DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1963 str. 3 <-- 3 --> PDF |
ŠUMARSKI LIST GLASILO SAVEZA ŠUMARSKIH DRUŠTAVA HRVATSKE GODIŠTE 87 RUJAN — LISTOPAD GODINA 19G3. BRNISTRA KAO SIROVINA ZA CELULOZU Ing. OSKAR GORAN i ing. GUSTAV STIGLMAJER Naša industrija papira u svom naglom razvitku stoji pred zadatkom, da svoju> proizvodnju u nekoliko narednih godina udvostruči, od dosadašnjih oko 250.000 t/god. na preko 500.000 t/god. Pri tome je najveći problem sirovinska baza. Klasična sirovina za proizvodnju papira je drvo crnogorice, kojim Jugoslavija raspolaže u ograničenim količinama. Zadnjih godina već se prilazi i korištenju listača, ali proizvodnja papira i kartona od kratkovlaknate celuloze listača uslovljava dodatak manjeg ih većeg postotka dugovlaknate crnogorične celuloze. Nove tvornice celuloze, papira i kartona moći će bazirati samo na bjelogorici, a bezuvjetno potrebnu dugovlaknatu celulozu osigurati: — iz viškova postojećih tvornica celuloze, — uvozom crnogorične celuloze ili crnogoričnog drveta za celulozu i — preradom dugovlaknatih jednogodišnjih i per´enirajućih biljaka (konoplja, brnistra). Jedan dio perspektivne potrebe dugovlaknatih polufabrikata moći će se osigurati boljim korištenjem crnogoričnih drvnih fondova, racionalnijom preradom, smanjenjem mehaničke prerade u korist kemijske prerade, a perspektivno i plantažiranjem brzorastućeg bora. Fabrika celuloze i kartona »LIKA« u izgradnji, čija je proizvodnja celuloze i poluceluloze usmjerena potpuno na preradu bukve, a za planirani kapacitet finalnih proizvoda treba i znatne količine dugovlaknate celuloze, pa je vrlo interesirana na sađenju brzorastućeg bora. Zato postoje pogodni tereni u Lici. Pošto se eksploatacijom za celulozu takvih nasada može započeti tek nakon 20 godina, Fabrika »LIKA« u izgradnji proučava mogućnost i osiguranja svojih potreba na dugovlaknatoj celulozi na bazi brnistre, koja bi već kod starta tvornice mogla služiti kao sirovina za proizvodnju celuloze. Ispitivanje racionalnosti korištenja brnistre kao sirovine za celulozu, papir i karton, treba vršiti u dva smjera: 1. Temeljito ispitati ekonomičnost kultiviranja i eventualnog proširenja samoniklih nalazišta brnistre, i 2. Prethodno izvršiti laboratorijske i poluindustrijske istražne radove. |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1963 str. 4 <-- 4 --> PDF |
Ispitivanja i radovi na terenu Dosadašnja ispitivanja Dubrovačko poduzeće »Dalmacijabilje« je 1960/61 godine u zajednici sa Šumskim gospodarstvom kotara Dubrovnik proučavalo mogućnost korištenja brnistre kao sirovine za industriju ljepenke. U proljeće izvršeno je kartiranje brnistrišta na teritoriju kotara Dubrovnik, a pregledana su i nalazišta u južnoj Dalmaciji, na otocima i Crnogorskom primorju. U okolici Dubrovnika snimljena su i ucrtana 48 brnistrišta ukupne površine 3.429 ha, od čega se pod brnistrom nalazi 2.568 ha. Ovaj pojas brnistre direktno se nastavlja u Crnogorskom primorju, a na otoku Braču brnistra se nalazi na oko 100.000 ha površine. (Izvještaji ing. D. Žeravice i ing. M. Simunov i ć a, Dubrovnik). Pokusna sabiranja na samoniklim brnistrištima pokazala su, da je na ovim terenima sabiranje vrlo teško i skupo, a da je kvalitet brnistre u takvim nalazištima slab. To potvrđuju i podaci iz stručne literature. Pokazatelji iz literature \ Prema knjizi o brnistri ing. S. Benka, koja se oslanja na podatke iz Italije, gdje brnistra raste na sličnim terenima, a koristi je tekstilna