cost price level in the sawmilling are the diameter sub-classes of 62.5 and 67.5 cm. because their cost prices are lowest, and, in addition, according to our previous exeperimental study (4), from them is produced also the most valuable normal edged timber of Fir species, and in particular edged boards of commercial lengths. |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 58 <-- 58 --> PDF |
koje je potrebno da se 1 m3 jelove pilanske oblovine na tim strojevima proreze. Cijena koštanja je u debljinskom stepenu od 22,5 cm najveća i iznosi 34.023 din/m3,a dalje ona ima tendenciju pada do debljinskih stepena od 62,5 i 67,5 crn u kojima je najniža i iznosi 15.967 din/m3. Od ovih debljinskih stepena cijena koštanja prema jačim debljinskim stepenima raste, te u šumsko-uređajnom debljinskom stepenu od 87,5 cm iznosi 16.559 din/m8. Prema tome najpovoljniji šumsko-uređajni debljinski stepeni jele sa gledišta visine cijene koštanja pri pilanskoj preradi su debljinski stepeni od 62,5 i 67,5 cm, jer su im cijene koštanja najmanje, a osim toga se, prema našim drugim istraživanjima (4) iz njih proizvodi i najvrednija jelova normalna okrajčena građa, a napose okrajčene daske (piljenice) komercijalnih dužina. LITERATURA 1. Babi ć Š.: Uvod u ekonomiku poduzeća. Zagreb, 1961. 2. Beni ć R.: Racionalizacija rada u drvnoj industriji (skripta). Zagreb, 1963. 3. Emrovi ć B.: Biometrika (skripta). Zagreb, 1958. 4. Golubovi ć U.: Istraživanje najrentabilnijeg šumsko-uređajnog debfjinskog stepena jele (Abies alba, Mill.) za pilansku preradu. (Disertaciona radnja). Zagreb, 1964. 5. Jugoslavenski standard — JUS D. B. 4.029 (1955). 6. Kralji ć B.: Ekonomski elementi proizvodnje socijalističkog šumarstva. Zagreb, 1952. 7. Linde r A.: Statistische Methoden für Naturwissenschafter Mediziner und Ingenieure. Basel und Stuttgart, 1960. 8. Plavši ć M.: Istraživanje sadanje najpovoljnije sječive zrelosti u jelovim ekonomskim šumama. (Studija pripremljena za štampu). Zagreb, 1963. 9. Plavši ć M. i Golubovi ć U.: Istraživanje postotnog odnosa sortimenata eksploatacije šuma kod jele (Abies alba, Mill.). Šumarski list br. 9/10, 1963. 10. Plavši ć M. i Golubovi ć U.: Istraživanje postotnog odnosa pilanskih sortimenata kod jele (Abies alba, Mill). Šumarski list 1/2, 1964. 11. Serda r V.: Udžbenik statistike. Zagreb, 1959. 12. Zarkovi ć S.: Statističke metode u industrijskim istraživanjima. Beograd, 1949. THE FUNCTIONAL DEPEDENCE OF THE COST PRICE AND OF THE BASICTECHNOLOGICAL WORKING TIME IN THE CONVERSION OF 1 cu.m. FIR SAWLOGS WITH PRIMARY MACHINES ON THE WORKING-PLAN DIAMETER SUBCLASSES Summary The purpose of these investigations was to establish the basic-tebnologieal working time necessary for the conversion of sawlogs with primary machines of the plant (band saw and frame saws) and this with respect to 1 cu.m. and working- plan diameter sub-classes. The knowledge of this time on primary machines of the plant was necessary in order to make a correct calculation of the cost price for the normal edged timber produced from 1 cu.m. of Fir sawlogs segregated into working-plan diameter sub-classes. When calculating the cost price (CP) of all the commodites produced for the market there occur in their price structures definite general expenses to be proportionally distributed on individual products in order to calculate in a correct manner the cost prices which in their turn serve as a safe basis for the calculation of commercial efficiency and rentability of management of an economic organization. Vv´e considered the most correct manner to be if in such calculations the time spent for |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 55 <-- 55 --> PDF |
Asimetrična distribucija frekvencija kubatura pilanskih trupaca uslovila je i asimetričnu distribuciju frekvencija snimljenog osnovno-tehnološkog vremena za pojedine pilanske trupce unutar šumsko-uređajnih debljinskih stepena, pa su otuda i standardne devijacije uzoraka (s) u tabeli 3 dosta velike. Iz tabele 3 se nadalje vidi da su utrošena osnovno-tehnološka vremena za prorez jednog pilanskog trupca po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima signifikantno različita. Te razlike su računate od šumsko-uređajnog debljinskog stepena 62,5 cm lijevo i desno i one su se odmah pokazale, tako da je daljnje računanje bilo suvišno. Naime ako je »t« računato po formuli: Xi — X2 t = manje od 1,960 (izvađeno i tabela za 1.000 i više ni + n2 modela) onda ne postoje signifikantne razlike između uzoraka. No kako je ovdje taj »t« izrazito veći od »ti« (tab. 3) to signifikantne razlike između piljenih trupaca po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima postoje. 3 / a" 40 .*´ ,40 so 20 ro 0,20 Q4>o o^eo OfiO /,00 ?f2o m* 0,20 0,^0 O,60 OßO fßQ f,20 /AO <,đo m* * c´ 30 0,20. o,4o o_.o -o,ao ,r,oo ->,2o i.io f,so m3 ffe/>e;?;,-r?a St,s(,a*Jf 57,5(„VJ i 62.5^ cm U tabeli 3a su prikazani iznosi parametara a, b i c, te njihove greške (oa, ai>, devijacija oko linije izjednačenja (ay,x). U tabeli 4 i na slici 1 (grafikon »b«) donosimo najvažnije rezultate dosadašnjih obračuna. Kako se iz tabela i slike vidi rezultati predstavljaju potrebna prosječna vremena u minutama za propiljivanje pojedinih jelovih pilanskih trupaca po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima, kao i granice njihovih odstupanja. Ovo vrijeme, osim tri prva debljinska stepena u kojima je bilo malo podataka, sa jačim šumsko-uređajnim debljinskim stepenima raste tako da u debljinskom |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 54 <-- 54 --> PDF |
