DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 15 <-- 15 --> PDF |
muli K" = Z V = [zvj. On vrijedi dakle za 7, 10 dana odnosno za jednu trećinu, jednu polovinu vremena, koje je određeno za cijelu analizu. Ali ako gornja formula vrijedi za 7, 10 dana odnosno za jednu trećinu, polovinu vremena klijanja, onda ona mora vrijediti i za svaku pojediniu fazu toka klijanja, kao i za sve faze toka klijanja zajedno, dakle i za cijelo određeno vrijeme trajanja analize, što na koncu konca proizlazi i iz same formule. A to znači, da ni k 1 i j a v o s t (procenat klijavosti) nije matematski ispravno izražena, samo brojem proklijalih zrna t. j . procentom klijavosti. I klijavost, kao kvalitetni faktor za ocjenu sjemena, treba prema tome računati po gore izvedenoj formuli Kn = Z V, odnosno Kn= [zv]. Sam procenat zrna proklijalih do kraja analize isto tako ne može poslužiti za ocjenu kvaliteta sjemena, kaošto ni sam broj zrna proklijalih za vrijeme prve trećine trajanja cijele analize ne može poslužiti kao mjerilo za t. zv. »energiju klijanja«. Procenat klijavosti i t. zv. energija klijanja ne daju ništa više do broj proklijalih zrna u određenom spaciju vremena. Za ocjenu kvaliteta sjemena treba da i jedan i drugi faktor sadrži još i strukturu toka klijanja u obliku srednjeg vremena klij anj a, jer je taj faktor za kvalitativno mjerilo isto tako važan kao i broj proklijalih zrna. (Svršiće se) SREDNJA DALJINA I OBRAČUN TROŠKOVA TRANSPORTA Ing. Ninoslav Lovrić S S astavni dio šnmskog transporta je prijenos drvne mase (M), kao glavnog produkta, s neke točke (A) do druge (P). Općenito možemo pretpostaviti, da je trošak prijenosa T proporcionalan drvnoj masi, a funkcija udaljenosti r. Veličina troškova prijenosa iznosi u tom slučaju T = Mf(r) (!) si. i. Želimo li izvršiti prijenos drvnih masa Mu M2, M?, . M„ s više točaka Au Aq, A3 An na odgovarajućim udaljenostima ru r2, r8 . rn do točke P (si. 2.), onda trošak T dobivamo: T = MJ(rt) + MJ(rJ + M3f(r3) + . . . MJCrJ |
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 16 <-- 16 --> PDF |
SI. 2. Mjesto obračuna troškova prema posljednjoj formuli možemo ga izvršiti i pomoću srednje udaljenosti s. Pod srednjom udaljenosti s smatrat ćemo onu daljinu na kojoj bi se izvršio prijenos cijelokupne mase (Mi + M2 + Mn) uz isti trošak, kao da se prenose pojedine mase Mu Mz, . . . Mn s pojedinih točaka A\, A%, As . . . . An do točke P, a na odgovarajućim udaljenostima ru r2, rn. Prema tome ovu veličinu s definirat ćemo jednadžbom: MJ(rJ + Mzf(r2) + M3f(r3) + ..-,+ M„f(rJ = (Mx + M2 + M3 + . . . + Mn)f(s); M = Mi + Ma + M3 +". ." + Mn odakle je 2 Mif(n) ,, , Mif(ri) + M2f(r2)+ ..-.. + Mnf(rJ i = 1 ´<*> = M M odnosno f^MiHrJl (2) f~´ S = L M J gđe je (f-/) inverzna funkcija od (f). Vrši li se prijenos drvne mase u pravcima s neke površine (F) do čvrste točke (P) (si. 3), onda pak smatramo pod srednjom udaljenosti (s) točaka površine (F) od točke (P) onu daljinu, koja je definirana jednadžbom: T = M f(s) = f f(r) dM (3X |
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 17 <-- 17 --> PDF |
odnosno f(r) dM / f(s) = M (f(r) dM (4)-. s -f M SI. 3. Ako je f(r) linearna funkcija f(r) = ar + b gdje su (a) i (b) konstante, onda iz jednadžbe (3) slijedi: T = M(as + b)= f (ar + b) dM f rdM (5). M Uzmimo nadalje, da je drvna masa jednoliko raspoređena po području (F). t. j. da je dM = C dF; M= CF gdje je.fO konstanta onda je T=CF (as + b) (6). |