industrija, na 1 ha samoniklog brnistrišta može se sabrati 30—50 kv (3—5 tona) brnistre, a na uređenom brnistrištu 100—250 kv (10—25 tona) po ha. Na uređenom brnistrištu jedan čovjek na dan sabere od 600 do 1000 kg šiblja. Potrebna daljnja ispitivanja na terenu Da bi se dobila sirovinska baza za ekonomičan kapacitet jednog pogona celuloze, potrebno je kartirati i nalazišta brnistre na otocima Lopud i Sipan i na Crnogorskom primorju nastavno od Konavlja, a utvrditi i površine koje bi bile sposobne za gajenje brnistre, a ne nalaze se pod drugim kulturama. Sa takovim podacima mogla bi se ustanoviti količina brnistre, kojom bi se konačno raspolagalo, kad se sva ta brnistrišta urede. Prema procjeni šumara kultiviranje prirodnog samoniklog brnistrišta zahtijeva investicije od oko 70.000 din. po hektaru, prema niže navedenoj specifikaciji. Troškovi uređenja brnistrišta \ Radovi 1. godine Nabava sjemena Jedan radnik može dnevno sabrati 3 kg čistog sjemena. Uz dnevnicu od Din. 2.650 iznosi cijana 1 kg sjemena 2.650 :3 = 883 dinara. Za jedan ha potrebno je 3 kg sjemena = Din. 2.650. Sjetva sjemena Za jedan ha sijanja sjemena potrebno je 10 dnevnica po Din. 2.650; ukupno Din. 26.500. Meliorativno čišćenje Sječa nepoželjnih vrsta grmova i podsijecanje starih grmova, potrebno je 20 dnevnica od Din. 2.650 tj. Din. 53.000. |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1963 str. 5 <-- 5 --> PDF |
Pošto se navedeni radovi vrše na istoj jedinici površine, to možemo smatrati, da se radovi meliorativnog čišćenja vrše na 75% površine (50% površine sječa brnistrinih grm´ća i 25% površine nepoželjnih vrsta grmova), dok se sjetva sjemena vrši na 5C% površine (25% popunjavanje neobrasiih površina i 25% uklonjenih nepoželjnih vrsta). Prema tome troškovi 1 godine po 1 ha iznose:´ — sakupljanje sjemena Din. 2.650« — sjetva sjemena Din. 26.500 Din. 29.150 — 29.150 x 0.50 . Din. 14.575 — meliorativno čišćenje 53.00 x 0.75 39,750 Ukupno: Din. 54.325 Radovi 2. godine Razrahljivanje zemlje i čupanje suvišnih biljki iz kućica, potrebno je 8 radnika po 1 ha. Pošto se radovi vrše na 0 50 ha iznosi to uz dnevnicu od Din. 2.650 x 4 Din. 10.600 Radovi 3. godine Porezivanje biljaka na visini od 30 cm iznad zemlje po 1 ha potrebna su 4 radnika ili na 0.50 ha 2 radnika a 2.650 Din. 5.300 Ukupni troškovi uređivanja brnistrišta po 1 ha iznose prema tome: 1. Radovi 1. godine Din. 54.325 2. Radovi 2. godine Din. 10.600 3. Radovi 3. godine Din. 5.30O Ukupno: Din. 70.225 Istražni radovi Dosadašnji istražni radovi Brnistra (la.t.Spartium junceum) samonikla raste na cijelom obalnom pojasu Jadrana, kao pojedini grmovi, a na mnogim mjestima i u većim sastavima (»brnistrišta«) izmiješana sa drugim grmljem i korovom. U dva navrata učinjeni su kod nas pokusi da se brnistra industrijski iskoristi. U godinama 1945—47. učinjeni su pokusi korištenja brnistre za dobivanje tekstilnog vlakna iz kore šiblja, a preostale okorene šibe mislilo se iskoristiti za proizvodnju papira. Ovi su pokusi vršeni u Tvornici papira u Rijeci u industrijskom obimu. Nekoliko stotina kg oguljenih i sasječenih šiba kuhano je u rotirajućem kuhaču bez pritiska, kod temperature od lOO-´C, sa 10"/o NaOH. Dobivena je celuloza uz randman od 40% od zračno suhog šiblja, koja je nakon bijeljenja u holenderu, prerađena u papir od 40 grm2. Prema izjavama ing. B e n k a, koji je vršio te pokuse, a pokusi nisu nastavljeni, jer sakupljanje brnistre u samoniklim nalazištima u Istri nije bilo racionalno. Kvalitet dobivenog papira bio je zadovoljavajući. Poduzeće »Dalmacijabilje« imalo je nakanu, da na bazi nalazišta brnistre u kotaru Dubrovnik izgradi tvornicu polukemijske celuloze i Ijepenke, ako se to pokaže rentabilnim. Proučavanje tog predmeta vršeno je u dva smjera: |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1963 str. 6 <-- 6 --> PDF |