cm) u kojima je bio veliki broj podataka pouzdani i zakoniti, dok su u preostalim debljinskim stepenima nastala manja odstupanja. To se primjećuje u svim kolonama tabele, a naročito u koloni »greške funkcije« koje se kreću od 7 do 36 sekundi po jednom pilanskom trupcu. Osim kod tri prva šumsko-uredajna debljinska stepena, utrošak osnovno-tehnološkog vremena po jednom pilanskom trupcu (Y) prema jačim debljinskim stepenima raste i ono je najveće u najjačem debljinskom stepenu (87,5 cm). Iz tabele se vidi da su standardne devijacije uzoraka (s) dosta visoke. Ovo se tumači vrlo asimetričnom distribucijom frekvencije kubatura pojedinih pilanskih trupaca unutar šumsko-uređajnih debljinskih stepena. Poznato je da su kod Gaussove distribucije frekvencije standardne devijacije uzoraka male, a ovdje se o takvoj distribuciji, kako se iz si. »A« vidi, ne radi. Da se uoči ta distribucija na os »x« su nanesene kubature, a na os »y« postoci pojedinih kubatura i to samo za tri šumsko-uređajna debljinska stepena (52,5, 57,5 i 62,5 cm), koji su imali najveći broj pilanskih trupaca, te se pretpostavlja da bi se dobila ovakva slika i za druge debljinske stepene. i af//7 3SCOO 30 0OO 25. OOO 20 000 IO. OOO 22.5 27.S 3ZS 3Z5 *ZS *ZS 52,5 SZS L2.5 LZS 72.5 77,5 82,5 87,5 Cm iSV. v3 Ctyer>apraate Aošfa/?/a ^s-otzveotene s?cj"/7->a/s?e tz / rn3 oAra/čene je/ove> |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 53 <-- 53 --> PDF |
Tabela 9. ijena koštanja (CK) normalne okrajcene grade proizvedene iz 1 m3 jelove pilanske oblovine po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima Debljinski stepeni .... cm rste o ;ova 22,5 27,5 32,5 37,5 42,5 47,5 52,5 57,5 62,5 67,5 72,5 77,5 82,5 tatejal za radu n. 11.625 11.625 11.625 11.625 11.625 11.625 11.625 11.625 11.625 11.625 11.625 11.625 11.625 11.625 :nos italih emeata iz rukireCK in. 22.398 12.926 8.979 6.907 5.822 5.131 4.736 4.440 4.342 4.342 4.440 4.539 4.736 4.934 ijena DŠta ja (CK) n. 34.023 24.551 20.604 18.532 17.447 16.756 16.361 16.065 15.967 15.967 16.065 16.164 16.361 16.559 Ako se iz tabele 9 najniža cijena koštanja za preradu 1 m3 jelove pilanske oblovine u šumsko-uređajnim debljinskim stepenima 62,5 i 67,5 cm označi sa indeksom 100 onda dobivamo odnose prikazane u tabeli 10. Tabela 10. Šumsko-uređajni debljinski stepeni ... . cm 22,5 27,5 32,5 37,5 42,5 47,5 52,5 57,5 62,5 67,5 72,5 77,5 82,5 87,5 Odnosi cijena koštanja 213 154 129 116 109 105 102 101 100 100 101 101 102 104 ANALIZA REZULTATA ISTRAŽIVANJA U tabeli 1 i 2 donijeli smo materijal na kome smo proveli ova istraživanja. Kako se iz tabela vidi istraživanja smo proveli na 14 šumsko-uređajnih debljinskih stepena sa znatnim brojem jelovih stabala (tab. 1) i pilanskih trupaca (tab. 2). Znači da su istraživanjima obuhvaćeni svi šumsko-uređajni debljinski stepeni koji, prema jugoslavenskom standardu za jelu iz 1955. god., sadrže pilansku oblovinu. Jačih debljinskih stepena od 87,5 cm u sastojini nismo našli. Raspored stabala i pilanskih trupaca po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima je funkcija redovite doznake stabala za sječu, nad kojom mi nismo imali ingerencije, jer ju je provela Šumarija. Ako se prouči tabela 3 (i si. 1 grafikon »b«) u kojoj je prikazana varijaciono- statistička obrada snimljenih podataka osnovno-tehnološkog vremena pri prorezu pilanskih trupaca na primarnim radnim strojevima onda se vidi da su rezultati kod šumsko-uređajnih debljinskih stepena (od 37,5 do 77,5 431 |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 50 <-- 50 --> PDF |
(3 I ! 1 I ^3 Š a ^ 8? $ 5? $ 5% <5>" ^f 5&´ <5> |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 49 <-- 49 --> PDF |
Ova vremena (Y) u tabeli 4 se odnose na srednje kubature pilanskih trupaca po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima, koje smo također varijaciono- statistički obračunali po naprijed navedenim formulama. Rezultate toga obračuna donosimo u tabelama 5 i 5a odnosno na slici 2. | ;Si ´ :" ´ ´ , Tabela 5. Rezultati varijaciono statističke obrade srednjih kubatura pilanskih trupaca po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima i « ro o ti ri co TS Mg 3 2 " Faktori »L "CJ ca U ft 2 Cl3 *J signifikantnosti a Sredn. ška ai sredin T3 I* s.s C CO 12 ´o-S a Ö to W HH O öl / (i Y ±a y X s sX n em m3 izračuočitani m-1 nati iz tabele 22,5 16 0.159 0.032 0.0080 0.0998 0.0251 27,5 3G 0.200 0.063 0.0105 0.1633 0.0188 32,5 105 0.238 0.063 0.0081 0.2268 0.0136 37,5 138 0.282 0.100 0.0085 0.2903 0.0097 42,0 222 0.347 0.126 0.0085 0.3538 0.0071 47,5 275 0.402 0.161 0.0097 0.4272 0.0058 52,5 566 0.478 0.187 0.0079 0.4807 0.0054 57,5 588 0.542 0.230 0.0095 0.5442 0.0052 62,5 744 0.603 0.266 