DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 21 <-- 21 --> PDF |
Ing. A. Urbanovski (Zemun): ŠUMARSKI ROTOR-LOGABITMÄR Specijalni šumarski logaritmari poznati su još od ranije, no oni nisu nikada našli širu primenu u praksi, bar ne kod nas. Razlog tome je, s jedne strane, teškoća oko izrade ili nabavke takvih logaritmara, a s druge strane, izvestan konzervatizam sa kojim se\često kod nas prilazilo svakoj novini. Prednosti logaritmara kod računskih operacija nije potrebno dokazivati, jer je to općenito poznato. Specijalno u šumarskoj praksi, gdje je često na samom terenu potrebno izvršiti neki obračun, logaritmar može datii dovoljno tačan rezultat, ušteđujući pri tome hartiju, olovku i umno naprezanje, a u izvesnim radnjama zamenjuje razne tablice i mašinu za računanje. Pokretni kotar Takav jedan logaritmar, namenjen prvenstveno dendrometrijskoj praksi, konstruisan je na principu rotora. Ovaj logaritmar omogućuje: 1. množenje i delenje (kao i sve one radnje koje se zasnivaju na množenju i delenju: na pr, izračunavanje procenata, indeksnih brojeva i si.); 2. čitanje površine kružnog prese/ka za dati prečnik, odnosno čitanje prečnika za dati kružni presek; 3, čitanje zbira kružnih preseka za razne prečnike i brojeve stabala; ovo istovremeno pretstavlja i zapremine valjaka, odnosno trupaca po formuli srednjeg preseka; 4. čitanje pre´čnika srednjeg sastojinskog stabla za datu temeljnicu i broj stabala u sastojini; 5. čitanje zapremine dubećih stabala na osnovu prsnog prečnika i visine, za šest vrsta drveća: bukvu, hrast, smreku, jelu, beli bor i crni bor; 6. čitanje približne zapremine po 1 ha jednodobnih čistih sastojina visokih šuma bukve, bora, 263 |
| ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 22 <-- 22 --> PDF |
jele i smreke (po formuli Gerding-Borgrevea: V = GFH a); za poznatu srednju visinu sastojine i obrast. Instrumenat se sastoji iz ovih delova: a) osnovnog kotura na kome su nanesene podele Ij i I2*); b) pokretnog kotura na kome su nanesene podele III, II2, II3| II« H5, II6, II7, II8, II9j c) pokretnog celuloidnog indeska (nije ucrtan). Podele Ix i Hj su normalne logaritamske podele. Na podeli I2 naneseni su logaritmi površina preseka koji nose oznake odgovarajućih prečnika. Na podelama II2 do II, naneseni su logaritmi prosečnih obliko-visina za šest vrsta drveća koje nose oznaku odgovarajućih visina. Na podelama Osnovni kotur II8 i II9 naneseni su logaritmi faktora GFH, uzimajući za razne srednje visine sastojine vrednosti GF kod bukve i jelle 16, a kod bora i smreke 18. — Na poleđini osnovnog kotura naneišeni su grafikoni obliko-visinskih linija za 5 vrsta drveća: bukvu, hrast, smreku, jelu i belli bor. Teorijske osnove ovog instrumenta su jednostavne, a zasnivaju se na prva dva logaritamska pravila, koja glase: 1) a = mn; log a = log m + log n 2) a = ; log a = log m — log n n * Zbog štednje crteži su znatno smanjeni. Ured . 264 |
| ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 23 <-- 23 --> PDF |
Sve radnje navedene pod 1—-6 zasnivaju se na množenju i delenju, a njihova rešavanja na logaritmaru sastoje se u sabiranju odnosno oduzimanju logaritama onih faktora koji se u pojedinim formulama javljaju. Na pr. zapremina trupca srednjeg prečnika d = 50 cm i dužine I = 5 m, biće v = gl, odnosno, log v = logg + log!; ili, zapremina dubećeg stabla prsnog prečnika d = 50 cm i visine h = 35 im iznosi: v = ghf, odnosno log v .= log g +i log hf; ili, površina preseka srednjeg sastojinskog stabla za G N — 200 i G = 15 m2, iznosi g = —, odnosno, log g = log G — log N, üd. N Upotreba logairitmaira je posve jednostavna. 