DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 1-2/1960 str. 23 <-- 23 --> PDF |
UCEŠČE SORTIMENATA I KOLIČINE GUBITAKA KOD SJECE I IZRADE JELOVIH STABALA U FITOCENOZI JELE S REBRAČOM (Abie to-blechnetum) I. UVOD U šumarstvu kao i u drugim granama privrede, proizvodni proces se planira, a zatim se odvija uz evidnciju toka proizvodnje. Šumarstvo ima svoje specifičnosti ali proizvodnja i u ovoj privrednoj grani podliježe zakonitostima ekonomike. Radi što boljeg i lakšeg planiranja i privredne evidencije u raznim granama šumarstva, potrebno je dobro poznavati količinu i kvalitet drvne mase, kao glavnog šumskog proizvoda. Da bi se mogla odrediti vrijednost drvne mase, potrebno je znati ukupnu drvnu masu i količinu sortimenata. Naročito je to važno danas, kada drvo postaje sve rjeđi i vrijedniji artikal. Određivanje količine sortimenata pojedinih stabala vrši se kod nas najviše procjenom stabala po metodi Danhe lovskoj . Za određivanje količine sortimenata pojedinih stabala ili cijelih sastojina u apsolutnom ili procentualnom iznosu služe tablice sortmenata. Tablice mogu biti tako sastavljene da sadrže količinu sortimenata ukupne drvne mase stabala, odnosno sastojina u dubećem stanju ili da se od ukupne drvna masa raščlani na pojedine Sortimente. Stvarno iskorištena drvna masa dobije se da se ustanove gubici kod sječe i izrade i odbiju od ukupne (brutto) mase. II. ZADATAK Da bi se bolje rasvijetlilo pitanje učešća sortmenata i količine gubitaka kod sječe i izrade jelovine, prikupljeni su i obrađeni podaci posječenih i izrađenih jelovih stabala. Zadatak je bio da se iz toga materijala odredi: 1. iskorištena drvna masa po pojedinim sortimentima (trupci za piljenje, rudničko drvo, te ogrijevno i celulozno drvo); 2. gubitak kod obaranja, nadmjeru za potklis i grešku Huberove formule. III. MATERIJAL ZA OBRADU Materijal je prikupljen na području šumarije Zalesina, u Sumsko-gospodarskoj jedinici »Jasle«, šumski predjel »Gornja Bukova Kosa«, odjel VI-1 e i u Š. g. jedinici »Belevine«, šumski predjel »Sušica«, odjel VII-2 a. Podaci potiču sa školske prakse iz iskorišćivanja šuma, održane sa studentima šumarstva. Stojbinske i sastojinske prilike u navedenim sastojinama gotovo su podjednake: nadmorska visina 650—800 m; nagib terena blag, mjestimično strmiji, tlo silikatno, duboko, svježe; fitocenoza jele sa rebračom (Abieto-blechnetum). To su visoke pre- borne jelove sastojine, grupinične strukture, s primjesom smreke, te nešto bukve i javora. Drvna masa po ha iznosi cea 500 m3; srednje sastojinsko stablo je oko 40 cm prsnog promjera; stabla su visoka zdrava, umjereno razvijene krošnje; II. boniteta. 21 |
| ŠUMARSKI LIST 1-2/1960 str. 24 <-- 24 --> PDF |
Za istraživanja su uzeta samo zdrava stabla. Defektna stabla nisu uzeta u obzir, jer iskorištenje i gubici kod ovih stabala variraju ovisno o stupnju defektnosti, što se u svkom konkretnom slučaju mora posebno ustanoviti. Ukoliko se za određivanje učešća sortimenata defektnih stabala želi koristiti tablice sortimenata izrađene za zdrava stabla, podaci tabela se moraju reducirati prema stupnju defektnosti stabala u danom slučaju. Podaci se odnose na 91 stablo, debljine od 23 do 72 cm prsnog promjera. Najčešće su zastupljenea stabla srednjih debljinskih stepena. IV. METODA RADA A) Rad na terenu Obaranje stabala vršeno je sjekirom i ručnom pilom. Pazilo se da visina panja uvijek bude ispod 1/3 prsnog promjera stabla. To je važno zbog toga što drvna masa panjevine nije uzeta u obzir kod obračuna drvne mase stabala. Kod određivanja drvne mase modelnih stabala za sastav drvno-gromadnih tablica također se ne uzima u obzir drvna masa panja. Pored toga što se kod veće visine panja direktno gubi na drvnoj masi, pomiče se sredina prve sekcije stabla na više. Zbog velikog pada promjera u donjoj česti debla, osjetno se smanjuje srednji promjer prve sekcije, što znatno utiče na smanjenje drvne mase same sekcije