DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 6/1953 str. 10 <-- 10 --> PDF |
After having described in details the technique applied ih this method, the author emphasizes its advantages in the production of a large num ber of young plants rooted form root pieces while the smaller quantity may be produced by ordinary method practised till now. In the second part the author gives information about his experiments in the propagation of native poplar species by seed. There is no need to remove the cotton from seeds. The most important fact, when disseminating seeds with their cotton is to repose them closely to the gravel layer in order that the radicula might immediately find contact with the soil. This can be achieved by hand pressing and results observed has been very satisfactory. Furthermore the author investigated the germination % and its duration in Populus nigra seeds. It has been shown that during the first 30 days the germination % was 86,4—98,2%. The following 8 days 50,0—86,4%. Thus for practical purposes one can calculate with a germination of 50,0—98,2% in Populus nigra seeds during first 40 days in normal conditions. UTVRĐIVANJE I DEFINISANJE POJMOVA U ŠUMARSTVU Ing. Dušan S. Simeunović, Beograd U U tvrđivanje je pojmova od vrlo velikog značaja kako za pravilan teoretski razvoj nauke uopšte, tako i za pravilnu praktičnu primenu postignutih naučnih rezultata. Istraživanje naučnih istina (činjenica, stanja i zakona), njihovo konstatovanje i obrazloženje nemoguće je zamisliti bez prethodno jasno utvrđenih osnovnih pojmova. Iako je ovo od vrlo velikog značaja, i skoro conditio sine qua non za humanističke, pravne i ekonomske nauke, ipak ono ništa manje nije značajno za ostale naučne grane i oblasti, kao što su prirodne i t. zv. primenjene nauke, u koje uglavnom spadaju i šumarske nauke. Međutim, utvrđivanje pojmova u nauci je vrlo težak i složen posao. Da bi se došlo do izvesne naučne istine i do saznanja i konstatovanja izvesnih činjenica, stanja i zakona, u naučnom smislu, potrebno je, ne samo imati na raspoloženju neophodna materijalna sredstva za istraživački rad, već i sva do tada stečena znanja o materiji koja se istražuje, odnosno na koju se naša nova saznanja prirodno nadovezuju i iz kojih, po logici same stvari, proističu. Samo pak saznanje određene naučne istine nije još dovoljno da bi ta istina kao takva ušla u naučnu riznicu ljudskog znanja i da bi postala opšta naučna tekovina. Da se do toga dođe potrebno je novoutvrđenu činjenicu naučno pojamno obeležiti, t. j . novi pojam i definisati. A definicija pojma mora da bude pravilna, logična, potpuna i precizna. Teško je, a vrlo često i nemoguće, upotrebljavati u nauci (a i u praksi) izvesne pojmove koji su nepravilno ili nedovoljno jasno definisani. Ovako definisani pojmovi mogu da izazovu vrlo često i sumnju u sadržajnu autentičnost, pa čak i u samo sadržajno postojanje naučne istine 262 |
| ŠUMARSKI LIST 6/1953 str. 11 <-- 11 --> PDF |
u pitanju. Zbog ovoga je naučno utvrđivanje pojmova i njihovo pravilno", potpuno i jasno definisanje najtešnje povezano, i jedno od drugog se teško može odvojiti. Kada je jedan pojam sadržajno i pojamno tačno utvrđen potrebno ga je uvrstiti u sistem pojmova odgovarajuće naučne oblasti. Klasifikovanje pojmova, t. j . određivanje pravog mesta i značaja jednom pojmu u sistemu pojmova kome pripada, i utvrđivanje njegovog odnosa prema ostalim pojmovima istog sistema, takođe je vrlo težak i delikatan posao. On se može uspešno obaviti samo sa dubokim i svestranim poznavanjem naučne oblasti kojoj pojam sadržajno pripada. Ako se ima u vidu da je svaka naučna oblast (grana, disciplina) ustvari manje