DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1951 str. 3 <-- 3 --> PDF |
ŠUMARSKI LIST GLASILO DRUŠTAVA ŠUMARSKIH INŽENJERA I TEHNIČARA FNR JUGOSLAVIJE GODIŠTE 75. MART -APRIL GODINA 1951 Ing. Ziani Petar (Beograd): ZNAČAJ METODIKE KOD PLANIRANJA ŠUMSKO-MELIORATIVNIH RADOVA I. U poslednje vreme sve se više postavlja pitanje kvaliteta šumskomeliorativnih radova s obzirom na sve češće neuspehe u mnogim našim krajevima. Pokušaćemo da razmotrimo to pitanje na taj način što ćemo najpre postaviti uopštene posledice nepravilnog rada, kakve se pojavljuju na određenim površinama u izvesnom periodu vremena, a zatim ćemo analizom uzroka takvog stanja, koji se mogu također definisati i kao pomanjkanje odnosno neizvršavanje određenih uslova, ukazati na pravilniji put šumske melioracije degradiranih površina. Takav metod izlaganja nam se čini podesnim, jer nam omogućuje razmatranje svakog pojedinog faktora koji uslovljuje šumsku melioraciju degradiranih područja a da pri tom ne gubimo iz vida korelativno dejstvo celog kompleksa faktora: bioloških, ekoloških, tehničkih, ekonomskih i organizacionih. Promatrajući šumsko-meliorativne radove na degradiranim površinama u određenom otseku vremena, možemo uopšte kazati da se svi nedostaci i greške učinjeni prigodom planiranja i izvođenja šumsko-meliorativnih radova očituju u tri vida: a) kulture pokazuju potpuni ili delimični neuspeh primanja t. j. mali ili nikakvi procenat primanja sadnica ili nicanja semena; b) kulture pokazuju slab kvalitet i malu otpornost t. j . i pored toga što su se u velikom procentu primile, kulture su slabog spoljnog izgleda, zaostaju u razvoju i neotporne su protiv spoljndh štetnih uticaja; c) kulture ne vrše nikakvu ili vrlo slabu zaštitnu funkciju i pored toga što su dobro uspele i dobro se razvijaju, Analiza takvih neuspeha na raznim degradiranim područjima pokazala je da se uzroci takvog stanja nalaze u pomanjkanju određenih uslova bez 109 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1951 str. 4 <-- 4 --> PDF |
kojih je uspeh šumsko-meliorativnih radova uvek problematičan kao i njihova funkcija. Opšte uzevši ti uslovi jesu: 1. Izrada plana opšte melioracije degradiranih područja. 2. Naučna osnova šumsko-meliorativnog radnog procesa. 3. Organizacija šumsko-meliorativnog radnog procesa. 4. Organizacija operativnog šumarskog aparata. 5. Ekonomski uslovi. Nije teško uvideti da svi navedeni uslovi stoje u međusobnoj vezi i da su oni svi zajedno potrebni, da bi se obezbedio dobar uspeh šumskomeliorativnih radova i njihova pravilna funkcija. Ekonomski uslovi zavise o opitoj privrdenoj politici i položaju koje zauzimaju šumsko-meliorativni radovi u privrednim proporcijama u vezi sa stanjem poljoprivrede i drugih privrednih grana u zemlji uopšte a na degradiranim područjima napose. O njima in ultima linea ovisi uopšte mogućnost, obim i tempo šumske melioracije degradiranih područja. Taj studij iako tesno povezan sa ostalom materijom, čini zasebnu studijsku celinu pa se njime u daljnjem našem izlaganju nećemo posebno baviti. Navedena prva četiri uslova prestavljaju materiju koja se odnosi na: — metodiku izrade plana opšte melioracije degradiranih područja; — primenu savremenih postignuća bioloških i tehničkih nauka i praktičnih znanja kod izvođenja šumsko-meliorativnih radova; — racionalnu organizaciju šumsko-meliorativnog radnog procesa i organizaciju radne snage u tom procesu i — organizaciju državnog privrednog aparata. Naše izlaganje tih pitanja izvršićemo pod pretpostavkom da kulture nisu oštećivane od stoke i ljudi. U takvom naime slučaju kulture mogu biti ili odmah uništene ili pak sprečene u razvoju u većoj ili manjoj meri, tako da je analiza neuspeha usled uzroka koje smo pre naveli vrlo teška a u stvari i suvišna. O nečuvanju kao uzroku propadanja znatnih površina kultura, koji često