i drvne mase stabla. Drvna masa stabala određena je metodom sekcioniranja. Kod sekcioniranja uzeta je u obzir samo drvna masa preko 7 cm promjera. Kako su grane na svim stablima bile tanje od 7 cm. praktički je kod sekcioniranja uzeta u obzir samo drvna masa deblovine. Na sredini svake sekcije, izmjeren je unakrsnim mjerenjem promjer s korom i izračunata drvna masa sekcija. Mjerenje srednjih promjera sekcija bez kore vršeno je na isti način kao i sekcija s korom, pa je izračunata drvna masa sekcija bez kore. 1. Sortimenti Okorana stabla su zatim prikrajana prema propsima JUS na slijedeće Sortimente: trupci za piljenje, rudničko drvo, te ogrijevno i celulozno drvo zajedno. Kod prikrajanja trupaca za piljenje nastojalo se po uobičajenom načinu izrade prikrojiti trupce na dužinu od 4 m uz dodatak nadmjere za potklis u iznosu od 10 cm na jednom kraju trupca. No zbog osobina stabala od ovog se zahtjeva ponekad moralo otstupiti, pa su prikrajani i duži i kraći trupci, tako da je prosječna dužina trupca s nadmjerom iznosila 4,28 m. U rudničko drvo prikrajana je tehnička oblovina srednjeg promjera 12 do 25 cm i dužine 1,5—7 m. Iz tehničke oblovine promjera 20 do 25 cm prikrajaju se i trupci za piljenje III. klase i rudničko drvo. Kod prikrajanja je uvijek cilj da se poluči što bolji financijski efekat, pa je obzirom na veću cijenu rudničkog drveta kvalitetnija tehnička oblovina promjera 20-^-25 cm prikrojena kao rudničko drvo, a ona lošijeg kvaliteta prikrojena je u trupce za piljenje, jer su kvalitetni zahtjevi kod trupaca za piljenje III. klase manji nego za rudničko drvo. Vršni dijelovi debla, koji zbog manjih dimenzija i lošije kvalitete nisu odgovarali tehničkim sortimentima prikrojeni su za celulozno i ogrijevno drvo. Ovako prikrojeni sortimenti evidentirani su za svako stablo posebno. 2. Gubici (otpad kod sječe i izrade) Racionalnoj eksploataciji je cilj da % iskorištene drvne mase u odnosu na totalnu drvnu masu bude što veći. Kod radova u eksploataciji šuma neminovno mora doći do gubitaka na drvnoj masi, ali treba nastojati da se oni svedu na najmanju moguću mjeru. |
| ŠUMARSKI LIST 1-2/1960 str. 25 <-- 25 --> PDF |
\ Gubici kod sječe i izrade obično se određuju tako, da se od ukupne drvne mase stabala određenih za sječu odbije drvna masa svih izrađenih sortimenata. Ovako dobijeni rezultati ne mogu zadovoljiti iz slijedećih razloga: a) ukupna drvna masa stabala određuje se u praksi pomoću drvno-gromadnih tabela ili zbrajanjem procijenjene drvne mase svih tehničkih sortimenata, te ogrijevnog i celuloznog drveta za pojedina stabla. Na taj način se obično dobije veća ili manja drvna masa od stvarne, pa se i iznos gubitaka u ovome slučaju razlikuje od stvarnog iznosa; b) ne dobije se uvid u gubitak posebno za stabla raznih dimenzija; c) gubitak se dobije u ukupnom iznosu, a ne raščlanjen po vrstama, odnosno svojim komponentama. Da bi se izbjegli ovi nedostaci odredili smo gubitke kod sječe i izrade direktnim mjerenjem pojedinih gubitaka, posebno za svako stablo. Gubitke smo podijelili na: a) gubitke uslijed stvarnog smanjenja drvne mase. Ovo je zapravo otpad drvne mase. b) gubitke uslijed načina mjerenja i računanja ukupne drvne masedrvne mase pojedineih sortimenata. U prvu grupu dolaze: otpad kod obaranja i trupljenja; kora (kod dubećih stabala masa kore uračunata je u šumsku taksu, dok se kod izrađenih sortimenata kora tretira kao otpad); nadmjera za potklis (špronc) kod trupaca za piljenje. U drugu grupu dolazi greška Huberove formule. Gubitak na dužini zbog zaokruživanja na cijele dm na niže kod mjerenja dužina sortmenata nije uzet u obzir, jer su trupci za piljenje mjereni točno na određene dužine, dok je učešće rudničkog drveta prema totalnoj drvnoj masi nisko, pa je ovako nastala greška u odnosu na totalnu drvnu masu neznatna. Razmotrit ćemo ukratko gubitke po vrstama: Otpad kod obaranja i trupljenja U prvom redu otpad ovdje pretstavlja