0.0098 4,403 1,960 0.6076 0.0051 67,5 464 0.691 0.311 0.0144 5,224 1,960 0.6711 0.0054 72,5 409 0.745 0.351 0.0174 0.7345 0.0069 77,5 183 0.788 0.404 0.0299 0.7979 0.0098 82,5 34 0.879 0.443 0.0760 0.8613 0.0142 87,5 59 0.861 0.508 0.0661 0.9248 0.0197 Tabela 5a Standardna devijacija P a r a m e t r i Greške parametara oko linije + a b c aa ± bo ± Oc Oy, x —0,185972 0,012705 —0,000000128 0,066992 0,002371 0,000020615 0,262071 U formuli: y = a + bx + cx2 »x« predstavlja šumsko-uređajni debljinski stepen. U tabeli 6 donosimo podatke iz tabele 5 i to samo izračunate i na slici 2 predstavljene ordinate (Y), te greške funkcije (± oy), a oni predstavljaju srednje kubature pilanskih trupaca po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima. Ove podatke izdvajamo u posebnu tabelu zbog toga što će nam oni, sa podacima iz tabele 4, poslužiti u daljnjem radu kao sigurni i provjereni elementi za izračunavanje utroška osnovno-tehnološkog vremena po 1 m:1 na primarnim radnim strojevima .pogona razlučeno po šumsko-uredajnim debljinskim stepenima. |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 48 <-- 48 --> PDF |
dinim pilanskim trupcima (modelima), a koji potiču iz raznih šumsko-uređajnih debljinskih stepena. Tabela 4. Osnovno-tehenološko vrijeme na primarnim radnim strojevima pogona sa greškama funkcije po jednom pil. trupcu u minutama Sumsko-uređajni debljinski stepeni.... cm 22,5 27,5 32,5 37,5 42,5 47,5 52,5 57,5 62,5 67,5 72,5 77,5 82,5 87,5 Izračunato vrijeme u minutama sa greškama funkcije Y 8.29 8.01 7.45 7.40 7.46 8.04 8.33 9.14 10.06 11.10 12.26 13.52 15.30 17.20 ± 0 y 0.36 0.27 0.20 0.14 0.10 0.08 0.07 0.07 0.07 0.07 0.09 0.13 0.19 0.27 S. ioo´-t. fOo´ Slao´-so´ d.Sco lOOO iSOO* i.seo´ 3 800 -ÖOO i.hco´--50 ´ 30QO´-- roo´ 2.700* 50´ a^oo´-eoo"´ 2fOO*-50´ v \ *v v v \ t.soo´ soo* ^^—^ / soo´-so´ ^T~~ -"^c^ 1200´ too´ —J 000´ 3fff´ 32.5 7,5 32.5 37,5 42,5 47,5 52.5 57,5 L2,5 L7,5 72.5 77.5 83.5 &7.S Crn t5Y / i/frošaA vremena r>a primarntm rađ/>{/r? strojevima (tr-ač^a /otia e /ar/77czcej a - po /eđs7om AfvciAcv b -po /eđr>o/7? />i{/e/>o/n fropcc/ 426 |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 47 <-- 47 --> PDF |
Ću y> x oir 2 y> x = C33 o2y, x I na koncu, a na temelju ovih podataka, izračunali smo greške funkcije za parabolu po formuli: 02y = 02x, y (Cll + X2C22 + x4C33 + 2xCi2 + 2x2Ci3 + 2x3C23) Rezultate ovih obračuna donosimo u tabelama 3 i 3a i na slici 1 (grafi kon »b«). Tabela 3. Rezultati varijaciono-statisticke obrade podataka snimljenog osnovno-tehnološkog vremena na primarnim radnim strojevima pogona po jednom pil. trupcu Srednja gre ška aritmet sredine 1 ro C0 CO >CJ |.a la «a 0) s c/l 2 tu Faktori 2 C0 .SO signifikantnosti B.S >Cfl M >o a ´3 4! 0 a 0 L C0 > r-l O 5a < ti OJ OJ 0 WT3 « cm n X s sX 1 M Y ± 0y u sekundama izračuočitani u :sekundama nati iz tabele 22,5 16 394 59 17 509 36 32,5 105 491 170 17 465 20 37,5 138 476 129 12 460 14 42,5 222 488 137 9 466 10 47,5 v 275 507 127 8 486 8 52,5 566 511 150 7 513 7 57,5 588 519 156 7 554 7 62.5 744 588 291 11 4,950 1,960 606 7 67,5 464 714 459 21 5,673 1,960 670 7 72,5 409 771 535 27 7,311 1,960 746 9 77,5 183 804 576 44 832 13 82,5 34 999 864 155 930 19 87,5 59 962 832 117 1.040 27 Tabela 3a Standardna devijacija Parametr i Greške parametara oko linije izjednačenja a b c ± oa ± ob + Oc Oj, X 777,358.237 -17,076.138 0,229.489 96 3 0,029 343 U formuli: y — a + bx + cx2 »:x« predstavlja šumsko-uređajni debljinski stepen. U tabeli 4 donosimo podatke iz tabele 3 i to samo izračunate i na slici 1 (grafikon »b«) predstavljene ordinate (Y), te greške funkcije (± oy), ali ne u sekundama nego pretvorene u minute, budući da ovi podaci predstavljaju sukus dosadašnjeg našeg rada i da će nam samo oni biti potrebni kod daljnje razrade. Kako je već u naslovu tabele 3 istaknuto ovi podaci predstavljaju osnovno- tehnološko vrijeme na primarnim radnim strojevima pogona po poje |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 44 <-- 44 --> PDF |
Opis ovoga pogona, zbog štednje na prostoru, ne donosimo u ovom radu. Na stovarištu pogona trupci su, na temelju promjera na tanjem kraju, raspoređeni u pilanske debljinske podrazrede i postavljeni na »lege« te time pripremljeni za preradu. Raspored pila (dispozicija, »španung«) na jarmačama je napravljen tako da je on bio ne samo funkcija promjera i kvalitete pilanskih trupaca, nego i društvene potražnje određenih (standardnih) dimenzija piljene građe. Kako je vidljivo trupci nisu piljeni po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima, nego po pilanskim debljinskim podrazredima, kako se i inače radi u redovitoj proizvodnji, ali budući da su oni na svojim čelima imali oznake iz Foto 2. Obilježeni sortimenti (trupci) 62,5 = šumsko-uređajni debljinski stepen kome posječeno stablo pripada II = redni broj trupca od panja ... = klasa u koju je trupac prema JU,S-u razvrstan Snimio: Golubović |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 43 <-- 43 --> PDF |