Saveznom institutu za papir povjeren je zadatak da vrši opite sa brnistrom u cilju upoznavanja kemijskih i fizikalnih svojstava njenih vlakanaca, i pronalaženje optimalnog tehnološkog procesa njene proizvodnje i prerade u polucelulozu i ljepenku. Proučavanjem stručne literature i savjetovanjem sa šumarima i agronomima utvrditi metode, kojima bi se samonikla brnistrišta dovela u stanje, koje bi osiguralo dobar rast i racionalno sabiranje brnistre. Laboratorijska ispitivanja u Saveznom institutu za papir Analiza jednogodišnjih grančica brnistre pokazala je slijedeći kemijski sastav: — Ekstraktivne supstance (metanol-benzen 1 :1) FAK 11.10% — Celuloza (Kuerschner-Hoffer) 42.10% -T Lignin TAPPI 20.94% — Furfurol CCA 9.74% — Pentozani CCA 15.10% — Pepeo 3.34% Naročito pada u oči visok sadržaj ekstraktivnih supstanca, za koje bi trebalo naći mogućnost primjene (sapunska industrija!). Ogledna kuhanja poluceluloze izvršena su u autoklavu od 10 lit zapremine sa po 1000 g a.s. sječke, uz omjer luga napram apsolutno suhog materijala 5 :1 . Trajanje kuhanja bilo je kod svih kuhanja 4 sata, pri čemu se 2 sata dizala temperatura do željne visine, a 2 sata držala konstantnom. Kuhana sjecka je defibrirana u laboratorijskom refiner u Sprout-Waldron 105 A, a odstojanje ploča je regulirano prema načinu kuhanja, pri konzistenci od 5% suhe tvari. Mljevenje je vršeno u Lampen-mlinu, a djelomično i holenderu. Morfološki sastav vlakanaca brnistre mnogo se razlikuje u kori i u unutrašnjosti grančica. Vlakanca u kori su vrlo dugačka i žilava, dok su vlakanca unutrašnjeg dijela kratka, poput onih jednogodišnjih biljaka. U cilju odabiranja tehnološkog procesa kuhanja sječke, vršena su probna kuhanja, najprije krećem. Kuhano je kod 150°C sa 10% CaO na apsolutno suhu supstancu. Prinos dobivene poluceluloze iznosio je 52,5%. Rezultati po ovom postupku nisu zadovoljavali, jer su mehaničke osobine poluceluloze bile slabe. Slijedeća kuhanja izvršena su po hladnom natronskom postupku. Ovaj hladni alkalni postupak nije dao zadovoljavajuće rezultate, vjerojatno zbog prisutnosti velike količine ekstrativnih supstanca, koje sprečavaju inpregnaciju mase. Naredna kuhanja (alkalna) izvršena su pod atmosferskim pritiskom pri temperaturi od 1C03C, najprije sa 10%, a zatim sa 12,50% NaOH. Kuhanje sa nižom koncentracijom lužine nije zadovoljavalo, jer je masa sadržala mnogo iveraka. Sa višem koncentracijom lužine (12,50% NaOH), i defibracijom mase u refineru i mljevenjem u holenderu, dobivena je poluceluloza, koja je odgovarala za proizvodnju ljepenke. Odgovarajućim mljevenjem duga vlakna iz kore skraćena su do potrebne mjere, a da nisu pri tom previše skraćena kratka vlakanca iz ununtrašnjeg dijela grančica. |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1963 str. 7 <-- 7 --> PDF |