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 18 <-- 18 --> PDF |
Uz takove pretpostavke srednja daljina prijenosa je jednaka aritmetičkoj sredini daljina točaka površine (F) od točke (P). Označimo li brojnik u posljednjoj formuli (7) sa (SP) tako da je SP= rdF (8). onda možemo kraće pisati da je SP (9). F (SP) nazivamo statičkim momentom zadane površine (F) obzirom na točku (P). Prema tome srednju daljinu dobivamo diobom statičkog momenta (SP) površine (F) s obzirom na točku (P) i površine (F). S gledišta mehanike (SP) je polarni moment površine transporta". U pravokutnim koordinatama (9) ima oblik = If}U2 + y´dydx (10). F a u polarnim JJ r2 dr dv (M). s = F gdje je područje integracije površina (F)- Za bilo kakovu površinu izračunavanje srednje daljine prijenosa (s) je dosta dugo i komplicirano, pa ćemo stoga izračunati ovu daljinu za neke specijalne slučajeve. Uzmimo da je površina (F) pravokutni trokut (ABC). Odredit ćemo ´srednje udaljenosti (sA, SB, SC) svih točaka njegove površine od vrhova A, B i C. Izvode donosimo u polarnim koordinatama, jer su u tom -obliku jednostavniji za ovaj slučaj (si. 4) SB SB F |
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 19 <-- 19 --> PDF |
SB = polarni moment površine (F) obzirom na točku (B) F = površinn A A B C 0 0 0 „ as / f sin ß , , / ß «\1 Podijelimo li Ss s F = — ^ ß dobivamo: Ci it \ (12). 3 33 Leo LeoLeos ss ß sm ß \ 2 7/. Za vrh (A) dobivamo b \ 1 . cos a , SA (13). = ~T ;— ln tg (f.+fD sin a 3 Leos a supstitucijom a = cosß; odnosno b = ccoso. formule (12) i (13) poprimaju oblik C r, , cos2ß, , /ß n\l SB (12a). COS a SA TT— ln tg . (13a). 7´ * \ 2 Ove posljednje formule možemo izraziti pomoću stranica trokuta, ako uzmemo u obzir da je: [´ sina(1+1)] formule (12a) i (13a) poprimaju oblik (12b). (13b). 3 L et & J Da bi odredili srednju udaljenost (sc> točaka pravokutnog trokuta od vrha C, rastavit ćemo ga visinom CD u dva trokuta (si. 5.) Primjenivši formule (12b) i (13b) i poznati poučak 0 momentima se F = Si F\ + Sa Fi gdje je Fi — površina trokuta BCD F2 = površina trokuta ACD F =F, + Fz |
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 20 <-- 20 --> PDF |
SI. 5. Si = srednja udaljenost točaka površine Ft od točke C s2 = srednja udaljenost točaka površine F% od točke C dobivamo: s U2 a + b3 a2 22b b3) "In (c + a)(c + b)l Sc +(14) 3 c1 V c (a8 + Srednju udalenost točaka površine pravokutnika ABCD od jednog njegovog vrha dobivamo na isti način, kao kod prethodnog slučaja (si. 6) Iz FSA = Si/7! + s2F2 poradi Fi« F% = -j F dobivamo SA = —z—2 dalje je [´ +! , ft + c Si 2 r 6+C , b SA -In f-te konačno a & /J (15) --i[´+L*(4wn Ako je a = & dobivamo srednju udaljenost točaka kvadrata od jednognjegovog vrha |
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 21 <-- 21 --> PDF |