Osim toga trupci su tačno izmjereni i njihove su dimenzije potpuno odgovarale propisima JUS-a iz 1955. godine. U pravilu su dužine trupaca iznosile 4 m, bez nadmjere (potklisa, »špronca«) koja se kretala od 5—10 cm. Raspored 22,5 27,5 32,5 37,5 42,5 47,5 52,5 57,5 62,5 67,5 72,5 77,5 82.5 87,5 Ukupno pilanskih trupaca po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima donosimo u tabeli 2. Tabela 2. Debljinski stepen cm Broj pilan skih trupaca 16 36 105 138 222 275 566 588 744 464 409 183 34 59 3.839 Pilanski trupci su dopremljeni sa pomoćnog stovarišta kamionima u drvno- industrijsko poduzeće Delnice — pilanu »Lučice« — u Lučicama na preradu. Foto 1. Gospodarska jedinica »Delnice« odjel 89b. Suma bukve i jele (Fagetum cr. abietetosum, Horvat) Snimio: Golubović |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 42 <-- 42 --> PDF |
1 m3 jelove pilanske oblovine razlučene po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima. Osim toga zadatak ovoga rada je i taj da upozna čitaoca sa nejednakom ili različitom cijenom koštanja normalne okrajčene građe proizvedene iz 1 m3 jelove pilanske oblovine po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima, koja je upravo i temeljena na snimljenim vremenima. Napominjemo da je ovaj rad samo kratak izvadak iz opsežne, a neobjavljene, studije (4) koju smo napisali o pitanju rentabiliteta pilanske prerade jelovine po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima. Ističemo i to da se moderna industrija i savremene kalkulacije ne mogu ni zamisliti bez poznavanja troškova proizvodnje, ali samo takvih koji su bazirani na stvarnim (izmjerenim) utrošcima vremena po fazama rada i en bloc u tehnološkom procesu proizvodnje. Mi smo, doduše, kod ovih istraživanja izmjerili samo osnovno-tehnološko vrijeme, jer nam je ono bilo dovoljno da odgovori namjeni, odnosno da nam posluži kao ključ za raspodjelu zajedničkih elemenata u strukturi cijene koštanja, iako nauka o radu poznaje još vremena, kao pripremno-završno, koje je u pravilu konstantno, i pomoćno vrijeme, koje ima istu zakonitost kao osnovno-tehnološko vrijeme. Ova istraživanja je financijski pomogao iz zavodskih dotacija i drugih prihoda za naučno-istraživački rad predstojnik Zavoda za ekonomiku i organizaciju šumske privrede i drv. industrije Šumarskog fakulteta u Zagrebu — prof, dr ing. Milenko P 1 a v š i ć, pa mu i ovom prilikom izražavamo svoju zahvalnost. Zahvaljujemo se i radnim kolektivima: Drvno-industrijskom poduzeću i Šumskom gospodarstvu Delnice na njihovim pomoćima, te svim suradnicima koji su nam pomogli kod ovih istraživanja. METODA RADA I REZULTATI ISTRAŽIVANJA Naprijed smo istakli da ovaj rad predstavlja kratak izvadak iz opsežne studije za koju smo istraživanjem obuhvatili 14 šumsko-uređajnih debljinskih stepena jele širine 5 cm (od 22,5 do 87,5 cm). Jelova stabla potiču sa II bonitetnog razreda, vapnenog matičnog supstrata. Pripadaju šumi bukve i jele (Fagetum cr. abietetosum, Horvat), a doznačena su u gospodarskoj jedinici »Delnice« (Šumarija Delnice) (foto 1). Opis sastojine na ovom mjestu ne donosimo. Broj doznačenih i posječenih jelovih stabala po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima donosimo u tabeli 1. Tabela 1. Debljinski stepen cm 22,5 27,5 32,5 37,5 42,5 47,5 52,5 57,5 62,5 67,5 72,5 77,5 82,5 87,5 Ukupno Broj posječenih stabala 34 30 48 43 57 64 115 102 119 73 60 25 4 7 781 Nakon što su stabla posječena i izrađena u Sortimente, odnosno pilanske trupce — budući da su samo oni predmet naših istraživanja — trupci su crnom bojom, uz pomoć specijalno izrađeni šablona, na čelima obilježeni kako bi se kasnije moglo ustanoviti iz koga šumsko-uređajnog debljinskog stepena potiče pojedini trupac (foto 2). 420 |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 41 <-- 41 --> PDF |
uložena sredstva bilo teško utvrditi po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima. No budući da su ona kamatama, amortizacijom i otplatom anuiteta već prezentirana u utrošenim sredstvima, odnosno u cijeni koštanja, može se zaključiti da bismo došli do istih rezultata i da smo rentabilitet utvrđivali na bazi uloženih sredstava. Prema jugoslavenskom standardu (JUS-u) za jelu iz 1955. god. (5) pilanska oblovina počinje sa srednjim promjerom od 20 cm bez kore. To znači da šumsko- uređajni debljinski stepen jele od 22,5 cm već sadrži pilansku oblovinu, a to su zapravo jelova stabla od 20 do 25 cm u prsnoj visini za koja je prof. Plavši ć ustanovio da nisu zrela za sječu, osim iznimnih slučajeva (uzgojnih, uređajnih i zaštitnih), jer nisu osigurala regeneraciju. Interesantno je da smo i svojim istraživanjima ustanovili da se ova stabla, odnosno šumsko-uređajni debljinski stepen od 22,5 cm ne rentira ni za pilansku preradu, jer mu je cijena koštanja pri pilanskoj preradi znanto veća nego prosječna prodajna cijena iz njega proizvedene piljene građe. Za spomenuta istraživanja uzeli smo 14 šumsko-uređajnih debljinskih stepena jele i za svaki od njih ustanovili cijenu koštanja 1 m3 prerađene pilanske oblovine. Provedena istraživanja su nam pokazala da su ove cijene od stepena do stepena različite. Ove razlike su uslovljene nejednakim ili različitim utroškom osnovno-tehnološkog vremena po 1 m:i oblovine za njegovu preradu. Vremena su