po svom dejstvu prevazilazi sve ostale uzroke, govorićemo kasnije, U ovome članku razmotrićemo detaljnije pitanje izrade plana opšte melioracije degradiranih područja, dok ćemo ostala pitanja razmotriti u sledećim člancima. Na detaljnije izlaganje pomenute materije naveli su nas posebni razlozi. Izvođenje šumsko-meliorativnih radova na sve većim površinama polaže naročite zahteve na vrstu i kvalitet izrade planova. Nedostaci pravilne metodike izrade planova i planiranja su takovi da omogućuju velike greške naročito u vezi sa određivanjem funkcije kultura, pa se pitanje izrade jednog »plana opšte melioracije degradiranih područ j a« koji povezuje sve potrebne melioracije jednog područja u jednu celinu, postavlja kao vrlo potrebno a često i vrlo hitno. Smatramo potrebnim dia neke izraze upotrebljeine u ovome članku definišemo i preciziramo iz razloga što neki nisu još odomaćeni u našoj literaturi, a mišljenja srno da su pravilniji od onih koji se kod nas upotrebljavaju. Izraz » i stvaranje tla, a za razliku od »cilja gospodarenja« (Šafar Š. L. 195ft) koji je izraz 110 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1951 str. 5 <-- 5 --> PDF |
podesni ji kad se radi o šumsko-uzgojnim -radovima u svrhu neposredne šumske proizvodnje; (izraz je iz aimer, i itail. literature). — Izraz »šumska melioracija« (iz ruske literature) uipotrelbljen je u ovom članku fcao »šumska melioracija degradiranih područja za razliku od »šumske melioracije poljoprivrednih zemljišta«. Njegovo preciziranje je potrebno iz razloga što se izraz »melioracija« vrlo mnogo upotrebljava u poljoprivredi, vodoprivredi i šumarstvu. Primarni problem jednog degradiranog područja jeste svakako poboljšavanje t. j. melioracija tla i njegova zaštita od erozije i ispiranja. Melioracije tla mogu da budu tehničke i biološke prema tome kakva se sretstva upotrebljavaju u tom cilju. Melioracija tla degradiranih područja pomoću šumskih kultura jeste biološka melioracija i treba je nazivati »šumska melioracija degradiranih područja«. U šumsku melioraciju degradiranih područja spadaju: a) pošumljavanje ogolelih degradiranih terena, b) regeneracija šikara i makija nastalih u procesu regresije vegetacije i degradacije tla i c) prosta zabrana degradiranih terena — golih i obraslih regresivnim vegetacijskim oblicima — od seče i paše, U šumsku melioraciju degradiranih područja treba također uključiti još i kulture grmlja, nižeg rašća i trava, ukoliko služe kao prethodne kulture u cilju stvaranja povoljnih ekoloških uslova za šumske kulture, ili se pak izvode kao podstojne etaže u šumskim kulturama. Smatramo stoga da upotreba izraza »melioracija šuma« za pojmove: »regeneracija šikara, makija i devastiranih šuma degradiranog područja« i »obnova zapuštenih šuma i šikara nedegradiranog po* dručja« (a to su dva odvojena pojma) nije podesna, jer je kako smo videli regeneracija šikara i makija samo jedna vrsta šumske melioracije degradiranih područja. Pod degradiranim područjem treba uvek podrazumevati područje koje prestavlja jednu celinu karakterisanu: 1. — hidrogafijom, 2. — klimatskim faktorima i> tlom, 3. ,J— stepenom regresije vegetacije, 4, — vrstom i intenzitetom erozionih procesa i 5. — ekonomskim značenjem. . Iz. definicije sledi da sasvim male površine od nekoliko desetaka ili stotina hektara ne mogu prestavljati degradirano područje, već da se njegova veličina prema prilikama izražava u km2. Degradirano područje za koje je izrađen plan opšte melioracije i na osnovu tog plana razrađeni operativni planovi naziva se i »melioraciono« područje, koje se deli na melioracione objekte. Principijelno granice političke podele zemlje ne mogu da služe kao granice melioracionih područja. IL U svrhu što konkretnijeg izlaganja iznećemo jednu kratku reportažu o načinu planiranja pošumljavanja i resurekcije šikara u jednom sreskom