+ ln(l+j2)\ SA -T[´V2 J (16) s = 0,541 c Za istostrani trokut stranice (a) dobivamo srednju udaljenost od jednog njenog vrha iz formule (12a) i 12b) uvrštavanjem odgovarajućih vrijednosti T[´+TH (17) s = 0,608 a Kod kruga ili kružnog isječka možemo odrediti ovu srednju udaljenost (su) od njegovog središta upotrebom formule (12) i to prijelazom na granicu, ako ß -> 0 lim In (1 + sin ßj — In cos´ß ±1-1 Sk 0 3 \cos[i + i tgß pa je Sk = — a odnosno s*=(18) Tr Srednju udaljenost s% za kružni vijenac (si, 7) ili isječak kružnog vijenca obzirom na središte kruga (P) odredit ćemo pomoću formule (18) SI. 7. Iz sF — siFi -f S2F2 gdje je s = srednja udaljenost točaka površine kruga polumjera (rj od točke (P) *1 " »» *» „ ,, „ 7*1 „ „ * s2= srednja udaljenost točaka površine kružnog vijenca od točke P s/7 — SiFi S2 = |
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 22 <-- 22 --> PDF |
Uvrštavanjem 2 2 s -3 r2; Si TX; F = r2 Jt; ^ = // jt; p2 = 3T (r2 — //) dobivamo 2 r7 + r% r2 + r2 = (19) y- ^T?r Srednju udaljenost točaka površine trokuta (SB) od jednog vrha (B) dobivamo na isti način, kao što smo dobili za pravokutan trokut iz vrha (C) (si. 8) SB F = Si Fi + Ss Fi gdje je F\ površina A ABD F2 površina A BCD F = Fi+ F2 st = srednja udaljenost točaka (F,) obzirom na (B) s2 = „ „ „ F2 M 11 \o) Ako središte transporta t. j . točka (P) nije jedan od vrhova trokuta ili pravokutnika, onda se ove formule primjenjuju na način, koji ćemo prikazati na nekoliko primjera. SI. 9. |
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 23 <-- 23 --> PDF |
Imamo li pravokutnik i središte transporta (P) neka se nalazi u produženju njegove stranice na bilo kojoj daljini (a2) (si. 9) Si Fi + s2 F2 = s F s Y — s2 F2 Si = Fi Y = ab, Y1 = aib; Y2 = a2b; Y = Fx + F2 s se odnosi na površinu Y Si .. „ ,. „ ii Sa „ „ „ „ F3 Ako središte transporta P leži bilo gdje u ravnini pravokutnika za koji* tražimo srednju udaljenost točaka st (si. 10) onda je k L^T2* I I Si Fi + s2 Y2 + s3 F3 = s Y sY — s2 F2 — s3 F3 Si = F1 F = Fi + F2. + F8 Si = srednja udaljenost točaka površine pravokutnika / obzirom na P ^2 ? *i » w 5» * 1? n´ * *^3 """ »5 »1 1» » t» ^ 1* »» * s = Y P Kao posljednji slučaj uzmimo trokut ABC sa povoljnim položajem središta transporta P Si Yi + S2 Y2 + ss Y3 = sY sY — s2 F2 — s3 Fs Si Yi Y = Fi + F2 |
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 24 <-- 24 --> PDF |
Ft = površina &ABC; površina &ABP; F3 = površina &BCP; F — površina &ACP X^ "Jfj vN^ -u J ´ i ^ . > A- ´. vr^fc 4 j )—-/^ \r J r ´ * ´ /´ ´ ´ -) t* O ^ *T ^ : v - -V" ´ ´ 1 SI. 11. (s; Si; s2; s3J =» srednje udaljenosti točaka odgovarajućih površina. Svaka površina omeđena krivuljom dade se po volji točno aproksimi |
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 25 <-- 25 --> PDF |
/crnac ff/esTo prije/2osa.~\B\[m; /rediš Te /ra/2spor/a..(p^(c\ Jzoeo/ore...©©,©,©...; Qranic^a /io^o.....(z)@ Trošak pr/je/2osa od(ß\ do (ß)- - -\C): Trošak prijenosa od (j^\do (jy\ (C^)j Oda/jenosh od središ Ta transporta fe^fe^fe^fc?)-" Odaovarajuca površz-aa za(ßj ~v) Odgovarajuća površina zaUj)(/^ T) SI. 13. 311 |
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 26 <-- 26 --> PDF |