1. Množenje se vrši na taj noičin što se »1« na podelii III (pokretni kotur) postavi na onaj ibroj na podeli li (osnovni kotur) koji se množi. Pokretni celuloidni indeks Poleđina osnovnog kotara postavljamo na onaj broj na podelii III, sa kojim se množi. Rezultat se čita ispod indeksa na podeli I|, Na pr. 5 X 18. t»l« pokretnog kotura postavii se ispod »5« na podeli li, a pokretni indeks na »18« na podeli III. Indeks pokazuje na podeli li »9«, odnosno 90. Pošto je idelenje obratna radnja od množenja, i postupak je obratan. Celuloidni indeks postavljamo na onaj broj na podeli li koji delimo. Zatim pokrećući pokretni kotur postavljamo ispod indeksa onaj ibroj na podeli Hi, sa kojim delimo. Rezultat se čiilta na podeli1 li, iznaid »1« na podeli Hi. Na pr. 150 : 4. Celuloidni indeks postavljamo 265 |
| ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 24 <-- 24 --> PDF |
na 150 (na podeli li) a »4« sa podele Hi postavljamo ispod indeksa. Rezultat, 37,5 čitamo na podeli li iznad »1« pokretnog kotura. 2. Čitanje površine kružnog preseka vrši se na taj način, što se pokretni indeks postavi na dati prečnik (podala Ig) a površina preseka se čita ispod indeksa, na podeli li. Pri tome je potrebno znati da prečnici zaključno sa 11,2 cm imaju površinu preseka ispad 100 cm2, a prečnici od 11,2—35,6 od 100—1000 cm2. Tako na primer prečnik 11 cm (indeks se postavlja na 110 cm na podeli Iä) ima površinu preseka 95 cm8 odnosno 0,0095 m2 ,a prečnik 110 cm 0,95 m2. Prečpnlik 35 cm lima površinu preseka 0,dÖ62 m2 itd. Obratna radnja, tj. čitanje prečnika za datu površinu preseka vrši se na sličan način: indeks se postavlja na daru površinu preseka na podeli li, a prečnik se čita ispod indeksa na podeli Ig. » 3.Čitanje zbira kružnih preseka za dati: prečnik i broj stabala vrši se na taj način, što se »1« pokretnog kotura postavi na dati prečnik (na podeli Ig), a pokretni indeks na dati, broj stabala na podeli Hi. Rezultat se čita ispod indeksa na podeli li, Na pr. d = 38 om, n = 7´ cm. Rezultat je 0,79 m2. Ovo istovremeno pretstavlja zapreminu trupca (u m3) srednjeg prečnika 38 cm i dužine 7 m. 4. Čitanje prečnika sastojimskog srednjeg stabla za dati zbiir kružnih preseka i broj stabala vrši se deobom —f., na način opisan pod 1. »1« pokretnog kotura pokazuje N na podeli li površinu preseka srednjeg stabla, a na podeli Ig istovremeno odgovarajući srednji prečnik. Na pr. G = 18 m2, iN = 290. Indeks se namesti na »18« na podeli li, a pokretanjem pokretnog kotura postavljamo »290« na podeli lili ispod indbksa. Rezultat se čita ina podeli li i Ig kod »l«* pokretnog kotura: g = 0,0621 m2 i d = 28,1) cm. 5. Čitanje zapremine duibećiih stabala za dati prsni prečnik i visinu vrši se na principu množenja: v = ghif. Brosečne vrednosti hf za različite visine i različite vrste drveća nanesene su na podelama Ilg do II7. Na svakoj podeli su naznačene vrste drveća i visine, čitanje se vrši na taj način što se »1« na podeli III postavi na odgovarajući prečnik (na podeli Ig) a pokretni indeks se postavi na odgovarajuću visinu. Zapremina se čita ispod indeksa na podeli li. Na pr. za bukvu d = 50 om, h = 30 m, pokretni indeks se postavlja na visinu 30 m na podeli Hg. Za hrast na podeli II3, za crni bor na podeli II7 itd. Pošto se kod ovog postupka za svaku visinu uzima jedna, prosečna obliko-visina i rezultati će biti samo približni Naime, obliko-visine stabala za jednu istu visinu a različite prečnike variraju kod nekih vrsta drveća ui znatnim granicama. To variranje je najveće kod smreke t jek, nešto manje kod bukve, hrasta i belog bora, dok kod crnog bora skoro uopšte ne postoji. Na primer kod smreke: za visine oblikonvisine variraju1) srednja vredi ´! od do 20 ta 10,51 m 9,16 m 9,77 m i25 „ 12,63 „ 9,86 „ 11,20 „ 30 „ 14,71 „ 11,14 „ 12,77 „ 35 „ 16,63 „ 13,09 „ 14,73 „ 40 „ 18,31 „ 15,10 „ 16,63 „ *) Kod izračunavanja pojedinačnih oblliko-visima uzimana su u obzir stabla sa stepenom vitkosti od 35—100 tj. ona koja se najčešće javljaju. Na pr. za hrast visine 30 m (uzimana su stabla prečnika od 30 cm / d : 30 \ , / 30 \ 1 = = 100 ) do 85 cm I = 35 I \ h 0,30 / \ 0,85 / 266 |
| ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 25 <-- 25 --> PDF |
ili kod hrasta: »a visine . obldikoHvisine variraju sred nja vred 1 od do 20 m 9,87 m 11,03 m 10,54 m 25 „ 12,63 „ 13,75 „-13,24 -„ 30 „ 15,13 „ 16,65 „ 15,97 „ . 05 „ , 17,57´ „ 19,45 „ 18,61 „ $u ,, 20,06 „ 21,47 „ 20,93 „ Podaci o zapremani dubećih stabala i njihovim obliko-visinama, uzeti su iz tablica koje se nalaze u »Malom šumarsko-tehniičkom priručniku« i to: bukva: Grundner-Horn1898 — baza 12.180 stabala; hrast: Schwappach 1905 — baza 6.069 stabala; smreka: Baur 1890 — baza 22.680 stabala; jela: Schuberg-1891 — baza 5.450 stabala-; beii bor: Schwappach 1890 — baza 17.000 stabala1; crni bor: Böhmerle 1893 — baza 6.307 stabala. Iz ovoga se vidi da pojedinačne obliko-visine mogu otstupati od srednje vrednosti za skoro 2 m (kod smreke) što odgovara razlici u visinama od oko 5 m. Na pr. za smreku d = 80 cm, h = 35 m, obliko-visina ( iz tablica) iznosi´ 13,09 m. Prosečna vrednost oibliko-visine za istu visinu iznosi 14j7i3i m. Čitanjem zapremime ovog stabla na logairitmraru sa prosečnom obliko-visinom dobijamo v = 7,41 m3; stvarna zapremina stabla (iz tablica) zinosi v = 6,58 m8, ili otstiupanja u procentima: 7,41 — 6,58 .1001= . 6,58 = 12,6%. Za istu visinu od 35 m i pirečnik d = 35 cm logairitmar daje zap-rerninu v = 1,42 m3, dok zapremina po tablicama iznosi´ v =1,6 0 m, ili otstupanja: 1,60 — 1,42 , 100 = 11,25%. Ova otstupanja isu najveća kod smreke i jele dok su kod bukve, hrasta i belog bora manja. Da bi došli do tačnog rezultata (pod.»tačnim rezultatom« se ovde podrazumeva podatak iz tablica, ne ulazeći u to kakvu tačnost daju same tablice, pošto je to posebno pitanje) služimo se grafikonima obliko-visinskih linija koje su nanesene na poleđini osnovnog kotura, Koncentrični krugovi na ovom grafikonu pretstavljaju prečraike, a krive linije visine stabala. Da bi se odredila obliko-visina, na primer za smreku d = 70 cm i visinu h = 40 m postavljamo pokretni indeks na onu taičku na grafikonu gde se seče koncentrična linija sa oznakom »70« i kriva linija sa Oiznakom »40«. U tom položaju čitamo ispod indeksa obliko^visinu na podeli koja je nanesena po periferiji (u ovom primeru hf = 15,81 m). Kada se ovako odredi obliko-visina, onda se .pokretni indeks ne postavlja više na visinu »40« nego na obliko-vđsinu 15,81 na podeli III. Otstupanja u zapremini koja se u ovakvim slučajevima mogu javiti ne prelaze nikada 1%. Čitanje zapremane po 1 ha čistih sastojina bora, bukve, jele i smreke za dati oibrast i srednju visinu sastojine vrši se na taj način što se »1« pokretnog kotura postavi na dati obrast na podeli li, a pokretni indeks na datu srednju visinu na podeli Us odnosno II». Rezultat se čita ispod indeksa na podeli li. Kružni oblik logaritmara naročito je upotrebiv u šumarskoj praksi zbog lake nosivosti; njegova veličina j» d = 1(2,5 cm, štoi odgovara linearnom logaritmaru od oko 40 cm dužine; osigurava dovoljnu točnost čitanjiai. Sve to dopušta njegovu upotrebu namesto raznih tablica u dendroimetrijskoj praksi. ROTARY SLIDE-RULE IN FORESTRY This slide^rule which is constructed on the rotor principle and intented for practica! use in Dendrometry, faciliiates: li. imiultiplilcaitilon and´ division; 2. reading of circular cross-cut surface for a given diameter, i.e. reading o fthe diameter for a given circular cross-cut; 3. reading the suim of circular cross-cuts for different diameters and a number of logs, which at the same time represents the volumes of cylinders, or respectively, 267 |
| ŠUMARSKI LIST 7/1951 str. 26 <-- 26 --> PDF |