ustanovljena preciznim kronometriranjem, štopericama tipa »Stadion«, na primarnim radnim strojevima pogona (tračnoj pili i jarmačama) u kcjem su istraživanja provedena. Prof. dr Branko Kralji ć u svojoj knjizi »Ekonomski elementi proizvodnje socijalističkog šumarstva« na strani 279 između ostalog piše: »Troškovi pogonskog materijala, maziva i električne energije raspodjeljuju se na pojedine vrste drva, odnosno trupaca za piljenje proporcionalno satima rada mašina (jaram-satima) utrošenima na mehaničku preradu pojedine vrste drva, odnosno trupaca za piljenje. Ako se o tome nije vodila potrebna evidencija, raspodjela navedenih troškova za pojedine vrste drva, odnosno trupaca za piljenje, vrši se upravno proporocionalno koeficijentima teškoće obradbe ili obrnuto proporcionalno recipročnim ekvivalentnim brojevima teškoće obrade. Ti koeficijenti i recipročni ekvivalentni brojevi teškoće obrade utvrđuju se empirijskim putem za pojedine vrste drveća, s obzirom na njihovu tvrdoću i žilavost koju pružaju pri piljenju u odnosu na jedinicu površine (1 m2) ispiljene građe stanovite vrste drveća, ili s obzirom na njihovu tvrdoću, žilavost i asortiman piljene građe (oplošje koje ima 1 m3 piljene građe) u odnosu na jedinicu količine (1 m´3) ispiljene građe stanovite vrste drveća« (6). Pošto se naša istraživanja odnose samo na jednu vrstu drveća (jelu), to podatke o koeficijentu teškoće obrade nismo u ovome radu mogli iskoristiti kod kalkulacije cijene koštanja pri pilanskoj preradi jelovine po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima. Ali smo zato pri ovoj kalkulaciji iskoristili utrošeno osnovno-tehnološko vrijeme, koje smo, kako je već istaknuto, direktno snimali (kronometrirali) pri propiljivanju jelovih pilanskih trupaca na primarnim radnim strojevima razlučena po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima. Pa upravo je i zadatak ovoga rada da upozna čitaoca s rezultatima istraživanja osnovno-tehnološkog vremena pod kojim se prema prof. B eniću (2), razumijeva samo rad primarnih radnih strojeva pri propiljavanju |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 40 <-- 40 --> PDF |
FUNKCIONALNA OVISNOST CIJENE KOŠTANJA I OSNOVNO-TEHNOLOŠKOG VREMENA NA PRIMARNIM RADNIM STROJEVIMA PRI PRERADI lm3 JELOVE PILANSKE OBLOVINE O ŠUMSKO-UREDAJNIM DEBLJINSKIM STEPENIMA Dr ing. UROS GOLUBOVIC UMJESTO UVODA Prof. dr Milenko P 1 a v š i ć je proveo opsežna istraživanja u jelovim ekonomskim šumama Gorskog Kotara s namjerom da ustanovi najpovoljniju zrelost jele ("Abies alba, Mill.) za sječu. Od kolike je to važnosti za šumsko gospodarstvo i uopće za narodnu privredu zemlje nije potrebno na ovom mjestu posebno isticati, budući da je prof. Plavši ć u uvodnom dijelu svoje opsežne studije, a na temelju rezultata istraživanja, o ovom potanko pisao (8). Na temelju minucioznih istraživanja autor je došao do zaključka da su sva jelova stabla koja su obuhvaćena šumsko-uređajnim debljinskim stepenima od 62,5 cm pa naviše zrela za sječu, te da ih, ako uzgojni, uređajni i zaštitni razlozi ne zahtijevaju drugačije, treba redovito sjeći, jer su upravo u ovom debljinskom stepenu i oko njega grupirane sve najvažnije sječive zrelosti. Isto tako autor je došao do zaključka da ne treba sjeći jelova stabla koja pripadaju nižim šumsko-uređajnim debljinskim stepenima od debljinskog stepena 62,5 cm, osim ukoliko opet uzgojni, uređajni i zaštitni razlozi to ne nalažu. Autor posebno ističe da se kao donja granica sječive zrelosti jele može smatrati prsni promjer od oko 40 cm, budući da do ovog promjera jelova stabla još nisu osigurala regeneraciju dovoljnom količinom zdravog i klijavog sjemena (fizička ili biološka zrelost). I autor ovoga rada je vršio istraživanja polazeći sasvim drugim putem i sa drugim ciljem, pa je opet došao do istih rezultata i zaključaka (4). Naime, cilj je naših istraživanja bio da utvrdimo najrentabilniji šumsko-uređajni debljinski stepen jele (Abies alba, Mill.) za pilansku preradu. Dakle pošli smo od mrtve tvari, od gotove robe — pilanskih trupaca — i proveli istraživanja u drvnoj industriji, da bismo se sa dobivenim rezultatima tih istraživanja opet vratili u šumu i, na naše zadovoljstvo, prijatno je konstatirati da su nam rezultati istraživanja potpunoma koincidirali. Znači da su i ovim istraživanjima ustanovljeni šumsko-uređajni debljinski stepeni jele od 62,5 i 67,5 cm (debljinski razred od 60 do 70 cm) kao najrentabilniji za pilansku preradu. Rentabilnost smo računali kao odnos između novostvorene vrijednosti (dohotka) ili dijela novostvorene vrijednosti (razlike u realizaciji) i utrošenih sredstva, odnosno cijene koštanja za normalnu okrajčenu građu proizvedenu iz 1 m3 jelove pilanske oblovine razlučene po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima širine 5 cm. U račun smo uzeli utrošena sredstva zbog toga što nam je |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 57 <-- 57 --> PDF |