rati nekim poligonom, a ovaj zatim rastaviti u trokute. Prema tome primjenom naprijed donesenih formula postoji mogućnost, da se izračuna srednja udaljenost točaka ovakove površine od bilo koje točke P, bez obzira da li se ona nalazi unutar ove površine ili izvan nje. (si. 12.) Naprijed izloženo teoretsko izlaganje primjenu ćemo u glavnim crtama na primjeru. Na nekom području F (si. 13.) određena su dva središta transporta A i C. Prijenos drvne mase M vršit će se s površine F do mjesta A i C konjskom vučom po zemlji, a odavle putem — kolima sa konjskom spregom do B odnosno D. Površinu treba tako razdijeliti, da se drvna masa privlači s pojedinih točaka površine F k onom središtu transpora, gdje je prijenos jeftiniji. Pretpostavimo li, da je drvna masa jednoliko raspoređena po površini F, tada M = CF C = gustoća drvne mase po jedinici površine (na pr. m3/ha) F = površina šumskog predjela (područja). Na osnovu formule (1) trebamo odrediti funkciju (/). Prema našim propisima (vidi: „Propisi o platama i radnim odnosima radnika u šumskoj proizvodnji", Beograd 1949 g.) funkcija (f) ima oblik: 1. Kod konjske vuče po zemlji (si. 14) -^ CT) k) ^ nli \ j «^ ooL 03 -3^p*"*^ like nO[ «teiß. n 9 5*" jLr rthl*iL-— ^ pc ižJž OJ rrz 2C?o tj IO 6( 70 3 r SI. 14. f(r) = U (0,0793 + 0,3117 r) (20) (nepovoljne prilike) f(r) = t2 (0,0595+ 0,1845 r) (21) (srednje povoljne prilike) |
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 27 <-- 27 --> PDF |
V Kr) = U (0.0526 + 0,1248 r) {22} (povoljne prilike) 2. Kod vožnje kolima konjskom spregom (si. 15.) i,0 J 0,8 ißy 0,6 , „,J 0,1 erett&l* kL^>-~" 0,2 " XX pÖC r /sisi i k+T2 t 1> Jj h k r SI. 4. f(r) = t´i (0,0903 + 0,134369 r + 0,00830803 r2) (23) (loš put) f(r) t´2 (0,1009 + 0,042720 r + 0-00266379 r2) (24) (srednji put) f(r) = t´s (0,1035 + 0,027345103 r 0,00122173 r2) (25) (dobar put) Ove su jednadžbe dobivene izjednačavanjem pomoću teorije najmanjih kvadrata, a na osnovu podataka gore spomenutih propisa. Veličine t su iznosi novčanih izdataka po 1 danu uz 8 - satno radno vrijeme (za radnike, konje, kola, alat, put i t. d.). Obzirom na pretpostavku, da postoje dva središta transporta, bit će potrebno odrediti dio površine s koje će se vršiti prijenos prema točki B, odnosno D i to zbog ekonomičnosti prijenosa. Za ovo je mjerodavna ona linija, (niz točaka) s koje su troškovi prijenosa do te točke B jednaki troškovima do točke D. Prije nego što prelazimo na daljnje razmatranje ovog primjera, definirat ćemo općenito „izoeufore".* Spojimo li na nekoj popršini sve točke od kojih su jednaki troškovi prijenosa 1 m3 do neke točke P * ´too; = jednak, isti; e5 = dobro, valjano; |
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 28 <-- 28 --> PDF |
(n. pr. terenu). U specijalnom slučaju, ako je trošak prijenosa funkcija udaljenosti r oblika prema formuli (1), onda su izoeufore koncentrične kružnice sa središtem u točki P. Ako je uz to f(r) linearna funkcija, tada ekvidistantnim vrijednostima troška T pripadaju ekvidistantne udaljenosti r, dakle ekvidistantne koncentrične kružnice. U našem primjeru pretpostavljamo da su na cijeloj površini F iste prilike glede privlačenja k središtima transporta A i C, tako da je primijenjena ista funkcija troškova f za konjsku vuču. Pretpostavljamo da su putovi za vožmu kolima razne kvalitete (na pr. od C do D loš put, a od A do B dobar put). Na osnovu danih pretpostavki primjenjujemo naprijed iznesene opće formule: TB = ti (a rA + b) + t\ (fli TB + birB + Ci) za prijenos do točke B, odnosno TD = U (arc+ b) + t´%(a2 rl + b%TD + c2) za prijenos do točke D Označimo li u ovom slučaju stalne veličine sa h fci rl + bi TB + ej = Ci t´2 (a2 rl + frä /"L> + c2) = C2 rB = udaljenost A do B; TD = udaljenost C do D, tada ove formule