narodnom odboru: »Nadležni referent S. N. O-a dobio je zadatak od više instance da sastavi predlog plana pošumljavanja i resurekcije šikara za područje sreza u određenom vrlo kratkom roku; u tu svrhu dobio* je izvesan broj formulara i kratka uputstva za popunjavanje istih. Referent se najpre posavetovao sa organima za planiranje u sreskom odboru i poslao dopis nekim mesnim odborima sa kratkim uputsitvoim o izboru površina za pošumljavanje i resurekciju, a zatim se uputio sa jednim članom odbora u 111 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1951 str. 6 <-- 6 --> PDF |
neka područja sreza koja su bila pristupna sa redovnim saobraćajnim sretstviima. Tu su oni, u stalnoj saradnj; sa članovima mesnih narodnih odbora izvršili izbor teren« za pošumljavanje i resurekciju. Referent je sačinio spisak tih terena ucrtao ih u kartu i odredio njihovu površinu procenorn. Ti tereni bili su birani po raznim kriterijima: referent i član sreskog odbora su bili skloni da biraju površine bliže mestima i putevima. da bi time olakšali učešće što veće mase radne snage narodnog fronta j drugih organizacija, zatim takove površine gde je bilo verovatno da će se pokazati dobar uspeh. Članovi pak mesnih narodnih odbora birali su skoro redovno površine za pošumljavanje na granici svoga atara, a, površine za resurekciju što bliže selu radi lakšeg odvoza posečenoig materijala. Na kraju je izvršen neki kompromisni izbor. Površine u toku jedne bujice sa strmim obalama, za čije pošumljavanje je bila potrebna specijalna tehnika smirivanja., nije nitko predlagao. Od izabranih površina za pošumljavanje najveća bila je 2,5 ha a ukupno ih je bi´o 27, dok je najveća za resurekciju bila 3,5 ha a bilo ih je 36. Tako izabrane površine skupa sa onima koje su pismeno dostavili neki mesni odbori, unesene su u formulare. Vrste drveća za pošumljavanje uzete su prema zalihama sadnica i semena s kojima je raspolagao sreski rasadnik a s kojima se i dosada stalno radilo. Za izvršenje plana predviđena je .dobrovoljna radna snaga i plan je bio gotov j upućen višoj instanci na odobrenje. Nakon izvesnog vremena stigao je u srez odgovorni referent za više instance, održao konferenciju o planu i usloviima za njegovo izvršenje, razgledao rasadnik i vratio se. Posle toga je stigao odobreni plan sa određenom kvotom za pošumljavanje i resurekcijiu, koja se vrlo malo razlikovala od predložene. Odobreni plan nije dirao u izbor površina i njihov raspored. Posle razbijanja plana se pristupilo pripremama za njegovo izvršenje. Već površna analiza ovog postupka otkriva nam odmah u njegovom početku takve greške i nedostatke, koje čine svaki daljni rad problematičnim i slučajnim. Osnovna greška koja nam se prva ukazuje jeste traženje predloga plana od sreskih nar. odbora (ili uopšte od nižih jedinica) bez prethodno danog planskog zadatka. Plan se naime šumske melioracije degradiranih površina u jednom srezu, principijelno uzevši, ne može samostalno sastavljati za područje tog sreza bez veze sa sličnim površinama u susednim sre^ovima (barem u osnovnim linijama) s kojima su degradirane površine našeg sreza povezane u jedno degradirano područje. Plan šumske melioracije za područje jednog sreza se tako pojavljuje kao deo jednog šireg plana sastavljenog za određeno degradirano područje. No ne samo to, plan šumskih melioracija za jedno degradirano područje nije samostalan plan, on treba da bude deo jednog »plana opšte melioracije« tog područja, koji treba da sadržava još i poljoprivredne melioracije i vodoprivredna i saobraćajna rešenja, prema tome to je jedan kompleksan plan. Planski zadatak iz sektora šumskih melioracija se zato može dati jednom srezu (ili uopšte nižoj operativnoj jedinici) samo na osnovu plana opšte melioracije, a uvek u vezi sa planskim zadacima poljoprivrede j drugih privrednih grana. Dinamički