Na temelju učinjenih opita Institut zaključuje među ostalim: Za proizvodnju poluceluloze od brnistre predlaže se primjena alkalnog postupka pod veoma blagim uslovima kuhanja i mljevenja, ako se želi postići dovoljan prinos proizvoda, sa propisanim mehaničkim osebinama, jer je to sirovina morfološki veoma različitih osobina. Dugačka vlakna sa površine grančica veoma su duga i žilava, te zahtijevaju naročiti način mljevenja, a ostali dio vlakna, iz unutrašnjeg dijela grančica, su kratka, te se veoma lako melju i krate. Za odvajanje ekstraktivnih supstanca i za postizavanje potrebnog stepena dilignifikacije predlaže se kuhanje na temperaturi od oko lOCC u vremenu od 2 sata, sa lužinom, koja sadrži 25 g/l NaOH u odnosu 1 : 5, dokle sa 12,5% NaOH računato na apsolutno suhu supstancu. Defibriranje dobivene poluceluloze može se izvršiti u refiner u odgovarajuće koncentracije, tako da se očuva prirodna dužina vlakna, prema dužini upotrebljene sječke. Prinos tako defibrirane poluceluloze iznosi oko 46—49%. S obzirom na osobine tako dobivene poluceluloze može se taj proizvod upotrijebiti za proizvodnju omotnih papira, kartona i ljepenke. Razumljivo je, da je za određivanje industrijskog načina prerade te sirovine neophodno, da se na temelju gore iznesenih rezultata izvrše još ogledi u maniem industrijskom opsegu, da bi se na taj način utvrdio odgovarajući postotak za mljevenje i pripravljanje papirne mase od te poluceluloze. Novi istražni radovi Napominie se. da su gore navedeni radovi Instituta za panir vršeni u smjeru dobivanja nebijeljenje poluceluloze i ljepenke. Fabrika »LIKA« u izgradnji je zainteresirana na brnistri kao sirovini za dobivanje bijeljene dugovlaknate celuloze, pa je potrebno izvršiti u Institutu istražne radove u tom smjeru. Ova istraživanja treba da obuhvate slijedeće radove: — iznalaženje najracionalnijeg tehnološkog procesa dobivanja celuloze od brnistre; iznalaženje odgovarajućeg procesa bijeljenja; — odrediti prosječni % prinosa celuloze; — odrediti normative potroška kemikalija za optimalne procese kuhanja i bijeljenja; — odrediti količinu i proces dobivanja ekstrakcijskih supstanca; —´ ispitah mogućnost frakcioniranja dobivene celuloze u duga i kratka vla kna i optimalni način njihovog mljevenja; — odrediti prosječni odnos dugih i kratkih vlakanaca u celulozi od brnistre; — odrediti potreban količinski odnos celuloze brnistre i bukove celuloze u unosima finalnih produkata. Gore navedene opite treba izvršiti i na poluindustrijskom postrojenju, s kojim Institut sada raspolaže. Ovako dobiveni normativi i pokazatelji daju dosta sigurnu osnovu za prethodne kalkulacije materijalnih proizvodnih troškova celuloze od brnistre; cijene koje se mogu platiti za sirovinu; i ekonomičnost njene primjene u proizvodnji papira i kartona. Potrebno je ispitati i mogućnost industrijske primjene dobivenih ekstrakcijskih supstanca. Njihova količina prema analizi iznosila je 10% polazne sup- stance, pa bi mogla znatno pridonijeti ekonomičnosti prerade brnistre. |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1963 str. 8 <-- 8 --> PDF |
Kultiviranje brnistrišta Ako laboratorijska i poluindustrijska istraživanja pokažu dobre rezultate u pogledu ekonomičnosti proizvodnje i kvalitete celuloze od brnistre, treba što prije pristupiti kultiviranju nalazišta, da bi ih se pretvorilo u ekonomski rentabilne objekte. Za to su potrebni slijedeći radovi: — ustanoviti tačnu površinu pojedinih brnistrišta; — ustanoviti obraslost tih površina brnistrom; — ukloniti nepoželjne vrste grmova na brnistrištima; — ustanoviti potrebnu količinu sjemena za popunjenje raznih površina na brnistrištima; — izvršiti odrezivanje starih grmova brnistre radi stvaranja mogućnosti tjeranja mladih izbojaka; — sakupljanje potrebne