prelaze u TB = U (a rA + b) + Ci TD = ti (a rc + b) + C2 odavle dobivamo udaljenost TA odnosno rc Tß — bti-Ci TA (26) h a TD — bti — C2 rc (27) tt a U formuli (26) i (21) uvrštavamo odabrane jednake vrijednosti za TB i TD, t. j. TB = TD, te dobivamo razne vrijednosti za udaljenosti rA i rc od točke A, odnosno C na kojima su troškovi prijenosa jednaki. Opišemo li oko A odnosno C kružnice polumjera TA odnosno rc dobivamo na površini F izoeufore. Presjecištem izoeufora jednake vrijednosti određena je tražena granična linija Z - Z (si. 13) njom je podijeljena površina F na površine FB i FD. Za svaku ovako dobivenu površinu FB i FD ustanovit ćemo srednju daljinu transporta s kako je naprijed izloženo (rastavljanjem u trokute). Troškove transporta drvne mase Mi s površine FB, odnosno M2 s površine FD do točaka B ili D dobivamo uvrštavanjem odgovarajućih veličina u slijedeće formule: |
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 29 <-- 29 --> PDF |
TB = Mi Ik (a sx + b) + CJ T´D = M2 Itx (a s2 + b) + Cd T´B = trošak transporta cjelokupne drvne mase Mi s površine FB T´D = trošak transporta cjelokupoe mase M2 s površine I´D MI = drvna masa na površini FB M2 = drvna masa na površini FD Si. = srednja daljina prijenosa, koja odgovara površini FB s2 = srednja daljina prijenosa, koja odgovara površini FD Pretpostavili smo u našem primjeru, da je trošak prijenosa linearna funkcija od udaljenosti r. U slučaju, da je trošak T funkcija oblika T = f(r) gdje je f(r) bilo kakova funkcija, koju imademo na pr. grafički predočenu nekom krivuljom, možemo tu krivulju aproksimirati izvjesnom poligonom linijom i time ovaj slučaj svodimo na prethodni. Izoeufore dadu se uspješno primijeniti kod studija ekonomičnosti transportnih sredstava kao na pr. najpovoljnijeg razmaka utovarnih rampi, položaja prometnih sredstava (šumskih želj. pruga, puteva i t. d.). te eventualno potrebnih ogranaka prema postojećim putevima kao i ispravan položaj postojećih putova u zadanom šumskom predjelu. Navedene studije su u toku daljnje razrade i razmatranja, Kod matematskog dijela pomagao mi je savjetom asistent prof. Miroslav Kugler. LITERATURA: 1. I n g. St. Flögl : Šumska prometna sredstva (Predavanja) Zagreb, 1939. 2. Dr. A1. Ugrenović : Tehnika trgovine drvetom, Zagreb, 1935. 3. Ing. M. Simonović: Šumska transportna sretstva, Beograd, 1949. 4. Ing . I. Klemenčić : Optimalna gustoća šumskih prometala, Sarajevo, 1939. Resume. In the case of timber transport (Fig. 3) from an area (F) to a fixed point (P = centre of transport), the calculation of transport costs can be carried out by means of the average distance (s). Suppose the transport expenses (T) are proportional to the timber volume and in functional relation to distance (r), we obtain the formula (1): T = Mf (r) If F (r) is a linear function and we employ the average distance (s), then, under the condition of uniform distribution of timber volune (M = C . F) on felling .sites, the formula (1) assumes the following form: T = CP (as + b) In that case we abtain the average distance by dividing the static moment (sp) of the area (F) with regard to the point P and the area F after the formula (9): Calculation of the transport costs may also be performed conformably to the given formulae, if f (r) is a function of any kind represented graphically, with regard to its approximation with the polygonal line. |