gledajući, na jednom degradiranom području na kojemu se vrši šumska melioracija teku dva obrnuta procesa: proces erozije i ispiranja i proces melioracije i zaštite. Jasno je da ti procesi moraju da budu, sem u prostornoj, i u jednoj određenoj vremenskoj relaciji, ako želimo da sprečimo eroziju ili drugim recima ako želimo da nam kulture sukcesivno sve bolje vrše određenu zaštitnu funkciju. To znači da postoji jedan određeni najmanji obim i tempo šumsko-meliorativnih radova koji čine da proces melioracije još uvek preovlađuje nad procesom erozije. Taj najmanji obim i tempo šumsko-meliorativnih radova na jednom određenom đegra m |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1951 str. 7 <-- 7 --> PDF |
* diranom području ovisan je o raznim faktorima koje ovde nećemo nabrajati, potrebno je samo da se istakne da je tu od odlučujuće važnosti opterećenost pašom onog dela područja na kojemu će se radovi izvoditi tek kasnije. Opšti tempo privrednog razvoja može zähtevati tu i tamo proporcionalno brži ili sporiji tempo šumske melioracije izvesnog degradiranog područja od onog najmanjeg, a takove proporcije može da dade samo viši planski organ. Rezimirajući ponavljamo naše ranije tvrđenje da najniž e jedi nice principijelno ne mogu samostalno´ postavljati plan šumskih melioracija za svoje područje bez prethodno danog planskog zadatka, iz ovih razloga: a) degradirane površine jednog sreza su uopšte uzevši deo jednog šireg degradiranog područja, kojeg se melioracija mora jedinstveno rešavati i granice kojeg se redovno ne pokrivaju sa političkim granicama; b) plan šumske melioracije jednog degradiranog područja treba da prestavlja samo deo jednog kompleksnog plana opšte melioracije tog degradiranog područja; c) obim i tempo šumsko-meliorativnih radova u jednom srezu ovisi o opštim privrednim proporcijama i specijalnim potrebama pojedinih privrednih grana, Planski zadatak mogu prema.tome davati samo viši planski organi, na osnovu plana opšte melioracije degradiranog područja; on treba da sadrži u prvom redu opšte linije melioracije degradiranog područja, a zatim: 1. zaštitnu i ekonomsku funkciju šumskih kultura; 2. prostorni i vremenski raspored šumsko- meliorativnih radova, koji ujedno rešava i pitanje razgraničenja poljoprivrednih i šumskih površina i prioriteta pojedinih objekata; 3. vrste drveća i strukturu kultura; 4. opšte direktive za tehniku izvođenja šumsko- meliorativnih radova. Prethodni planaki zadatak u pogledu količine radova daje se samo orijentaciono nižim jedinicama. Količina radova je ovisna o mesnim prilikama, uglavnom o stanju radne snage zatim o organizaciji operativnog aparata i materijalnoj radnoj bazi, pa.je podesnije da prvi predlog kvote na osnovu prethodnog planskog zadatka dadu niži organi, pa ako ona ne odgovara postavljenom obimu i tempu, može se smanjiti ili intervencijom nove radne snage i sretstava povećati. U analizi postupka planiranja koji je opisan u našoj reportaži utvr đena je kao prva i osnovna greška: 1. Izrada predloga plana šumsko-meli orativnih radova po nižim organima bez prethodno danog planskog za datka. Ostale greške ne manje važnosti u toku planiranja bile su, kako še to vidi delom i iz reportaže, ove: 2. Izrada plana bez obzira na potrebe poljoprivrede i saobraćaja. 3. Površine za pošumljavanje i resurekciju sastojale su se od mnogo malih parcela razbacanih po ćelom području sreza; takova pošumljavanja ne mogu uspešno da vrše zaštitnu funkciju. 4. Izbor vrsta drveća (dve vrste) izvršen je šablonski, prema dosadanjoj praksi, koja ne daje nikakvo opravdanje za takav postupak. 5. Za sve radove predviđena je dobrovoljna radna snaga, umesto da se ista predvidela samo za one radove za koje ne treba nikakva kvalifikacija. 6. Plan nije vodio nikakva računa o strukturi kultura. Dve vrste drveća pomenute u 113 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1951 str. 8 <-- 8 --> PDF |