drvna masa zasjeka kod obaranja. Ispitana je samo kubna sadržina zasjeka kod srednjeplošnog stabla od posječenih stabala, za koje je utvrđen prsni promjer 50,8 cm. Promjer panja iznosio je 62,4 cm a visina panja 24 cm, dakle manje od 2/3 njegova promjera. Podaci o promjeru i visini panja ispitani su na 10 stabala, čiji je srednji prsni promjer * iznosio 51 cm. Horizontalna dubina zasjeka iznosila je 1/4 od promjera panja, a kut između horizontalne i kose stranice iznosio je oko 45°. Pad promjera na visini zasjeka je zanemaren, tako da je izračunata kubatura zasjeka u stvari nešto veća od stvarnog iznosa (SI. 1). Kubni sadržaj isječka računat je po formuli za kubiciranje isječka valjka Drvna masa stabla od 51 cm je 2,80 m3, tako da procentualni iznos kubne h R3 sin3 a (3), (SI. 2): V = b (sina 3 a cos a); Kada se ove veličine uvrste u gornju formulu, dobije se V = 0 003 m3 . sadržine zasjeka u odnosu prema drvnoj masi stabla iznosi svega 0,11%. No kako se trupcima dodaje nadmjera za potklis, to ovaj gubitak ulazi u drvnu masu nadmjere, pa ga već i zbog toga ne treba posebno uzimati u obzir. Smatramo da je i drvna masa, koja se gubi opsijecanjem žilišta isto tako ne |
| ŠUMARSKI LIST 1-2/1960 str. 26 <-- 26 --> PDF |
znatna. Gubitak koji nastaje trupljenjem je minimalan, a obzirom na način mjerenja dužine sortimenata svakako manji od grešaka koje mogu nastati kod samog mjerenja dužina. Zbog toga ovako neznatne gubitke kod kasnijih razmatranja nismo uzeli u obzir, premda smatramo da bi bilo korisno istražiti njihov točan iznos. ft´lffO» SI. 1 SI. 2 Učešće svakog od dalje navedenih gubitaka određeno je u apsolutnoj mjeri za svako stablo, a zatim je kasnije kao i kod prikrojenih sortimenata određen prosječni iznos za srednja stabla po debljinskim stepenima. Način određivanja učešća kore opisan je naprijed. Nadmjera za potklis (špronc)-ustanovljena je za svaki trupac posebno direktnim mjerenjem promjera u sredini nadmjere t. j . 5 cm od kraja trupca. Kubatura nadmjere za pojedina stabla određena je zbrajanjem kubature nadmjere svih trupaca istoga stabla. Greška Huberove formule1 Kako je naprijed rečeno, drvna masa stabala određena je po Huberovoj formuli, sekcioniranjem na sekcije dužine 2 m. Pilanski trupci su prosječno dugački oko 4 m (točno 4,18 m) bez nadmjere, a prosječna dužina rudničkog drveta ustanovljena je isto oko 4 m. Kubni sadržaj ovih sortimenata određen je u duhu propisa JUS također po Huberovoj " ~Ova greška je nazvana greškom Huberove formule, jer je ukupna drvna masa stabala kao i pojedinih sortimenata određena sekcioniranjem uz upotrebu Huberove formule. Obzirom na sam način rada, greška bi se pojavila i uz upotrebu koje druge formule. |
| ŠUMARSKI LIST 1-2/1960 str. 27 <-- 27 --> PDF |
formuli na osnovu srednjeg promjera i dužine, dakle bez diobe dužine sortimenata na sekcije. Iz ovoga slijedi da smo jedanput odredili drvnu masu stabala pomoću sekcija od 2 m dužine a drugi puta istu ovu masu (izuzev ogrijevnog drveta) sekcioniranjem na 4 m dužine. Prema podacima literature (5, 16), kod određivanja drvne mase stabala, velika točnost se postiže sekcioniranjem na 2 m dužine. Sekcioniranjem na duže sekcije nastaju negativne greške Huberove formule, t. j . upotrebom dužih sekcija dobije se manja drvna masa nego upotrebom kraćih. Dalje je utvrđeno da primjena Huberove formule uzrokuje najveće greške kod sekcija u donjem dijelu stabala. U konkretnom slučaju utvrđena je najveća razlika između drvne mase prve dvije sekcije od 2 m i drvne mase prvog trupca, t. j . sekcije od 4 m. Greška Huberove formule određena je kod ovog istraživanja tako, da je od drvne mase stabla bez kore (koja je dobijena sekcioniranjem na 2 m) oduzeta drvna masa svih sortimenata i drvna masa nadmjere za špronc. Ta razlika upravo pretstavlja negativnu grešku Huberove formule. B) Sređivanje i obračun podataka Drvna masa ogrijevnog i celuloznog drveta određena