ili više upotpunjen sistem pojmova, koji su međusobno povezani određenim odnosima (subordinirani, koordinirani i si.), onda postaje potpuno jasan značaj utvrđivanja, definisanja i sistematizovanja pojmova za pravilan i uspešan razvoj određene naučne oblasti, odnosno nauke uopšte. Iako je šuma još u počecima stvaranja ljudskog društva služila kao najpovoljnija sredina za njegov razvoj, pružajući društvenoj zajednici najraznovrsnije svoje proizvode; iako je u mnogim delovima sveta obilje šuma omogućilo brz privredni razvoj i kulturni uspon mnogih naroda, — ipak se šumi, kao proizvodnom dobru, poklanjalo u prošlosti vrlo malo pažnje, šuma, kao ekonomski i privredni objekt u naučnom smislu, ulazi u sferu društvenog interesovanja vrlo kasno — tek onda kada su se površine šuma znatno smanjile, i kada se ekonomsko upravljanje i raspolaganje sa njima postavilo kao istoriski nužno. Prinuđena da šume relativno racionalnije iskorišćava društvena zajednica počinje da razmišlja o najpogodnijim metodama za to. Tako se pojavljuju prve ideje o uvođenju nauke u upravljanje šumama, o primeni naučnih tekovina tada relativno razvijenih nauka (hernije, fizike, biologije i si.) na šumu i drvo, i o naučnom konstatovanju izvesnih manifestacija (činjenica i stanja) svojstvenih samo drvetu i šumi. Zbog svega ovoga se šumarstvo, kao ekonomska delatnost narodne privrede, počinje jasnije da diferencira i uobličuje u samostalnu privrednu granu u najnaprednijim evropskim zemljama tek u 18 veku, a kod nas početkom 19 veka (u Srbiji tek krajem 19 veka). Sa šumarskom naukom je slično. Prvi njeni ozbiljniji začeci javljaju se u zapadnim zemljama početkom 19 veka, a kod nas tek na prelazu iz prošlog u ovaj vek (u Srbiji tek početkom treće decenije 20 veka). Iz ovoga se jasno vidi da su šumska privreda i šumarske nauke relativno vrlo mladi, šumarska nauka kod nas počela je da se razvija pre pedeset godina, a u Srbiji tek pre nepunih trideset godina. Za razvoj ma koje naučne oblasti ovo je vrlo kratak period, a pogotovu za razvoj šumarskih nauka. Iako šumarske nauke uslovljavaju pravilan i brz razvoj šumske privrede jedne zemlje, i uopšte šumske privrede u svetu, ipak su one još u značajnijoj meri uslovljene opštim stanjem šumske privrede u svetu a posebno u pojedinim zemljama. Kad se ovo ima u vidu, i kad se zna da je šumarstvo kao privredna grana najzaostaliji sektor narodne privrede u najvećem broju zemalja, onda postaje sasvim jasno zašto šumarske nauke nisu razvijene u onoj meri, kako bi se to moglo očekivati s obzirom na naučni nivo koji su dostigle druge nauke (kao na pr. t. zv. čiste nauke), |
| ŠUMARSKI LIST 6/1953 str. 12 <-- 12 --> PDF |
Da je šumarstvo kao nauka vrlo mlado i još nedovoljno razvijeno dokaz je i to, što izvesni vrlo značajni pojmovi iz raznih oblasti šumarstva nisu ni približno dovoljno jasno sadržajno određeni, definisani i sistematizovani. Teškoće usled nedovoljne određenosti ili nepravilne formulacije mnogih pojmova naročito su se ispoljile u posleratnoj našoj šumarskoj nauci i praksi; i to više nego u ma kojoj drugoj zemlji. Iz ovoga bi se možda mogao izvući zaključak da je to prirodna posledica opšte zaostalosti naše šumske privrede, s jedne strane, i mladosti i nedovoljne razvijenosti naše šumarske nauke, s druge. Međutim, ovakav zaključak ne odgovara stvarnosti, jer je uzrok ovoj pojavi sasvim drugi. Velike promene, koje su izvršene u našem političkom i društvenoekonomskom životu posle rata, došle su do svog punog izražaja kako u praksi tako i u nauci. Te promene su bile utoliko veće, dalekosežnije i revolucionarnije ukoliko je oblast, u kojoj su izvršene, bila zaostalija. S obzirom na ovo, i reperkusije