Iz tabele 10 se vidi da je cijena koštanja normalne okrajčene građe proizvedene iz 1 m3 jelove pilanske oblovine u šumsko-uređajnom debljinskom stepenu od 22,5 cm za 113% veća nego u debljinskim stepenima 62,5 i 67,5 cm. Druga istraživanja (10) su pokazala da se pilanskom preradom jelovih trupaca iz šumsko-uređajnih debljinskih stepena 62,5 i 67,5 cm dobiva, osim većeg postotka iskorištenja i daleko kvalitetnija piljena grada, a naročito okrajčenih dasaka (piljenice) komercijalnih dužina koje društvo najviše potražuje za pokriće svojih potreba. No detaljnije i o ovome problemu izlazi iz okvira ove studije. ZAKLJUČCI Cilj je ovih istraživanja bio da ustanovimo potrebno osnovno-tehnološko vrijeme za prorezivanje pilanskih trupaca na primarnim radnim strojevima pogona (tračnoj pili i jarmačama) po 1 m3 i šumsko-uređajnim debljinskim stepenima. Poznavanje osnovno-tehnološkog vremena na primarnim radnim strojevima pogona bilo nam je potrebno radi ispravne kalkulacije cijene koštanja za normalnu okrajčenu građu proizvedenu iz 1 m3 jelove pilanske oblovine razlučene po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima. Naime, kod kalkulacije cijene koštanja (CK) svih roba proizvedenih za tržište pojavljuju se u njihovim strukturama određeni zajednički troškovi koje treba proporcionalno rasporediti na pojedine proizvode, te tako pravilno iskalkulirati cijene koštanja, a koje opet služe kao sigurna baza za računanje ekonomičnosti i rentabilnosti poslovanja privredne organizacije. Smatrali smo da je najispravniji put ako se pri ovakvim kalkulacijama poznaje utrošeno vrijeme u proizvodnju određene robe, pa smo upravo i pristupili snimanjima, ali samo osnovno-tehnološkog vremena na primarnim radnim strojevima pogona koje će nam, kako smo istakli, poslužiti kao sigurna baza, odnosno kao ključ za raspodjelu nastalih zajedničkih troškova proizvodnje. Istraživanja smo proveli na 3.839 jelovih pilanskih trupaca koji potiču iz 14 šumsko-uređajnih debljinskih stepena jele (Abies alba, Mill.). Podatske snimanja smo varijaciono-statistički obračunali, te na temelju ovih istraživanja možemo zaključiti: — potrebno osnovno-tehnološko vrijeme za propiljivanje pojedinih jelovih pilanskih trupaca koji potiču iz raznih šumsko-uređajnih debljinskih stepena raste po funkciji za parabolu (y = 777,358 237 — 17, 076 138 x + + 0,229 489 m-) prema jačim debljinskim stepenima; — srednje kubature pilanskih trupaca iz pojedinih šumsko-uređajnih debljinskih stepena isto rastu po funkciji za parabolu (y = — 0,185 972 + + 0,012 750 x — 0,000 000 128 x2) prema jačim debljinskim stepenima, premda se, kako je vidljivo iz si. 2, mogu računati i po formuli za pravac (y = a + b x); — potrebno osnovno-tehnološko vrijeme za propiljivanje 1 m3 jelove pilanske oblovine na primarnim radnim strojevima pogona (tračnoj pili i jarmačama) je najveće u debljinskom stepenu od 22,5 cm. Od ovog debljinskog stepena ono ima tendenciju pada do debljinskog stepena od 62,5 cm u kome je najmanje, a onda opet prema jačim debljinskim stepenima polako raste; — cijena koštanja za normalnu okrajčenu građu proizvedenu iz 1 m3 jelove pilanske oblovine po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima je funkcija osnovno-tehnološkog vremena na primarnim radnim strojevima pogona |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 56 <-- 56 --> PDF |
stepenu od 87,5 cm iznosi 17,20 ± 0,27 minuta za propiljivanje jednog pilanskog trupca na primarnim radnim strojevima pogona ili preko 100% više nego u početnom šumsko-uređajnom debljinskom stepenu. U tabeli 5, zatim 5a i na slici 2 prikazani su rezultati varijaciono-statističke obrade kubature pilanskih trupaca. Iz tabele 5 vidi se da su izračunate kubature (Y) po formuli za parabolu, a predstavljene su na slici 2. pravcem. Ovo je i prirodno, budući da se debljinski stepeni povećavaju po 5 cm, a osim toga su i dimenzije pilanskih trupaca, bez obzira na debljinske stepene, standardima definirane. Inače, a da bismo izbjegli ponavljanja, sve što smo rekli za standardne devijacije, signifikatne razlike i greške funkcije kod razmatranja osnovno-tehnološkog vremena (tab. 3 i 3a) po šumsko-uređajnim deb- Ijinskim stepenima odnosi se i na tabelu 5, odnosno 5a. Iz tabele 6 i slike 2 vidi se da su srednje kubature predstavljene pravcem, odnosno da ona u debljinskom stepenu 22,5 cm iznosi 0,0998 ± 0,0251 m3, a u debljinskom stepenu 87,5 cm 0,9248 ± 0,0197 m3 ili oko devet puta više. Iz tabele 7 i slike 1 (grafikon »a«) vidi se da je najviše potrebno osnovno- tehnološkog vremena za prorezivanje 1 m3 jelove pilanske oblovine na primarnim radnim strojevima iz šumsko-uređajnog debljinskog stepena od 22,5 cm. To vrijeme u ovom debljinskom stepenu iznosi 85,03 minute/m3. Prema jačim debljinskim stepenima vrijeme počinje opadati i to samo do šumsko- uređajnog debljinskog stepena od 62,5 cm, a onda ima tendenciju rasta. Naime u ovom debljinskom stepenu (62,5 cm) potrebno je osnovno-tehnološko vrijeme za prorezivanje 1 m3 jelove pilanske oblovine na primarnim radnim strojevima pogona je najmanje i iznosi 16,38 minuta, a onda raste da bi u debljinskom stepenu od 87,5 cm iznosilo 18,45 minuta/m3. U tabeli 8 prikazani su postotni odnosi potrebnog osnovno-tehnološkog vremena po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima. Kako je iz tabele vidljivo od ukupnog