je na osnovu srednjeg promjera i dužine trupčića od 1 m dužine. Totalna drvna masa stabala, drvna masa pojedinih sortimenata, te pojedinih gubitaka zbrojena je za sva stabla istog debljinskog stepena i podijeljena brojem stabala u odnosnom debljinskom stepenu. Tako su dobijeni prosječni iznosi srednjih stabala po debljinskim stepenima: za totalnu drvnu masu s korom, drvnu masu bez kore, te za pojedine Sortimente i gubitke. Ovi podaci prikazani su u tabeli 1. Zbrajanjem drvnih masa svih sortimenata srednjih stabala po debljinskim stepenima, dobijena je ukupno iskorištena drvna masa srednjeg stabla u određenom debljinskom stepenu. Procentualno učešće pojedinih sortimenata računato je u odnosu prema ukupno iskorištenoj drvnoj masi, prvo po debljinskim stepenima, a potom iz zbroja iznosa u kolonama, prosječni procenat za svu posječenu drvnu masu. Pored toga iskazano je i ukupno učešće drvne mase tehničkih sortimenata u m3, a zatim i procentualno prema ukupno iskorištenoj drvnoj masi. Procentualno učešće ukupno iskorištene drvne mase računato je u odnosu na drvnu masu stabala s korom, a procentualno učešće pojedinih gubitaka isto tako u odnosu na totalnu drvnu masu prvo po debljinskim stepenima i zatim prosjek za svu posječenu drvnu masu. Zbrajanjem pojedinih gubitaka srednjih stabala u apsolutnom i procentualnom iznosu dobijen je ukupni prosječni gubitak po debljinskim stepenima, a zatim i prosjek za svu posječenu drvnu masu. Iz tabele 1. vidi se da drvna masa pojedinih sortimenata, ukupno iskorištena drvna masa, kao i gubici stoje u izvjesnom odnosu s prsnim promjerom i drvnom masom srednjih stabala u debljinskim stepenima. S povećanjem prsnog promjera, odnosno volumena stabala povećava se u apsolutnom i relativnom smislu drvna masa: trupaca za pilenje, ogrijeva i celuloze, ukupno iskorištene drvne mase i potklisa. Greška Huberove formule s porastom prsnog promjera u apsolutnom iznosu raste, dok joj je procentualni iznos za srednja stabla najmanji. Masa rudničkog drveta opada i apsolutno i relativno, dok kora i ukupni gubitak rastu u apsolutnom a opadaju u relativnom smislu. 25 |
| ŠUMARSKI LIST 1-2/1960 str. 28 <-- 28 --> PDF |
26 |
| ŠUMARSKI LIST 1-2/1960 str. 29 <-- 29 --> PDF |
Podaci iz tabele 1. podvrgnuti su statističkoj obrađt. Pomoću jednadžbi korelacije, izravnati su podaci i izračunati koeficijenti korelacije između prsnog promjera i drvne mase pojedinih sortimenata i gubitaka. Smatramo da je pogodnije računati korelaciju između prsnog promjera i navedenih veličina, nego mjesto prsnog promjera uzeti volumen stabla. Prsni promjer stabala unaprijed je poznat, dok je volumen potrebno izračunati. Kod računanja korelacije upotrebljene su slijedeće jednadžbe: a) za pilansku oblovinu, koru i potklis upotrebijena je normalna jednadžba pravca: y = ax + b b) za rudničko drvo, ogrijev i celulozu, te grešku Huberove formule jednadžbu: y = a xL> U gornjim jednadžbama y označava izravnatu drvnu masu sortimenata i gubi taka, odnosno masu kore u apsolutnom iznosu: x označava prsni promjer stabla s korom. Koeficijent korelacije (r), te srednja greška koeficijenta korelacije izračunati su po slijedećim izrazima: s2y f(x) fr " ö5y yü PODACI NUMERIČKOG IZRAVNANJA Tabela 2 I o u "Oj, Red. Sortimenat odn. Jednadžba Parametri "HO broj vrst gubitka korelacije a b «3 fi.3 Ü 1 « 1. Trupci za piljenje y=ax+ b 0,090491 --2,312000 0,972 0,0057 2. Rudničko drvo y = axb 27361,47 --1,428571 0,903 0,0192 3. Celulozno i ogrijevno drvo y = axb 0,000761 2,892953 0,920 0,0161 4. Kora y = ax + b 0,011066 0,243597 0,914 0,0173 5. Nadmjera za potklis y = ax+b 0,002022 0,052153 0,991 0,0018 6. Greška Huberove formule y = axb 0,011383 2,071428 0,932 0,0137 eška kore ije fr U tabeli 2. prikazani su parametri jednadžbi korelacije, zatim koeficijenti i greške koeficijenata korelacije. Izravnati podaci drvne mase pojedinih sortimenata i gubitaka nalaze se u tabeli 3. Iz