ovih promena, može se bez preterivanja reći, bile su najveće u šumarstvu (šumarskoj nauci i praksi), kao jednom od najzaostalijih sektora našeg društveno-ekonomskog života. Predratne političke, materijalne i formalističke stege bile su razbijene i u šumarskoj praksi i u šumarskoj nauci. Osnovice predratne organizacije šumarstva (u najširem smislu) i poslovanja u njemu, kao konkretan izraz ondašnjih društvenih odnosa, iz temelja su bile poljuljane. Trebalo je, ne preorijentisati i reorganizovati našu šumarsku nauku i praksu, već ih postaviti i organizovati na potpuno novim temeljima. Nije se više radilo o tome da se šumarstvo prilagodi interesima određene klase ili interesima gruoe interesenata i da se pri tome ide utabanim putevima »osveštanih« naučnih istina i praksom »osvedočenih« recepata, — već da se na bazi novih odnosa u našoj zemlji i stvarnog stanja našeg šumarstva (a služeći se naprednim naučnim metodama i tekovinama) stvore njegove nove racionalne osnove. Te nove osnove, pak, trebale su da budu takve da omoguće najsvestraniji i najpotpuniji razvoj celokupnog šumarstva, i kao nauke i kao prakse. Prilazeći rešavanju ovog zaista vrlo teškog i neobično odgovornog zadatka naša šumarska nauka i praksa naišle su na mnoge krupne probleme; i to u svim oblastima šumarstva (u ekonomici, u upravi i poslovanju; u obrazovanju kadrova — oblici nastave i njena sadržina; u naucno-istraživačkom radu — novi organizacioni oblici i metode rada i si.). Rešavajući parcijalno a i grupno sve ove probleme dolazilo se do jedne opšte teškoće, do jednog problema koji je bio zajednički za sve oblasti šumarstva (bilo prakse ili nauke) — do nedovoljne određenosti mnogih opštih i osnovnih pojmova u šumarstvu. Ovaj se problem najpre ispo- Ijio kod rešavanja izvesnih opštih pitanja šumarstva, a naročito se oštro postavio pri rešavanju mnogobrojnih problema iz ekonomskih i upravnih oblasti. Radi ilustracije navešćemo ovde samo nekoliko vrlo značajnih a nedovoljno određenih pojmova, kao što su na pr. šumska proizvodnja, šumska privreda, šumarstvo i si. Očigledno je da su to sadržajno vrlo široki pojmovi, t. j . opšti pojmovi, i da je baš zbog toga potrebno da njihova pojamna sadržina bude što tačnije određena. Od određivanja njihove sadržine zavisi i utvrđivanje mnogih nižih, užih pojmova, koje ovi poj 264 |
| ŠUMARSKI LIST 6/1953 str. 13 <-- 13 --> PDF |
mo vi obuhvataju (kao što su na pr. gajenje šuma, njega šuma, zaštita šuma, melioracije i si.). 0 sadržini, odnosno o obimu, na primer, pojma šumske privrede postoje dosta velika razmimoilaženj a. Po jednima, ovaj pojam obuhvata sveukupnu društvenu privrednu delatnost vezanu za proizvodnju i preradu drveta, kako u šumi (šumska proizvodnja), tako i van šume (drvna industrija — pilanska proizvodnja i proizvodnja finalnih produkata). Po drugima, obim ovog pojma je znatno uži i obuhvata samo onu društvenu privrednu delatnost koja je vezana za proizvodnju šumskih proizvoda. Između ova dva krajnja shvatanja, najšireg i najužeg, toga pojma, postoji i srednje koje se nalazi između ovih ekstrema (apstrahujući za momenat izvesna druga shvatanja koja ustvari pretstavljaju varijacije navedenih). Po tom shvatanju šumska privreda obuhvata sveukupnu društvenu delatnost vezanu kako za šumsku proizvodnju tako i za preradu drveta u polufabrikate (pilanarstvo). Eao što se vidi za jedan vrlo značajan i osnovni pojam u šumarstvu ne postoji tačno određena i opštepriznata sadržina. Očigledno je da to vrlo često dovodi, i u nauci i u praksi, do mnogobrojnih nesporazuma, do nejasnosti, do kontradikcija a često i do nelogičnosti i nedoslednosti. Da bi se sve to otklonilo potrebno je svakako te pojmove