planu, upotrebljene su kao monokulture na raznim mestima. 7. Predviđena je metoda pošumljavanja sadnjom u rupe potpuno šablonski jer se i dosad tako radilo. Međutim baš taj metođnije primenljiv u konkretnim prilikama našega sreza, radi napredujuće erozije i stanja tla, što se uostalom vidi iz rezultata dvadesetogodišnjeg šablonskog rada na tom području. Mestimično se također mogla primeniti i setva lišćara. Time bi iscrpli sve glavne greške učinjene opisanim načinom planiranja. Već smo konstatovali da takovo planiranje čini uspeh kultura i njihovu funkciju problematičnim i slučajnim, dakle baš obrnuto od onoga što bi trebalo da se postigne planiranjem. Prema tome to u stvari i nije planiranje, to je stihija obučena u plansku košulju. III. 0 Nastavljamo našu analizu na drugom konkretnom primeru izvršenih šumsko-meliorativnih radova, sa naročitim ciljem da raspravimo problem funkcije šumskih kultura u njihovoj organskoj vezi sa melioracijom i zaštitom poljoprivrednih površina i zaštitom saobraćaja. U toku analize tog primera ukazaćemo na jedan pravilniji put osnivanja i planiranja prostornog i vremenskog rasporeda šumsko-meliorativnih radova, o kojemu pored ostalih uslova ovisi njihova funkcija, Na karti br. 1 prikazan je predeo jednog degradirainog područja, koje se proteže kroz tri sreska narodna odbora, i čini jednu jedinstvenu celinu (prema definiciji u uvodu). Taj predeo preseca sreska granica koja ide bujicom označenoj na karti sa »N«. On prestavlja jedan melioracioni objekt, koji se može podeliti na četiri dela: 1. Gornji strmi deo, skoro potpuno ogoleo, označen na karti sa »A«. Na tom delu su se sačuvale neke manje ograđene površine šikara. Iskonšćava se kao,, ekstenzivni pašnjak. / 2. Srednji deo ´terasa »B« sa blagim nagibom, koju presecaju duboko usečena korita dviju bujica označenih sa »M« i »N«. Srednji i desni deo ove terase je zahvatila jaka površinska erozija, tako da su poljoprivredne kulture uglavnom napuštene. Levi deo terase »B« je još pod poljoprivrednom kulturom, ali koja se mestknično, usled napredujuće erozije, već napušta.. 3. Strmija padina »C« mestimičnp ogo´e´la i erodirana a mestimično još pod kulturama (okućnice, oranice). Po toj padini ide železnička pruga, stalno oštećivana od bujica »M« i »N«. Saobraćaj je često prekidan. 4. Ravnica »D« delimično oranica i livada, a delimično, zasuta bujičnim nanosom. Livade su dobrim delom zamočvarene. Poljoprivredna površina se usled širenja bujičnđh konusa sve više umanjuje. U bujičnim koritima podignuto je nekoliko* pregrada, koje su usled velikih masa nanosa izgubile svoju funkciju. Pošumiljavanje je počelo sa četinarima na tri: mesta, koja su označena na karti br. i isa 1. 2 i 3 i koje je vrlo dobro uspelo:. Kulture »u stare četiri godine. Analiza već izvršenih šumsko-meliorativnih radova u ovom objektu pokazuje da je ceo problem šumske melioracije objekta kao i celog područja na glavu postavljen. Opšta linija melioracije ovog područja trebala je da bude: a) organska povezanost poljoprivrednih i šumskih kultura u cilju dobivanja što većeg i stalnijeg poljoprivrednog prinosa; 114 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1951 str. 9 <-- 9 --> PDF |
b) obezbedenje snabdevanja naroda u dogledno vreme sa ogrevom, najpre od čišćenja i proreda a kasnije i od redovnog etata; c) obezbedenje nesmetanog železničkog saobraćaja. Međutim pošumljavanja koja su izvršena na mestima 1, 2 i 3 nimalo ne utiču na sprečavanje erozije u delu »A«, gde je glavni izvor bujičnog nanosa, koji će prema tome i dalje pričinjavati štete u ravnici »D« i železničkoj pruzi. Nadalje pošumljavanjem terase »B« oduzimamo površinu koja treba da bude pod polioprivrednom kulturom, jer sü to do nedavna bili vinogradi i voćnjaci, a mogu uz prethodnu melioraciju sa travama i LEGENDA ZA SLIKE l Z ´ i; ´" v 1 ČETINARI v„ ŠIKARE I simaAci Ää ORAMCE 1 TVRDI LlšcARI * * VOLMAC. I VINOGRAD´ VS. BUJ lČ M I N SRE5K* 6 «2. M6KI L.