izravnatih, kao i ranije iz snimljenih podataka (tab. 1) izračunati su na isti način odgovarajući procenti i uneseni u tabelu, te grafički prikazani na si. br. 2 i 3. U tabelama 1. i 3. nije prikazan gubitak drvne mase, koji nastaje zbog zaokruživanja srednjeg promjera na niže. Na tu vrst gubitka osvrnut ćemo se ukratko ovdje. , O mjerenju promjera sortimenata propis JUS kaže: »-Promjer se mjeri bez kore na sredini dužine trupaca i oble građe unakrst (najveći i najmanji) na cijele centimetre zaokruženo na niže, pa se uzima aritmetička sredina, koja se također zaokružuje na niže«. Uslijed ovakvog zaokruživanja promjera nastalo je smanjenje drvne mase kod trupaca za piljenje, rudničkog drveta, pa prema tome i kod ukupno iskorištene drvne mase, dok se ukupni gubitak povećao. 27 |
| ŠUMARSKI LIST 1-2/1960 str. 30 <-- 30 --> PDF |
28 |
| ŠUMARSKI LIST 1-2/1960 str. 31 <-- 31 --> PDF |
Procentualn gubitak drvne mase zbog zaokruživanja promjera na niže obračunat je zajedno za trupce za piljenje i rudničko drvo u odnosu na ukupnu drvnu masu stabala po debljinskim stepenima. U debljinskom stepenu od 22,5 cm gubitak iznosi 6.6%, zatim postepeno opada, pa u debljinskom stepenu od 72.5 cm iznosi 2.6%. Prosječan mu je iznos 3.3%. —- — tmpcf lapfrye ——-rvontc´tv ono ——— ognjer/ic i ctMotnc eno \ / \ / v * T%3 cm Graf. 1 5 M grejko Huberore fanouft *T3 ´Z* cm Graf. 2 |
| ŠUMARSKI LIST 1-2/1960 str. 32 <-- 32 --> PDF |
V. RAZMATRANJE DOBIJENIH REZULTATA Iz tabela 1. i 3. vidi se da između izmjerenih i izravnatih podataka nema velikih razlika, što je i razumljivo, obzirom na visoki stupanj korelacije između prsnog promjera i količine sortimenata, odnosno gubitaka. Učešće trupaca za piljenje, koji se pojavljuju u debljineskom stepenu od 27,5 cm, pokazuje nagli procentualni uspon do debljinskog stepena od 42,5 cm (zaključno), a dalji uspon je vrlo blag i neznatan. Dakle s povećanjem prsnog promjera stabala povećava se i apsolutno i procentualno učešće trupaca za piljenje. Obrnut je slučaj kod rudničkog drveta. Ono dominra u debljinskom ste penu od 22,5 cm; prevladava kod debljinskog stepena od 27,5 cm, a zatim pro centualno naglo pada, da mu se učešće kod najdebljih stabala svede na 1.3%. S povećanjem prsnog promjera stabala opada i apsolutno i procentualno učešće rudničkog drveta. Zbroj drvne mase trupaca za pilenje i rudničkog drveta (ukupno iznos tehničkih sortimenata) idući od tanjih stabala prema debljinama i apsolutnom iznosu raste, a u relativnom opada. Učešće ogrijevnog i celuloznog drveta pokazuje u apsolutnoj mjeri znatno povećanje od tanjih prema debljim stablima, dok se procentualno učešće u istom smjeru blago uspinje. Da objasnimo učešće navedena tri sortimenta kod stabala razne debljine, polazimo od poznate činjenice da na prikrajanje drvne mase po sortimentima utiču dvije grupe činilaca: a) dimenzije (promjer, dužina) i b) činioci koji utiču na kvalitet (pravnost, punodrvnost, čistoća od grana i dr.). Drvna masa se može prikrojiti za određeni sortimenat, samo ako udovoljava zahtjevima i prve i druge grupe činilaca. Kod sastavljanja tablica sortimenata uglavnom se uzima u obzir prva grupa činilaca, t. j . dimenzije. Flury je kod sastavljanja tablica sortimenata razvrstao drvnu masu u Sortimente samo prema dimenzijama. Na osnovu dobijenih rezultata Flury tvrdi da se procentualno učešće sortimenata za stabla istog prsnog promjera a raznih visina mijenja samo u apsolutnom iznosu, dok u procentualnom ostaje isto. Sortimentne tablice koje bi se uglavnom bazirale na kvalitetnim osobinama stabala bile bi mnogo manje pouzdane kod primjene u raznim sastojineama, jer kvalitet stabala odnosno sastojina istih dimenzija može biti veoma različit. U ovoj radnji kod prikrajanja i sastavljanja tablica uzete su u obzir uglavnom dimenzije stabala, a kvalitet samo djelomično. Kvalitet je došao do izražaja kod prikrajanja u Sortimente tehničke oblovine promjera od 20—25 