odrediti po sadržini i jasno definisati. Nemoguće je da jedan pojam naučno determinisan objektivno ima višestruku sadržinu. Ako se to desi onda znači da su sve ili sve sem jedne determinacije pogrešne, ili da nauka još nije u stanju da utvrdi sve bitne oznake pojma u pitanju. U našem slučaju ne radi se o nepoznavanju bitnih oznaka, već o tome da su dve od navedene tri determinacije netačne. Da bi se pravilno definisao jedan pojam potrebno je prethodno utvrditi njegove oznake i to samo bitne, t. j . one koje ga u našem saznanju dovoljno jasno odvajaju od drugih pojmova; odnosno, da bi definicija bila dobra mora da sadrži prvi viši pojam i specifičnu oznaku. šumska privreda (niži pojam) je neosporno deo narodne (društvene) privrede (prvi viši pojam), zbog čega i u odredbu njenog pojma mora da uđu bitne oznake tog višeg pojma (šumska privreda je deo društvene privredne delatnosti.. .). Ono što je sporno to je njena specifična oznaka, koja treba ovaj pojam dovoljno jasno da odvoji od njemu koordiniranih pojmova, a koji se kao vrste nalaze u prvom višem pojmu, t. j . pojmu narodne (društvene) privrede, kao što su poljoprivreda, industrija, rudarstvo, saobraćaj i si. Pošto se radi o šumskoj privredi, očigledno je, da je to deo narodne privrede koji se prostorno odnosi na šumu, ili na čitav šumski fond jedne zemlje, koji je vezan za šumsku proizvodnju. Ako je tako, onda logično izlazi daje šumska privreda društvena privredna de latnost vezana (ili koja se odnosi) za šumsku proizvod ni u, odnosno deo narodne privrede koji se odnosi na privrednu delatnost u vezi sa šumom. Kao što se vidi specifičnu oznaku (differentia specifica) pretstavlja šumska proizvodnja. Međutim, i ovaj se pojam sadržajno vrlo različito definiše i, izgleda, zbog različitog shvatanja sadržine ovog pojma dolazi i do različitog shvatanja pojma šumske privrede. |
| ŠUMARSKI LIST 6/1953 str. 14 <-- 14 --> PDF |
Da se pojam šumske proizvodnje nepravilno naučno definiše vidi se i po tome što se mora pribegavati veštačkim konstrukcijama, kao što su šumska proizvodnja (ili proizvodnja u šumarstvu) »u najširem smislu«, šumska proizvodnja »u užem smislu« i šumska proizvodnja »u najužem smislu«. Ovakve veštačke konstrukcije su najbolji dokaz da se tu radi o tri ili više različitih pojmova, koji se zbog izvesnih razloga žele pojamno identifikovati, mada je očigledno (i sa ovakvim neadekvatnim terminološkim oznakama) da su u pitanju različiti pojmovi1. Pod šumskom proizvodnjom »u najužem smislu« podrazumeva se proizvodnja šumskih proizvoda, t. j . čitava proizvodna delatnost koja ima za rezultat šumske proizvode. Šumska privreda »u užem smislu« obuhvata ne samo proizvodnju šumskih proizvoda, već i preradu jednog dela šumskih proizvoda (drveta) na strugarama, t. j . pilansku proizvodnju. I najzad, šumska proizvodnja »u najširem smislu« obuhvata proizvodnju šumskih proizvoda, pilansku proizvodnju i čitavu proizvodnju finalnih proizvoda od drveta ili t. zv. drvnu industriju bez ikakvih ograničenja. Naučno, a i stručno posmatramo, očegledno je da su poslednja dva pojma veštački proširena i da se šumska proizvodnja može obeležiti samo kao proizvodna delatnost koja ima za rezultat šumske proizvode. šumska proizvodnja se u suštini, po svojim bitnim elementima, razlikuje od drvno-industriske proizvodnje. Dok u šumskoj proizvodnji preovlađuje biološki momenat, dotle je u drvno-industrijskoj proizvodnji težište na tehničkom momentu, a od biološkog momenta nema ni traga; dok je u šumskoj proizvodnji proizvodni ciklus vrlo dug, dotle je u drvnoindustrijskoj proizvodnji jednogodišnji i t. d. i t. d. Veza između jedne i druge proizvodnje svakako postoji, ali