| ŠUMARSKI LIST 7/1954 str. 30 <-- 30 --> PDF |
The author presents the functions, (f) obtained by the adjustment by means of the least squares for the real conditions occuring in this country, i. e. for ground- skidding by horses and transport in carts by horse draught formulae 20—22 and 23—25). In the example (Fig. 13) is shown the method of calculation of the transport costs by means of the average distance (s), and at the same time after the formulae evolved there are constructed over the forest area (P) curves of equal transport costs which the author calls »isoeuphores«. By the application of isoeuphores there exist the possibility of determination of that part of area belonging to the individual centres of transport (Fig. 13), further it is possible to carry out a study of the transport means from the economical point of view, as for instance, the most favourable distances of loading ramps and the location of the transport means (forest roads, railways etc.) in a given forest district F on the occasion of its exploitation. VI8KOZIMETRISKA ISPITIVANJA NEKIH DOMAĆIH ČETINARSKIH BALSAMA* Bran. Pejoski Uvod P P osljednjih godina proučavanja iz oblasti biologije i tehnologije sraolarenja proširena su i na neka nova područja, od kojih dinamika isticanja (curenja) smole zauzima« vidno mjesto (S c h o p m e y e r). Nema sumnje da u smolnom sistemu (vertikalni i horizontalni smolni kanali) igraju najvažniju ulogu od fizičkih pojava kapilaritet i viskozitet. Viskozitet prestavlja zapravo unutrašnje trenje svojstveno tečnostima, a koje se očituje kao otpor pri kretanju dvaju susednih slojeva (7). Za njegovo određivanje primenjuje se danas E n gl e r - ov princip (t. zv. relativni viskozitet) i Höppler-o v princip (t. zv. apsolutni viskozitet). Viskozimetriska merenja su neophodna kod ispitivanja raznih mineralnih ulja (na pr. ulja kamenog uglja) kao i vegetabilnih ulja (na pr. laneno, ricinusovo), a naročito za ispitivanje sredstava za lakiranje. Mogućnost primene viskozimetriskih merenja i kod četinarskih smola, u prvom redu borovih, pokazalo se je pogodnim što su dokazali Runcke l i Knap p (1946). Međutim, kao što je poznato skoro sve borove smole (a također i smola od smree), koje su inačo idealne tečnosti dok se nalaze u samome stablu, t. j . smolnom sistemu drveta, gde komuniciraju vertikalno i horizontalno u beljici, pri napuštanju stabla ranije ili kasnije kristaliziraju, što znači da se jedan deo smole pretvara u kristalnu beličastu masu, dok drugi deo (procentualno manji) ostaje i nadalje tečan. Stepen kristalizacije je uslovljen od mnogih spoljnih faktora u prvom redu oksidacije i gubitka jednog dela terpentinskog ulja. Takva kristalizovana smola prema tome je nepogodna za viskozimetriska merenja na nižim temperaturama, i jedino su ona moguća, ako se smola prethodno rastvori u neki organski rastvarač (alkohol, benzol, benzin, ksilol, toluol, terpentinsko ulje i dr.). Slično ovom postupku vršio je viskozimetriska merenja i česnoko v sa kolofonom (1932). * Ova merenja izvršili smo u toku 1951 i 1952 godine. U toku 1953 godine Schopmeye r prikazuje jednu novu metodiku za viskozimetriska merenja na. samim stablima (N. S. R. 1953 New Orleans). |