cm, gdje su kako je naprijed već rečeno, kvalitetniji komadi prikrojeni kao rudničko drvo, a lošiji kao trupci za piljenje. Kod tanjih stabala drvna masa tehničke oblovine od 20—25 cm srednjeg promjera procentualno je mnogo jače zastupljena prema totalnoj drvnoj masi stabla, nego što je to slučaj kod debljih stabala, pa zato zbog razlike u kvaliteti oblovine ovih dimenzija mogu kod tanjih stabala nastati znatne procentualne razlike između učešća trupaca za piljenje i rudničkog drveta. Ogrijevno i celulozno drvo skoro otpada. Inače kod sortiranja na ogrijevno i celulozno drvo odlučuje najviše kvalitet drvne mase, pa stoga smatramo da bi primjenea takovih podataka u drugim sastojinama bila dosta nepouzdana |
| ŠUMARSKI LIST 1-2/1960 str. 33 <-- 33 --> PDF |
zbog varijabilnosti kvaliteta drvne mase. Naročito se to odnosi na dijelove stabala u krošnji, odakle se uglavnom i prikraja celulozno i ogrijevno drvo. Kod tanjih, mlađih stabala i vršni dijelovi po kvalitetnim svojstvima uglavnom odgovaraju zahtjevima za tehničku oblovinu, ali zbog nedovoljnih dimenzija moraju se prikrojiti za ogrijevno ili celulozno drvo. Kod debljih stabala pored drvne mase koja se samo zbog nedovoljnih dimenzija uzima za ogrijev i celulozu, moraju se ponekad za ogrijevno i celulozno drvo prikrojiti i dijelovi stabla u krošnji i pri vrhu koji bi po dimenzijama još odgovarali rudničkom drvetu, ali kvalitetno ne udovoljavaju. Naime vršni dio starijih stabala obično ima dosta kvrga, od kojih su neke i trule. Ova pojava se ne može tretirati kao defektnost, jer se javlja i kod inače kvalitetnih stabala. Kvalitetna razlika drvne mase, u vršnom dijelu, između tanjih i debljih stabala razlog je, da je kod debljih stabala veće procentualno učešće ogrijevnog drveta. Procentualno učešće ukupno iskorištene drvne mase pokazuje neznatno kolebanje (0,5%) od najtanjih do najdebljih stabala. Ukupno iskorištena drvna masa je zbroj drvne mase pojedinih sortimenata po debljinskim stepenima, od koje se, -kako znamo, trupci za piljenje i ogrijevno drvo kod debljih stabala povećavaju, dok količina rudničkog drveta opada. Njihova suma po debljinskim stepenima, kako se vidi, u procentualnom odnosu prema totalnoj drvnoj masi ostaje približno ista. Kod mase kore opaža se da povećanjem prsnog promjera stabala raste učešće kore u apsolutnom a opada u procentualnom iznosu. Kolebanje od najnižeg do najvišeg debljinskog stepena iznosi oko 1,5%. Smanjenje postotka kore kod debljih stabala slaže se s rezultatima istraživanja Klepc a iGutten berga , dok ne bi odgovaralo tvrdnji H. A. Meye r a (po Güde-u), da je procenat kore isti za sve promjere. Drvna masa nadmjere za potklis u tabeli 3. raste s povećanjem prsnog promjera stabala i u apsolutnom i relativnom iznosu. Kod iste dužine trupaca i dužine nadmjere, drvna se masa nadmjere kreće u odnosu na totalnu drvnu masu stabla kao i drvna masa trupaca za piljenje. Pored mjerenja i računanja drvne mase nadmjere na naprijed opisani način, prvo u apsolutnom iznosu, može se ista odrediti odmah procentualno prema drvnoj masi trupaca za piljenje, po slijedećoj formuli: li drvnoj masi trupaca za piljenje, po slijedećoj formuli: Pi = — 100; 1 Pi = % drvne mase nadmjere; li = dužina nadmjere; 1 = dužina trupca zajedno s nadmjerom Ako u gornju formulu uvrstimo prosječnu dužinu trupca za piljenje s nadmjerom (4.28 cm) i dužinu nadmjere (10 cm) dobijemo: Pi = 2,34%. Procenat drvne mase potklisa prema totalnoj drvnoj masi dobije se ako se gore dobiveni postotak pi, reducira obzirom na procentualno učešće trupaca za piljenje u odnosu na totalnu drvnu masu. Prosječni postotak trupaca za pilje |
| ŠUMARSKI LIST 1-2/1960 str. 34 <-- 34 --> PDF |