vremena za 14 m3 (14 šumsko-uređajnih debljinskih stepena) na debljinski stepen od 22,5 cm otpada 22,7%, a na debljinski stepen 27,5 cm 13,1%, da bi na debljinske stepene 62,5 i 67,5 cm otpalo od ukupnog vremena samo po 4,4%. Od ovih debljinskih stepena postoci vremena rastu, tako da u debljinskom stepenu od 87,5 cm on iznosi 5,0%. Ovi postoci, kako je već istaknuto, predstavljaju ključeve za raspodjelu određenih elemenata u strukturi cijene koštanja normalne okrajčene građe proizvedene iz 1 ni3 jelove pilanske oblovine po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima. Ako se pogleda tabela 9 i slika 3 onda će se vidjeti da je cijena koštanja (CK) za normalnu okrajčenu građu proizvedenu iz 1 m3 jelove pilanske oblovine najveća u šumsko-uređajnom debljinskom stepenu 22,5 cm. Ona u ovom debljinskom stepenu iznosi 34.023 din. a onda pada do debljinskih stepena 62,5 i 67,5 cm u kojima je najmanja i iznosi po 15.967 din. po 1 m3 jelove pilanske oblovine. Od ovih debljinskih stepena cijena koštanja počinje opet rasti tako da u debljinskom stepenu od 87,5 cm iznosi 16.559 din. po 1 m3 jelove pilanske oblovine ili za normalnu okrajčenu građu proizvedenu iz njega. Kako se iz tabele vidi cijena materijala za izradu je u svim šumsko-uređajnim debljinskim stepenima ista, te iznosi 11.625 din. po 1 m3. Prema našim istraživanjima (9) kvaliteta pilanskih trupaca (materijala za izradu — sirovine) nije ista po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima, nego postoje znatne razlike. Prema tome ni cijene ne bi smjele biti iste, no mi se u ovom radu u to nećemo upuštati. |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 52 <-- 52 --> PDF |
kada se odbije vrijednost korisnih otpadaka = 15.398 2. Ostali materijal (pomoćni) = 906 3. Amortizacija = 425 4. Brutto osobni dohoci za izradu = 3.798 5. Opći troškovi izrade = 2.021 6. Opći troškovi uprave i prodaje = 2.185 Cijena koštanja (CK) = 24.733 din/m3 Budući da se ova cijena koštanja odnosi na 1 m3 jelove normalne okrajčene građe, a ne na proizvedenu robu iz 1 ni3 pilanske oblovine, to svaku stavku u strukturi cijene koštanja treba pomnožiti (umanjiti) sa prosječnim postotkom iskorištenja na pilani. Našim istraživanjima na pilani Lučice ustanovili smo da se jelovina može iskoristiti sa 75,5% (10). Doduše postotak iskorištenja je različit po šumsko- uređajnim debljinskim stepenima, no ovaj predstavlja prosjek za šumsko-uređajne debljinske stepene koji su bili predmet naših istraživanja. Bilo bi naj ispravni je ako bismo i u ovom radu uzeli postotke iskorištenja po debljinskim stepenima, ali zbog jednostavnosti poslužit ćemo se navedenim prosjekom. Dakle ako s njime izmnožimo sve navedene stavke u strukturi cijene kostanja onda dobivamo ove podatke: 1. Materijal za izradu (sirovina) 11.625 2. Ostali materijali (pomoćni) 684 3. Amortizacija 321 4. Brutto osobni dohoci 2.867 5. Opći troškovi izrade 1.526 6. Opći troškovi uprave i prodaje 1.650 Cijena koštanja (CK) 18.673 din/m3 Ako se od ove cijene odbije iznos na ime materijala za izradu (sirovine), koja je u svim šumsko-uređajnim debljinskim stepenima ista, jer tako privredne organizacije rade, premda to ne odgovara stvarnosti, onda ostaje 7.048 din/m3. Pošto je našim istraživanjima obuhvaćeno 14 šumsko-uređajnih debljinskih stepena, to za 14 m3 jelove pilanske oblovine dobivamo iznos od 98.672 din. na koga smo primijenili postotne odnose (ključ za raspodjelu) iz tabele 8 po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima. Rezultate toga obračuna donosimo u tabeli 9 i na slici 3. 430 |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 51 <-- 51 --> PDF |
Tabela 6. Š um sko - u r eđ a j n i debljinski stepeni .... cm 22,5 27,5 32,5 37,5 42,5 47,5 52,5 57,5 62,5 67,5 72,5 77,5 82,5 87,5 zračunate srednje kubature pilanskih trupaca s greškama funkcije Y 0,0998 0,1633 0,2268 0,2903 0,3538 0,4172 0,4807 0,5442 0,6076 0,6711 0,7345 0,7979 0;8613 0,9243 : 0y 0,0251 0,0188 0,0136 0,0097 0,0071 0,0058 0,0054 0,0052 0,0051 0,0054 0,0069 0,0098 0,0142 0,0197 Na temelju podataka prikazanih u tabeli 4 i podataka prikazanih u tabeli 6, a uz primjenu »pravila trojnog«, izračunali smo osnovno-tehnološko vrijeme koje je potrebno na primarnim radnim strojevima pogona za prorez 1 m3 jelove pilanske oblovine po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima. Rezultati toga obračuna su prikazani u tabeli 7 i na slici 1 (grafikon »a«). Tabela 7. Utrošak osnovno-tehnološkog vremena po 1 m3 na primarnim radnim strojevima pogona Šumsko-uređajni debljinski stepeni .... cm 22,5 27,5 32,5 37,5 42,5 47,5 52,5 57,5 62,5 67,5 72,5 77,5 82,5 87,5 u minutama 85,03 49,07 34,09 26,24 21,57 19,20 17,48 16,58 16,38 16,39 16,55 17,23 18,00 18,45 Kada se ova vremena zbroje onda ona iznose za 14 m3 (iz svakog šumsko- uređajnog debljinskog stepena po 1 m8) 6 sati 15 minuta i 6 sekundi. U ovom iznosu su zastupljeni pojedini šumsko-uređajni debljinski stepeni prema tabeli 8. Tabela 8. Postotni odnosi osnovno-tehnološkog vremenadebljinskim stepenima po šumsko-uređajnim D ebijinsk i stepen i .. . . c m 22,5 27,5 32,5 37,5 42,5 47,5 52,5 57,5 62,5 67,5 