DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 3 <-- 3 --> PDF |
S UMAR.SRI LIST GLASILO DRUŠTAVA ŠUMARSKIH INŽENJERA I TEHNIČARA FNR JUGOSLAVIJE i .´ 1 ~*. ´ ´ ´´ ´ " ´i ´ .1 — GODIŠTE 75. J ULI" GODINA 1951 Ing. Nenad Prokopljević (Beograd): DISPROPORCIJE-U TROŠKOVIMA PROIZVODNJE DRVETA NA PANJU I. Uvod Sa gledišta procesa rada odnosno proizvodnje osnovna je postavka da je g o d i š n j i priraštaj (Z) proizvod šumske proizvodnje. Ljudski rad kao i sve mere: pošumljavanje, šumske melioracije, čišćenje kultura, proređivamje (nega) sastojioa, zaštita šuma, uređivanje ´šuma, doznaka stabala i dr. — jednom reci gajenje šuma — koje predüzima redovna šumska uprava u toku procesa proizvodnje, usmerenei su na to da se godišnji priraštaj poveća odnosno poboljša u kvantitativnoni i kvalitativnom pogledu. U izvršenju ovog zadatka postoje izvesna ograničenja, pošto je šumska proizvodnja uslovljenaibiološkjm, ekonomskim i tehničkim specifičnostima. Biološke specifičnosti šumske proizvodnje ispoljavaju se kao dve vrste reprodukcije: prirodna-—be z ljudskog rada — koja obuhvata proces prirodnog pošumljavanja1) — posle izvršene oplodne i probirne seče — i prirodnu proizvodnju {stvaranje) drvne materije i veštačka—-sa ljudskim radom — koja obuhvata veštačko pošumljavanje2) i ostale mere pre i posle uspešnog pošumljavanja u vezi sa upravljanjem i gazdovarrjem sa šumama. Jedna i druga proizvodnja ispoljavaju se u obliku godišnjeg priraštaja (Z). v Ekonomska specifičnost šumskog proizvoda ije njegova s e č n a z r e- lost. Sečna zrelost šumskog proizvoda je. rela t i v n a, jer je uslovljena njegovom upotrebnom vrednošću, U pravilu su zrela za seču stabla najstarijeg dobnog razreda. Međutim, sečna zrelost može da nastupi i vrlo rano, dok su stabla još mlada: pruće, štapovi, motke, jamsko i celulozno" .*) Ljiudski rad za-seču Je sadržan u troškovima proizvodnje ,drvno-iindustrijs na panju — šumskog proizvoda. . . ( |
| ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 4 <-- 4 --> PDF |
drvo, drvo za ogrev i si. koja se moraju čišćenjem i proredivanjem sastotjima iz šume otstraniti iz razloga nege i zaštite šuma — .gajenja šuma. Dalje specifičnosti jesu: trajnost prinosa i dugi rok proizvodnje. U datom momentu ove se specifičnosti odražavaju u etat u drvn e mas e (E).3) Tehničke specifičnosti ispoljavaju se u odgovoru na pitanje: g d e, k ad a i koli k o će se šeći? pri čemu mogu nastupiti tri slučaja i to: a) da se seče (E) toliiko, koliko je godišnje (Z) priraslo (E = Z); b) da se seče više od godišnjeg priraštaja (Z), dakle (E > Z); c) da se seče manje od godišnjeg prirašitaja (Z´J, dakle (E < Z). Do ovih slučajeva dolazi se računski zbog abnormalnog stanja šuma. S time u vezi nastaju disproporcije u troškovima proizvodnje drveta na panju — šumsikog proizvoda — na koje se želi ovde ukazati. II. Faktori koji utiču na troškove proizvodnje drveta na panju Drvo na panju kao roba ima svoju vrednost — bez obzira na položaj i bonitet zemljišta, vrstu drveća- i Sortiment — koja se izračunava po formuli: R = p + pr+ v (1) gde je: R m Vrednost drveta na panju kao robe, p — utrošak vrednosti za f abaćenje sredstava za rad i materijale u proizvodnji, pr = vrednost radne snage i v = vrednost viška rada (proizvoda). Kada bi za drvo na panju postojala određena struktura cene, koja po Marksu pretstavlja klasičan metod političke ekonomije, vrednost bi se drveta na panju formirala na osnovu troškova proizvodnje. Međutim, pošto ista za drvo na panju ne postoji — novčani izraz vrednosti — cene drveta na panju — određuje se po formuli: C=T :» gde je: C .= cena drveta na panju, Š = društveno potrebni troškovi proizvodnje šumsikog proizvoda, E = etat drvne mase ili godišnji priraštaj (Z) — glavni sečivi prinos kao i prethodni prinos od proreda i čišćenja svih dobnih i debljinskih razreda iz kojih se ovaj prinos dobiva. Pomoću ove formule dobivaju se različite cene drveta na panju, već prema tome, da U se uzima u imeniteljiu etat drvne mase (E): CE=|r .......... (3) E 3) Etat drvne mase E = celokupni prinos šuma dolbivea na osnovu sadamje drvne zalihe M plus prda-ast Z za polovinu ophodnje I T>~f, podeljen sa brojem godina ophod nje (u) ili po formuli: E = —„— 246 |
| ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 5 <-- 5 --> PDF |
ili godišnji priraštaj (Z): (4) * -! ´-.´- Pošto su društveno potrebni troškovi proizvodnje godišnjeg priraštaja (Š) u obema formulama jednaki, sledi: što je veći etait drvne mase (E) odnosno godišnji priraštaj (Z) ,to je manja cena drveta na panju (CE) i (Ci). I obratno. Računski je ovo potpuno ispravno. Međutim, iz ekonomskih i tehničkih razloga u praksi nastupaju redovito slučajevi da je: F = Z ´ S time u vezi: 1. slučaj: E = Z; obe cene drveta na panju su jednake "t> j. CE = Cz; 2. slučaj: E > Z; cena drveta na panju računata po istim formulama manja je po prvoj od one po drugoj formuli t, j . CE < Cz; i 3, slučaj: E^ ; cena drveta na panju po istim formulama veća je po prvoj od one po drugoj formuli t. j. CE >CZ. — Na primer: 100 1) Š = 100, E - 4, Z = 4, CE = Cz = — = 25 4 2) Š = 100, E - 5, Z - 4, CE m 4~ - 20, Cz -^ - 25 5 4 3) S - 100, E - 3, Z = 4, CE = -^- ^333 Cz « — = 25 3 4 Nastaje pitanje: da li je potrebno da društveno potrebni troškovi proizvodnje šumskog proizvoda — godišnjeg priraštaja (Š) budu jednaki u sva tri slučaja? U uslovima socijalističke privrede odgovor je pozitivan: cena drveta na panju treba da je jedinstven a (Vidi moj članak: »Prilog pitanju strukture cene drveta na panju«, Šumarstvo br. 6, Bgd, iz 1950 g.). Drugačije stoje stvari ako se posmatrajiu u odnosu na tržište. Ovde se pojavljuje diferencijalna renta položaja kao suvišak iznad viška rada (proizvoda) — lekstravišak rada — stvoren utroškom vrednosti radne snage u procesu drvno-industriske proizvodnje, te ne pripada ceni drveta na panju. Da bismo odgovorili na postavljeno pitanje, potrebno- je da se cene drveta na panju izračunate prema formulama (3) i (4), prikažu u obliku formule (1) t. j . Š CE = — ^pj+pTx+V! (3´) E i Cz = "2" = p2 + pr2 r+ v3 (4´) U slučaju E ^ Z, formule (3´) i (4´) daju sledeće izraze: 1) za E = Z, p! + prj´+ vt = p2 + ipr2 r-f" v2 2) „ E > Z, p! + prt + vx < p2 + pr2 + v2 3) „ E < Z, p, + pri+Vi > p2 + pr.ff.´v, , , 247 |
| ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 6 <-- 6 --> PDF |
Ovi izrazi pokazuju: Ad 1) Ako je planirani etat drvne mase (E) jednak godišnjem priraštaju (Z) t. j. E = Z = pr + prj + Vi = p2 + pr2 + v2, jednaki su i troškovi proizvodnje odnosno vrednost i cena drveta na panju. Društveno potrebni troškovi proizvodnje godišnjeg priraštaja (Š) u obema formulama ostali su isti. _ .´:..-.. ad 2) Ako je planirani etat drvne mase (E) veći od godišnjeg priraštaja IZ) t. j . E > Z, bilo bi očekivati veće troškove proizvodnje px + pt± + vt od troškova proizvodnje p2 + pr2 + v2, iz razloga, jer su sa većom sečom etata skopčani i faktično potrebni veći troškovi materijala i radne snage za pošumljavanje, čišćenje kultura, negu sastojina, zaštitu šuma, doznaku stabala i dr. Međutim, iz formule izlazi obratno. Ovakovo stanjle o«taće sve dotle dok su društveno potrebni troškovi proizvodnje godišnjeg priraštaja (Š) isti, ili dok se ne postigne optinialni odnos između društveno potrebnih troškova proizvodnje godišnjeg priraštaja fŠ) i troškova proizvodnje Pi + pri + Vj koji odgovaraju drvnoj masi etata E ^ Z. . ad 3) Ako je planirani etat drvne mase (E) manji od godišnjeg priraštaja (Z t. j. E < Z, bilo bi očekivati manje troškova proizvodnje px + prx + V, od troškova proizvodnje p2 +.. pr, + v2, iz razloga obratno od onih pomenutih pod tač. 2). Međutim, iz formule izlazi obratno. Ovakovo stanje ostaće i ovde sve dotle, dok su društveno potrebni troškovi proizvodnje godišnjeg prirasta (Š) isti, ili dok se ne postignu optimalni odnosi između društveno potrebnih troškova proizvodnje godišnjeg priraštaja (Š) i troškova proizvodnje p2 + pr, -f- v, koji odgovaraju drvnoj masi E < Z. Konkretni primeri bi pokazah´ identične rezultate, kao napred navedeni, s tom razlikom što bi se cene — novčani izraz vrednosti — pretstavile u vrednosti troškova proizvodnje. Navedeno se tak ode potvrđuje protivrečnostima koje proizlaze iz formule; . . , pt + pr1; + Vi ´i :z=— -S^^: ´- ... .; (6) ,,. , _ p2 -ipr2 + v2 Prema tome, kod planiranja većeg etata drvne mase (E) od godišnjeg priraštaja (Z) računski su potrebni manji troškovi proizvodnje. — I obratno, kod planiranja manjeg etata drvne mase (E) od godišnjeg priraštaja (Z) nužno su potrebni veći troškovi proizvodnje. Razlozi su i u jednom i u drugom slučaju ekonomsko-tehničke prirode: nejednakost E 2 Z s jedne i potrebna jednakost društveno potrebnih troškova proizvodnje godišnjeg priraštaja (§) s druge strane. III. Ekonomsko objašnjenje i zaključci Da bi se otklonile disproporcije u troškovima proizvodnje drveta na panju, potrebno je: . " 1. slučaj: E>Z , da preduzeća (Šumska gazdinstva) koja planiraju, veći etat drvne mase (E) od godišnjeg priraštaja (Z): 248 |
| ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 7 <-- 7 --> PDF |
a) da, ili. uplate razliku u troškovima proizvodnje (pt + prt + vj —: (p2 + pr2 + v2) = —A, ukupno —A . (E — Z) u egalizaciomi fond radi izravnavanja troškova proizvodnje —- cene drveta na panju — onih preduzeća (šumskih gazdinstva) čiji su troškovi proizvodnje usled planiranja manjeg etata drvne mase (E) veći od troškova proizvodnje godišnjeg priraštaja (Z), iH ,; b) da ista preduzeća vode borbu za osvajanje novih proizvodnih kapaciteta investicionog karaktera: pošumlavanje i dr. radi povećanja svojih troškova proizvodnje u odnosu na društveno potrebne (p -f- pr +v) i tom merom izravnaju neopravdano korišćenje ranijlei opredmećenog rada — vrednosti — sadržanog u razlici između etata drvne mase (E) i godišnjeg priraštaja (Z^). 2. slučaj:´E < Z, da preduzeća (šumska gazdinstva) koja planiraju manji etat drvne mase (E) od godišnjeg priraštaja (Z): v a) da, ili dobiju iz egalizacionog fonda razliku većih troškova proizvodnje (pi + pr, + vj — (p2 + pr2 -f v2) = A, ukupno A , (Z — E) radi izravnavanja razlike većih troškova proizvodnje — manje cene drveta na panju — nastale usled planiranja manjeg etata drvne mase (E) od godišnjeg priraštaja (Z), ili r b) da ista preduzeća primenjuju gdegod je mogućno prirodnu reprodukciju — oplodnu i probirnu seču, — povećanjem proizvodnosti rada i si, radi smanjivanja svojih troškova proizvodnje u odnosu na društveno potrebne lp + pr + v) i time povise svoju cenu drveta na panju bez ljudskog rada odnosno bez ljudskog rada povećaju drvnu, masu šume za iznos razlike između godišnjeg priraštaja (Z) i etata drvne mase (E), daklte da korišćenjem manjeg etata drvne mase (E) od godišnjeg priraštaja (Z) izjednače obe veličine. Jedna i druga mera idu za tim da primenocm odgovarajućih metoda biološke, ekonomske i tehničke prirode izravnaju makaze cena odnosno izjednače drvniei mase etata za seču (E) sa godišnjim priraštajem (Z), U krajnjoj liniji one direktno rešavaju problem uspostavljanja normalne drvne mase šume, a indirektno i ostale uslove normalne šume. Povezano sa cenama i disproporcijama troškova proizvodnje drveta na panju, jasno se ispoljavaju ekonomska uloga, značaj i važnost etata drvne" mase (E) u odnosu na šumski proizvod ili godišnji priraštaj (Z) šumske proizvodnje. Time se teoretski