nje je 77,4%, prema tome 2,34.0,774 = 1,81%. Procenat đobijen na osnovu direktnog mjerenja promjera nadmjere iznosi 1,71%, kako se vidi u tabeli 3. Razlika je neznatna, a potiče od toga što je kod drugog načina računanja zanemaren pad promjera trupca. VI. UPOTREBA PODATAKA O upotrebi izravnatih podataka u tabeli 3 za određivanje učešća izrađenih sortimenata i gubitaka napominjemo da se mogu dobiti pouzdani rezultati samo ako se istražuje učešće sortimenata za veći broj stabala, jer su i veličine u tabeli dobijene kao prosjek od većeg broja stabala. Primjena ovih podataka mora se ograničiti na fitocenozu u kojoj su prikupljeni podaci za izradu tabela t. j . Abieto-blechnetum II. bonitet. Da bi se odredilo procentualno učešće sortimenata u nekoj sastojini pomoću podataka tabele, prvo se mora odrediti totalna drvna masa sastojine. Nije preporučljivo tada upotrebiti podatke tabele koji se odnose na srednje plošno stablo. (Procentualni podaci za srednje stablo nalaze se na dnu tablice). Važnost podataka za srednje stablo gubi se s promjenom strukture sastojine. S toga je još potrebno odrediti drvnu masu po pojedinim debljinskim stepenima i tada odrediti procetualno učešće sortimenata i gubitaka na osnovu procenata u tabeli. VII. ZAKLJUČAK Na osnovu istraživanja provedenih s ciljem da se odredi učešće sortimenata i količina otpada kod jelovih stabala u fitocenozi jele i rebrače na području šumarije Zalesina može se zaključiti: 1. Količina izrađenih sortimenata i gubitaka kod sječe i izrade stoji u uređenom odnosu prema veličini prsnog promjera stabla. Taj odnos je za neke Sortimente i gubitke upravno, a za neke obrnuto proporcionalan. Cak za isti sortimenat, odnosno gubitak ta veza u odnosu na apsolutni iznos može biti upravno, a za relativni iznos obrnuto proporcionalna (na pr. kora). Odnos između veličine prsnog promjera stabala s jedne i izrađenih sortimenata i gubitaka s druge strane može se izraziti korelacionim jednadžbama. Odnos između prsnog promjera i trupaca za piljenje, kore, nadmjere za potklis prikazan je korelacionom jednadžbom pravca: y = a-x + b; a odnos prsnog promjera i rudničkog drveta, ogrijevnog i celuloznog drveta, te greške Huberove formule jednadžbom y = a xb 2. Gubitak što nastaje kod sječe i izrade treba odrediti tako da ga se podijeli na komponente i iznos za svaku komponentu posebno utvrdi. Na taj način dobijamo mogućnost da kod svake promjene načina sječe i izrade, te mjerenja izrađenih sortimenata unaprijed odredimo promjenu gubitka, odnosno iskorištene drvne mase. 3. Kod primjene podataka u tabeli 3. za određivanje procentualnog učešća izrađenih sortimenata i gubitaka, treba stablima na koja želimo primijeniti |
| ŠUMARSKI LIST 1-2/1960 str. 35 <-- 35 --> PDF |
podatke tabele, prethodno ustanoviti totalnu drvnu masu po debljinskim stepenima. Tada se na ovako razvrstanu drvnu masu mogu primijeniti podaci tabele. Određivanje drvne mase sortimenata i gubitaka primjenom podataka srednje-sastojinskog stabla pretpostavlja uvijek istu, određenu strukturu sastojine. LITERATURA 1. Ben i ć R.: Ljetna i zimska sječa jelovine u Gorskom Kotaru. Drvna industrija br. 1-2/1954. str. 1—7. 2. Ben i ć R.: Utvrđivanje normalnog učinka rada kod obaran ja i izrade´jelovine u ljetnoj sječi. Š. List br. 11-12/1958. 3. B r o n š t e j n N. N. i Semudjae.v K. A.: Spravočnik po matematike, Moskva 1957. 4. Ećimovi ć J.: Osnovi statističke reprezentativne metode, Beograd 1951. 5. Flur y Ph.: Untersuchungen über die Sortimentverhältnisse der Fichte, Weistanne und Buche, Mittig. d. schw. Centralanstalt f. d. f. Versuchswesen Bd XI. Heft. 2. p. 154—272, Zürich 1916. 6. Güd e H.: Die Ernteverlust als Summe einzelner Faktoren, Forstwissenschaftliches Centralblatt 1957. Hamburg und Berlin. 7. Hart ig A. L. und Thornton P. L.: Bios in Timber Volume Estimates Caused by Rourding off D. B. H. and Merchantable Length Measurements, Journal of Forestry November 1956. 8. Klepa c D.: O šumskoj proizvodnji u fakultetskoj šumi Zalesina, Glasnik za šumske pokuse, 11. Zagreb 1953. 9. Klepa c D.: Istraživanja o debljini i volumenu jelove kore u različitim fitocenozama, Glasnik za šumske pokuse (u štampi). 