72,5 77,5 82,5 87,5 u postocim a f°/o) 22,7 13,1 9,1 7,0 5,9 5,2 4,8 4,5 4,4 4.4 4,5 4,6 4,8 5.0 Upravo ovi izračunati postoci predstavljaju ključ za raspodjelu svih elemenata u cijeni koštanja, osim materijala za izradu. Ovakva kalkulacija cijene koštanja je najispravnija i njoj treba težiti u naprednim knjigovodstvima. Samo ovako kalkulirana cijena koštanja može biti pouzdana kod računa ekonomičnosti i rentabilnosti poslovanja, a upravo ovo zastupa prof .dr B. Kra ljić u naprijed citiranom pasusu. Prema knjigovodstvenim podacima Drvno-industrijskog poduzeća Delnice, odnosno pilane Lučice, prosječna cijena koštanja po 1 m3 jelove normalne okrajčene građe u 1964. god. je iznosila: 1. Materijal za izradu (sirovina) 429 |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 46 <-- 46 --> PDF |
a zatim grešku aritmetičke sredine po formuli: s 7 / 2 i (x — X)2 s = — XInyn f ff 2 f (2 f 1) u kojoj n predstavlja broj elemenata (broj mjerenja) u uzorku (u populaciji). Testiranje razlika između dviju aritmetičkih sredina, odnosno izračunavanje signifikantnih razlika između dvije populacije koje su prezentirane svojim aritmetičkim sredinama obavili smo pomoću »Studentove« «-distribucije izražene formulom: Xi — X2 ni t = m + na gdje S predstavlja prosječnu standardnu devijaciju uzoraka, a izračunava se po formuli: ´ 2 f (xi — X1)2 + 2 f (X2 — X2)2 ni + n2 — 2 Xi, X2 su aritmetičke sredine, a ni, n2 predstavljaju broj pilanskih trupaca (modela) u šumsko-uređajnom debljinskorn stepenu. Regresionu analizu, odnosno metodu najmanjih kvadrata ustanovili smo pomoću normalnih jednadžbi za parabolu koje glase: y = a + bx + cx2 2 y = na + b 2 x + c 2 x2 2 xy = a 2 x + b 2 xž + c 2 x3 2 x2y = a 2 x2 + b 2 x^ + c 2 x4 Standardnu devijaciju oko linije izjednačenja smo izračunali po formuli: gdje je 2 (y — Y)2 = 2 y2 — a 2 y — b 2 xy — c 2 x2y Simboli u ovoj formuli znače: Oy, x = standardna devijacija oko linije izjednačenja N = ukupni broj mjerenih uzoraka (modela) K = broj nepoznatih parametara y = neizjednačene ordinate Y = izjednačene ordinate Prilikom rješavanja normalnih jednadžbi dobili smo, kao nusprodukte, Gaussove C — multiplikatore, te pomoću njih i izračunate standardne devijacije oko lmije izjednačenja ustanovili smo greške parametara po formulama: |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1965 str. 45 <-- 45 --> PDF |
kojih šumsko-uređajnih debljinskih stepena potječu, to su zahvaljujući tim oznakama, po njima snimanja provedena. Snimanja su provedena na svih 3.839 pilanskih trupaca prilikom njihovog propiljivanja na tračnoj pili i jarmačama. U pilanskom trijemu postoji jedna tračna pila i tri jarmače (gatera) koji su za vrijeme ovih snimanja istovremeno radili i to u dvije smjene po 8 sati rada. Kod svih primarnih radnih strojeva (tračne pile i jarmača) stajao je sa štopericom, tipa »Stadion« po jedan (u svakoj smjeni) dobro uvježban mjerač koji je imao zadatak da snima vrijeme za koje se pojedini trupac propili na tračnoj pili, odnosno gaterima. Tehnika piljenja je bila u pravilu kombinirana. Trupci su prvo prizmirani, a onda piljeni, osim onih pilanskih trupaca (316 komada) koji su imali veoma razvijena perca ili su imali veće srednje promjere nego što su otvori jarama, pa su zbog toga propiljivanji na tračnoj pili ucijelo. Već smo naprijed istakli da smo na ovim strojevima i na ovom broju pilanskih trupaca snimali samo osnovno-tehncloško vrijeme, koje je definirano efektivnim radom strojeva, to će reći ono vrijeme kada je pilanski trupac ušao u jarmaču (gater) ili pod »zube« tračne pile i sve dok nije iz njega izišao, odnosno dok nije konačno propiljen. Ako je trupac prizmiran, onda je i prizma dalje praćena pa su vremena prizmiranja trupca i piljenja prizme zbrojena i to ukupno vrijeme je mjerodavno kod ovakve tehnike piljenja trupaca. U priručni terenski manual svaki mjerač je prepisao broj i oznaku pilanskog trupca koju je imao na svojim čelima, a pored ove oznake je upisao izmjereno vrijeme za koje se je trupac prizmirao, odnosno pilio. Na temelju rednih brojeva što su ih također trupci imali na svojim čelima ustanovili smo njihove dimenzije koje su im precizno u šumi izmjerene, tako da ih nije bilo potrebno na gaterskoj rampi ponovo mjeriti. Izmjereni (snimljeni) podaci o vremenu piljenja, odnosno prizmiranja, svakog pojedinog pilanskog trupca su, prilikom obračuna, grupisani u posebne tabele po šumsko-uređajnim debljinskim stepenima i varijaciono-statistički obračunati. Tabele smo napravili tako da su nam populacije predstavljali šumsko- uređajni debljinski stepeni, a distribucije frekvencije pilanski trupci unutar šumsko-uređajnog debljinskog stepena. Prema tome kod opisa distribucije frekvencije prvo smo izračunali za svaki šumsko-uređajni debljinski stepen aritmetičku sredinu po formuli: 2fx X = u kojoj simboli predstavljaju: ^f X = aritmetičku sredinu x = izmjereni podatak (izmjereno vrijeme) f = frekvenciju (broj izmjerenih vremena) Nakon ovoga smo za svaki šumsko-uređajni debljinski stepen (za svaku populaciju) izračunali standardnu devijaciju (odstupanje) uzoraka po formuli: 1/" 2 f (x X) 2 |f 2 f — 1 423 |