volumes of logs, according to the formula: v = g 1; 4. diameter reading of a stand´s average trunk for a given base (sum of circular cross-outs) and the number of trunlks in a stand; 5. volume reading of standing trunks based upon the breast diameter and height, for six species of trees: beech, oak, spruce, fir, scotch pine and oolrsican pine; 6. reading of an aproximative volume for an ha of pure, tall, evenaged stands of beech, pine, fir and spruce (if oil owing the Gerding-iBotigreve formula, V = GF , H . a) for a known average height of standi and´ density. Having in view that all calculations mentioned under ll, 3, 4, 5 and 6, aire based on muHtriplicatioa and division, results´ on the shide-rule are found out by addition, na mely substraction of logarithmus of those factors which act in certain formulas. Besides these usual logarithm divfeioins (Ii, and Mi) which are used for multipli cation and division:, the main roitOT is divided (Ig) logarithms g — surface od cross cuts haVing imarkes of corresponding diameters. On the sliding rotor there are markes (II2, II3, H4, M5, lie and II7) of logarithms of average value hf for some species of trees, having marks of corresponding heights. On the sliding rotor there are also» the marks (lis, and Hg) — logarithms of average values GFH bearing makrs of various average stand´s heights; values GF are taken for ibeech and fir 11(6 mi2, and for pin, eand spruce IS m2. — At the backside of the main rotor there are lines hf for different species of trees by whicht it is possible to find out the value hf for every trunk with known dia meter and height. The use of slide-rule is very simple ;the sliding rotor has the role of the slider on a slide-rule ,and readings are affectuated through the transparent sliding index. Rotary form of slide-rule (which were known a long time ago) is especially useful in forestry practice owing to its portability; its size d = 1,2,5 cm, which corresponds to a slide-rule of about 40 cm, secures a satisfactory precise reading, which faciliates its use instead of various tables applied in Dendrometry. cTe st/meae kifj-iäennoM Ing. Rainer Franjo: O vplivu gozdov na vodni režim, Ljubljana 1950, ztaložila Uprava za napredek v proizvodnji pri Planski komisiji LRS, 26 stranica teksta i 20 stranica fotografskih snimaka^ Autor raspravlja o sledećim glavnim problemima u pogledu uticaja šuma na vodni režim: 1. Upliv šuma na ukupno oticanje vode; 2. upliv šuma na stanje visokih voda u vodotocima; 3. upliv šuma na stanje niskih voda u vodotocima; 4. upliv šuma na razvoj erozije i prenos materijala u vodotocima; 5. upliv šuma na količinu i čistoću vode u izvorima. Autor navodi objektivne i znanstvenim istraživanjima potvrđene podatke o uplivu šuma na vodni režim u šumi i izvan šume. Iz tih podataka slijede zaključci i smjernice ne samo za šumsku privredu, nego i za sve one privredne grane, na koje se protežu posledice upliva šuma i biljnog pokrova. Raspravu ilustriraju brojni originalni fotografski snimci erodiranih i opustošenih zemljišta. Svrha je ove rasprave, da upozori širu javnost a j uže stručne krugove na ulogu, koju vrše šume u narodnoj privredi. Šume nisu samo izvor drvnih sirovina, nego su pre svega nenadoknadiv regulator vodne zalihe, koja je uslov za elektrifikaciju, izgradnju Vodnih prometnih arterija i za melioracione radove u unapređenju poljoprivrede. Veći propusti i poremećaji u podržavanju proizvodne sposobnosti šumskog zemljišta a time i podržavanju retenzivne sposobnosti šuma za oborine mogu nanijeti ozbiljne štete celokupnoj privredi. Pitanja šumske privrede i biljnog pokrova u sabirnim područjima voda tesno su povezana s pitanjima poljoprivredne proizvodnje, industrije, vodne i energetske privrede. Stoga je pri proučavanju i perspektivnom plamns-anju razvoja naše socijalisttčne privrede po pomenutim pitanjima neophodno potrebna saradnja šumara, agronoma, hidrologa, hidrotehničara i´ ostalih stručnjaka. U tom pogledu bit će potrebno i kod nas organizovati znanstveno4straživački nad. 268 " |