količine sjemenja brnistre i manipulacija sa istim; — popunjavanje praznina na brnistrištima sjetvom sjemena. Brnistrišta treba urediti tako, da je udaljenost od grma do grma 1 m. Pripremni radovi na uređivanju brnistrišta i osposobljavanje tih površina za normalnu proizvodnju traju 5 (pet) godina. Usporedba podataka brnistre i bora Prema grubim podacima, koje još treba provjeriti, na jednom hektaru uređenog brnistrišta proizvode se god;šnje sa 25 tona, pretpostavljamo ovdje oko 15 tona suhih grančica brnistre. Uz iskorištenje od 35% iznosi to oko 5 tona celuloze. Kod brzorastućih kultura četinara uz 20 godišnju ophodnju možemo očekivati prosječni godišnji prirast od oko 10 irrVha. što znači, da za 20 godina postižemo totalnu drvnu masu od 200 m3/ha. Uz 20% otpada ostaje nam 160 m3 celulozno«? drve+a po 1 ha. Uz težinu od 600 kg/m3 iznosi to 96 tona. Ako je korištenje 45% dobivamo 43 tone celuloze sa jednog hektara borove brzorastuće kulture kroz 20 godina. Kako su kod brnistre za preradu najpovoljniji dvogodišnji izbojci to možemo računati, da ćemo svake druge godine iskoristiti 5 tona celuloze po 1 ha, što za 20 godišnji period iznosi 50 tona. Na osnovu takvog grubog računa jednom hektaru brnistre ekvivalentno je 50 :43 = 1,16 ha borove brzorastuće kulture ili približno ista količina proizvedene celuloze po 1 hektaru. Ispitivaniima treba dokazati tačnost napred navedenih podataka. No smatramo, da oni nisu u tolikoj mieri netačni, da ne bi mogli služiti niti kao približan indikator. U svakom slučaju su to pokazatelji, koji nas stimuliraju na hitno vršenje opita. Upoređivanje prinosa celuloze po jedinici površine daje nam povoda i za uspoređivanje troškova proizvodnje u odnosu brnistre naprama četinarima. TroJkovi podizania kultura brzog rasta četinara iznose najmonje 200.000 Din´ha, a troškovi uređenja brnistrišta iznose oko 70.000 Din/ha. jer otpadaju najskuplji radovi dubokog oranja i nabava nekoliko godina starih sadnica. Osim toga radovi na sađenju biljaka daleko su skuplji od sjetve sjemena. Ako k tome još dodamo 20-godišnji ciklus proizvodnje četinara (20 godina) naprama dvogodišnjem kod brnistre, što znači, da daleko veća uložena sredstva kod četinara čekaju 20 godina na realizaciju napram manjim uloženim sredstv;ma kod brnistre na 2 godine, došli bi do interesantne računice, koja bi nesumljivo bila u korist brnistre. 352 |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1963 str. 9 <-- 9 --> PDF |
Prema izloženom, brnistra bi mogla postati vrlo solidna baza za proizvodnju sirovina za celulozu. Mogućnost lokacija pogona za proizvodnju celuloze od brnistre Ovakva tvornica treba velike količine tehnološke vode, a radi prevoznih troškova kabaste sirovine treba da leži u centru nalazišta brnistre. Jedna moguća lokacija, koja po svim uslovima odgovara namjeni, je teren u neposrednoj blizini vrela riječice Ljuta. Vrelo ima protok minimalni 600 1/sek., maksimalni 6.500 lit/sek., a nakon kratkog toka odvodi se tunelom u more. Vrelo je udaljeno oko 2 km od željezničke stanice i sela Gruda. To je ujedno središte najvećeg brnistrišta od 990 ha. ZAKLJUČAK Na temelju svega naprijed navedenog, predlažemo: 1. Pristupiti novim istražnim radovima. 2. Detaljno ispitati nalazišta brnistre kod Dubrovnika, na Crnogorskom primorju, i na otocima Lopud, Sipan i Brač, i proučiti uslove za njeno kultivirano uzgajanje. 3. U slučaju povoljnih rezultata radova pristupiti uređivanju brnistrišta i uzgoja brnistre. |