10. Kmonitzek : Die Rohholzvermessung und Sortierung in ihrer Bedeutung für die Forst- und Holzwirtschaft, Holz- Zbl. 1954. p. 503—504. 11. Lan g A.: Die Fichtensortentafel der Wirttembergischen Forsteinrichtungsanstalt, Allgemeine Forst- und Jagd-Zeitung, Juni 1938. 12. Lan g A.: Sortenuntersuchungen in Wirttenbergischen Fichtenbestäneden und Aufstellung einer Fichtenbestandessortentafel. Allgemeine Forst- und Jagd- Zeitung, September 1938. 13. Link e M.: Das Grubenholz, Berlin 1921. 14. Mähle r H.: Holzschlägeung, Ausformung und Sortierung unter Vermeidung von Wertverlusten, Allgemeine Forstzeitung, 5/6 1956. p. 50—54. 15. Mikulk a B.: Versuch zur Zahlenmässigen Erfassung der Qualität von Waldbeständen, Mittig. d. seh. Anst. f. d. f. Versuchswesen, Bd. XXXI p. 349—417. Zürich 1954—1955. 16. Mirkovi ć D.: Dendrometrija, Beograd 1954. 17. Nixon G. R. W. and Gunn D. C: Felling and Bucking Losses in the Southern Interior of B. C, Britisch Columbia Lumberman March 1957. 18. Richter-Alt s chäfe r H.: Theorie und Technik der Korelationsanalyse, Berlin 1932. 19. U gr en o vi ć A., Ben i ć R.: Eksploatacija šuma, Zagreb 1957. 20. Vorreite r L.: Handbuch für Holzabfallwirtschaft, Berlin 1941. 21. Vukmirović V.—Stojadinović Đ.: Privremene sortimentne tablice dubećih stabala jele i smrče, Radovi Poljoprivredno-šumarskog .fakulteta Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo 1956. 22. Zehnde r J.-Soom E.-Auer Chr.: Untersuchungen über Holzhauerei lm Gebirge, Mittl. d. seh. Anst. f. d. f. Versuchswesen, Bd. XXVII p. 76—246, Zürich 1951. |
| ŠUMARSKI LIST 1-2/1960 str. 36 <-- 36 --> PDF |
THE SHARE OF ASSORTMENTS AND THE AMOUNT OF WASTES IN THE FELLING AND ROUGH CONVERSION OF FIR STEMS IN THE PLANT COMMUNITY OF ABIETETO-BLECHNETUM SUMMARY Discussed are the respective shares of assortments and wastes in the felling and primary conversion of Fir stems in the plant community of Blencho-Abietum, site class II, in the area of the Zalesina forest district in Gorski Kotar. Produced were: sawlogs, pitprops, pulpwood and fuelwood. At the cutting into assortments the decisive role was played by the dimensions and to a lesser extent by the quality. Wastes were not treated in a cumulative manner but according to the component parts (bark, excess measure for »nosing« logs for skidding, and the error of Huber´s formula). The waste for the notch in felling trees was neglected owing to its small size. From the losses due to the rounding off when measuring the diameters of sawlogs and mining timber presented were their upper and lower limits as well as the average value only in percentages. As to the measuring data in table 1 one can notice a correlation between the diameter b. h. on the one hand and the obtained assortments and wastes on the other. On the basis of this interrelationship the data were smoothed numerically by means of the correlation equations as follows: a) sawlogs, bark and waste for »nosing« the logs by means of a standard straight line equation: y = ax + b; b) pitprops, fuelwood and pulpwood, and the error of Huber´s formula by means of the equation: y = axb. In these equations x represents the diameter b. h. over the bark, y the smoothed volume of assortments and wastes; a and b are the parameters of the equation. The share of some assortments and wastes is directly proportional and of some of them inversely proportional with respect to the increase of d. b. h. When using table 3 in practice in order to determine the percentage of assortments and wastes it is to be mentioned that the volume of the stands — to which the data are intended for application — ought to be established separately according to the diameter gradations. The data from table 3 are applicable only to the area from which the measuring data are derived, i. e. for the plant community of Blechno-Abietum, site class II. (Primljeno u štampu 19. VI. 1959.) |