objašnjavaju neke specifičnosti šumske proizvodnje i utvrđuju sredstva za oiklanjanje protivreenosti u ovoj grani narodne privrede. COST DISPROPORTIONS OF WOOD PRODUKTION IN FORESTRY From the point´of view of productivity, the writer determines that the yearly growth is. the product .of forest production. Owing to. biological,´ economic and technical distinctive features of forest production, appear in the production disproportions with regard to production expenses. To.eliminate these disproportions, the writer analyses trie value and the price of wood in block. _ . To calculate this value, he uses M´arx-s formula (1): R = p + pr + y, where p- means the expenditure of value- for wear,and´ tear.(depreciation) of the means for work 249: |
| ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 8 <-- 8 --> PDF |
and material used in production, pr means value oif work, and v means the value of the surplus of work (of product). To calculate the price, ihe taikes the formula (2) where C means the price of wood in block in forest, S sociality ´necessary expenditure in the production of timber good — of the yearly growrth (Z), E means the quantity of timber or yearly growth (Z) results of forest cutting and of earlier thinning out and cleaning of trees in all ages and all thicknesses. Owing to abnormal conditions prevailing in our forest, some enterprises have at disposal a regular yearly quantity of timber E; = Z . By equalizing the above formulas, the writer determines the following dispro portions: for E = Z, pi + pri + vi = P2 + pr2 + V2 for E > Z, pi + pri + vj = p2 4- pr2 + va for E < Z, pi + pri + vi = p2 + pr2 + v2 where pi + pn + vi represents the expenditure oif the iregullar in connection with the regular quantity of disponible timber (E), where p2 + pi"2 + V2 means socially necessery expenditure in production Of the yearly growth (Z). As the enterprises in timber industry which have E > Z, respectively E < Z, are getting by salle higher or lower prices for each unlit Of production; k e. CE < Cz respectively C E > Cz ,the writer proposes some concrete measures and method for eliminating these disproportions. These methods aire of biological, tehnical and economic financial nature. Finnalla ,the writer states that this too a method for fixing normal quantity of timber and other requirements in connection with a normal forest. Ing. Ilija Lončar (Zagreb): r UZGOJ BAGREMA U SVRHU POVEĆANJA PROIZVODNJE RUDNIČKOG DRVETA Nakon donošenja iz Amerike (oko god. 1600.) mnogo se bagrem udomaćio u nekim zemljama Evrope. Razlog tome je brzi rast i velika upotrebljivost njegova drveta. Bagremovima se upotrebljava za vinogradarsko kolje, telefonske, telegrafske i elektrovodne stupove, stupove za hmelj, kao građevno drvo, za krovne konstrukcije, za kolarske i stolarske svrhe, za ogfijev, a naročito za radničko drvo. Velika je vrijednost bagrema i za pčelarstvo, jer daje obilan i vrlo dobar med. Bagrem su ranije kod nas uzgajali većinom privatnici u čistim sastojinama i gajevima, u svrhu proizvodnje sitnih sortimenata potrebnih u domaćinstvima. Osim toga bagrem se upotrebljavao i za vezanje tla u bujičniim područjima, na vododerinama i opuzinama, u parkovima, drvoredima, uz mede posjeda, uz ruboke šuma, negdje za popunjavanje sječina, a i pošumljavanje površina čistih sječa i goleti. Minulih godina bagrem je obilnije sađen negdje i na površinama koje nisu povoljne za njegov uzgoj. Obzirom na veliku upotrebljivost treba bagrem kod nas što više proširiti u uslovima, koji odgovaraju njegovim biološkim zahtjevima. Naročito je važan njegov uzgoj s gledišta velike potražnje industrij e za rudničkim drvetom. Potreba na rudničkom drvetu jie tolika, da se u posljednje vrijeme pojavljuju zahtjevi da se uzgajaju i posebne sastojine za 250 |