one nisu ni približno takve i tolike, da bi se ove dve proizvodne grane mogle obuhvatiti jednim pojmom. Teoriski su ove dve proizvodne grane prostorno i vremenski potpuno odvojene i mogu postojati u jednoj zemlji nezavisno jedna od druge. I pored svega ovoga se šumska i drvno-industriska proizvodnja i dalje spajaju u jedan zajednički pojam, ne samo u stručnoj već i u naučnoj literaturi, što stvara mnoge naučne i stručne zablude i kontradikcije. Zbog ovoga se opravdano postavlja pitanje: šta je to što je izazvalo ovakvo nepravilno i nenaučno spajanje dve danas jasno izdiferencirane proizvodne grane. Na ovo pitanje nije teško odgovoriti. Drvna industrija je postala i razvila se u krilu šumske proizvodnje. U ovom svom razvoju ona je organizaciono, poslovno, pa i ekonomski i pravno, bila potpuno u sastavu šumske proizvodnje; u nedostatku stručnih kadrova, što je svojstveno svakoj proizvodnji koja tek nastaje, šumarski stručnjaci su bili stručni pioniri drvne industrije. Usled svega ovoga, a i usled mnogih drugih razloga, drvna industrija se u običnom životu ili identifikuje ili supsumira pojmu šumske proizvodnje. Osim toga, i danas, kada su se obe proizvodne grane izdiferencirale kao potpune samostalne, postoje mnogi praktični razlozi, a u prvom redu ekonomske 1 Inž. Branko Kraljić, Ekonomski elementi proizvodnje socijalističkog šumarstva, Zagreb, 1952, str. 1. 266 |
| ŠUMARSKI LIST 6/1953 str. 15 <-- 15 --> PDF |
prirode, koji diktiraju i dalje njihovo organizaciono jedinstvo. A što će svakako biti i ubuduće. Sve to, razumljivo je, ometa jasno sagledavanje suštine stvari; a konkretno u ovom slučaju ometa pravilno i logično određivanja i definisanje osnovnih pojmova u šumarstvu. Ovde se ne gubi iz vida to, da je stvarnost mnogo složenija i komplikovanija, da u svakodnevnom životu nema tako jasnih granica, i da se mnoge oblasti društvene delatnosti preklapaju, prepliću i stapaju u izvesnim momentima i na izvesnim mestima, usled čega su im granice često nestalne ili i potpuno nevidljive. Ovo je naročito jako izraženo kod novih privrednih grana i mladih naučnih oblasti. Zbog toga je i zadatak naučnih radnika u ovim oblastima nauke mnogo naporniji i odgovorniji. Oni treba svojim istraživanjima i analizama da što dublje prodru u suštinu stvari, da odvoje bitne od nebitnih pojava i činnjenica i da fiksiraju i obeleže njihove karakteristike, da apstrahuju momentane želje i potrebe i da odvoje ono što je suštinsko i objektivno od subjektivnih shvatanja i zahteva. U šumarstvu je sve ovo, izgleda, mnogo potrebnije nego u drugim privrednim i naučnim granama. Da je zaista tako, postaje još očiglednije ako se baci pogled na određivanje i definisanje pojmova u ekonomskim oblastima šumarstva. Tu se, s jedne strane, proizvodnja identifikuje sa šumarstvom, a proizvodne faze tretiraju kao zasebne proizvodne grane, ili se, s druge strane, uzgoj (gajenje) šuma koji »ima za proizvod materijalni rezultat drvo na panju — kao robu — koja se može meriti i količinski odrediti« tretira kao »prva i prava ekonomska kategorija u šumarstvu«.1 Kada se ima u vidu da pojam »šumarstvo« ima najširi obim i da obuhvata ne samo šumsku privredu (koja supsumira šumsku proizvodnju), već i sve ostale neprivredne delatnosti koje su vezane za nju, kao što su nastava, naučno-istraživački rad, društveno-stručna deiatnost, štampa i literatura, pa čak i deo državne uprave koji reguliše pravilan razvoj šumske privrede, — onda postaje sasvim jasno da je ovakva identifikacija nepravilna i skroz pogrešna. A kada se zna šta su kategorije u logici i nauci, onda proglašavanje gajenja šuma za »prvu i pravu«, i to još ekonomsku kategoriju, izgleda više nego čudno. Da se nedovoljno naučno tretiraju izvesni pojmovi i da zbog toga mora doći do nesporazuma i kontradikcija pri rešavanju mnogih ekonomskih problema jasno govore neslaganja izvesnih stručnjaka o tome da li prirast ili etat treba uzeti za »proizvod drveta na panju«, odnosno za proizvod gajenja šuma, kao jedne faze šumske proizvodnje (međufazni proizvod). Ako se naučno i logično analizira i odredi sadržina i jednog i drugog pojma i ako se sa tako jasno određenim pojmovima priđe rešavanju izvesnih teoriskih i praktičnih problema u vezi s njima — vidik postaje mnogo čistiji i širi a nesporazumi i kontradikcije su skoro putpuno isključeni. Prirast i etat, kao pojmovi, po sadržini se potpuno razlikuju. Dok je prirast biološki pojam, dotle je etat čisto ekonomski pojam. Prirast, kao prirodni roj am i prirodna pojava, objektivno postoji bez obzira na čovekovo saznanje o njemu. Prirast se kao takav zbog njegovih prirodnih osobina ne može ekonomski iskorišćavati. Usled ovoga je čovek u svome Inž. Nenad Prokopljević, O nekim ekonomskim kategorijama i odnosima u šumarstvu. »Šumarstvo«, br. 3, 1953, str. 225. |
| ŠUMARSKI LIST 6/1953 str. 16 <-- 16 --> PDF |
ekonomskom delovanju stvorio jednu čisto misaonu konstrukciju, jedan nov ekonomski pojam — etat —, koja mu je omogućila da razrađuje svoje ekonomske teorije o iskorišćavanju šuma i da ih praktično iskorišćava. Etat je naša ekonomska koncepcija i on objektivno, van ekonomskog delovanja čoveka ne postoji; dok, naprotiv, prirast objektivno postoji, bez obzira na delovanje i shvatanje ljudi. Neosporno je da prirast služi, pored ostalih činioca, za određivanje etata, ali je činjenica i to, da se oni po veličini nikada ne slažu, a prostorno i sadržinski najčešće nemaju ili ne moraju imati nikakve veze osim računske (za konkretnu šumu). Ekonomske, pravne i ostale mere koje bi se eventualno preduzimale protiv onih koji ne iskorišćavaju svoju šumu racionalno mogu samo da budu u vezi sa neiskorišćavanjem etata, pošto je on izraz realnih ekonomskih uslova i mogućnosti, a ne u vezi sa prirastom. Dovoljna je i ovakva površina analiza sadržine jednog i drugog pojma pa da postavljeni problem u vezi sa »proizvodnjom drveta na panju« postane jasniji i jednostavniji, a izgledi za njegovo rešenje mnogo svetliji. Sve ovo, kao što se vidi, jasno dokazuje da se kod današnjeg našeg naglog razvoja i šumarske nauke i šumarske prakse, i baš zbog toga, postavlja, između ostalog, kao vrlo značajan zadatak pravilno, logično i naučno određivanje i definisanje pojmova u svim oblastima šumarstva. Jasno određeni i precizno definisani pojmovi treba da omoguće brži, potpuniji i svestraniji razvoj šumarske naučne misli1. Resume L´auteur analyse qulques mots techniques employes en forestrie, soit dans la litterature, soit dans le service ordinaire. Ce sont par exemple: la production, l´economie forestiere, la forestrie, la possibility, 1´accroissement etc. On emploie ces mots en Yougoslavie dans le sens tres varie ce qu´introduit la confussion. Aussi l´auteur donne-t-il des definitions corrects pour les mots techniques mentionnes. 1 Treba imati u vidu i to, da problem određivanja i formulisanja pojmova ne treba mešati sa problemom terminologije (nomenklature), iako su oba problema međusobno vrlo tesno spojena. Dobro je, ako je to moguće, da se oba problema rešavaju istovremeno, skoro uporedo, t. j . da se odmah posle određivanja i definisanja pojmova pristupa njihovoj terminološkoj obradi. Nerazvijena i oskudna terminologija znatno otežava određivanje i formulisanje pojmova, kao što i neodređenost i neprecizno formulisanje pojmova umnogome ometaju pravilno rešavanje terminoloških pitanja. 268 |