šiAR.! .*. LIVADE ´Br. 1 leguminozama opet da budu. Kulture označene sa 2 i 3 i ako su dobro uspele ne štite ni tlo na kojemu se nalaze, jer erozija i odroni na strmoj strani prema bujici postepeno uništavaju i samu kulturu. Daljna primedba koja bi mogla da se postavi — a koja bi bila suvišna nakon iznešenih — odnosi se na izbor vrsta drveća i strukturu kultura. Međutim kako ta primedba važi i za daljni rad na tom području potrebno je da se osvrnemo na nju. Osnovne vrste drveća šumske melioracije ovog područja treba da budu svakako četinari, mestimično uz prethodne kulture trava i leguminoza, iz razloga što je erozija uzela tolike razmere da 115 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1951 str. 10 <-- 10 --> PDF |
tlo više ne odgovara hrastu t. j . vrsti drva koja tu od prirode dolazi. Međutim mestimično ima ravnijih položaja i udubljenja sa debljim slojem zemlje, koja treba svakako iskoristiti i pošumitd ih sa lišćarima u cilju osnivanja mešovitih kultura. Zatim treba u postojećim hrastovim šikarama izvršiti resurekciju, jer iako od tih šikara ne možemo više očekivati ni dobru šumu panjaču, ipak će regenerišana šikara pružiti dobru zaštitu novim vrstama. U kulturi čistih četinara treba stvoriti etažu podstojnog grmlja od raznih podesnih vrsta lišćara. Takvim radom može se dati kulturi povoljna struktura, koja će joj omogućiti da uspešno vrši predviđenu funkciju, a u isto vreme će biti otpornija protiv štetnih uticaja spolja. Plan šumske melioracije treba da sadrži ovakve i slične direktive za jedno degradirano područje što detaljnije i da ih postavi što pravilnije na osnovu bioloških zakona razvoja fitocenoza. Br. 2 Karta br. 2 prikazuje kako bi trebao da izgleda inicijalni stadij šumske melioracije našeg degradiranog područja. Kako se vidi pošumljavanje je predviđeno u vidu horizontalnih pruga i to- prvenstveno na delu »A«, što je nakon opisa toga dela jasno. Pošumljavanje u horizontalnim prugama postizavamo sa relativno malom pošumjenom površinom najbrže retenziju vode i sprečavanje erozije na velikim površinama, kao i zaštitu od vetra. Razume se da je dejstvo pruge efikasnije, Što- joj je širina veća a razmak manji. Međutim postoji izvestan najmanji procenat površine pruga od ukupne površine područja, kod kojega je dejstvo pruga još sasvim efikasno. Količinu radova u tom procentu treba radi toga izvršiti u što kraćem vremenu kako bi ceo sistem mogao da stupi u dejstvo. Ta količina radova prestavlja prema tome veličinu koja bi trebala da kao minimum uđe u 116 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1951 str. 11 <-- 11 --> PDF |
petogodišnji plan šumske melioracije tog područja (pravilno izvedene kulture stare pet godina mogu već da vrše zaštitnu funkciju), Metodom pošumljavanja na pruge, sa malom pošumljenom površinom »osvajamo« velika degradirana područja Dve su prednosti toga načina pošumljavanja: prvo, kod pravilno izabrane vrsti drveća i strukture pruge možemo postići da nam se kultura u prugi prirodno pomlađuje t. j. da se širi na račun goleti i drugo, što dozvoljava da se prostor između pruga koristi za pašu uz potreban obzir u vezi sa prethodnom koristi. Pošumljavanje na pruge treba da postane princip šumske melioracije velikih degradiranih područja. Taj metod je u našoj literaturi predložio ing, V. Beltram , Pored pošumljavanja dela »A« u našem primeru trebalo je pristupiti pošuimljavanju i vezivanju terena u samom toku obiju bujica gdegod to Br. 3 živa sila vode dozvoljava, pod pretpostavkom naravno da su izvršeni najnužniji građevinski radovi. U ovom stadiju šumske melioracije dolazi također i pošumljavanje padine uz železničku prugu sa četinarima i tvrdim lišćarima. * Šumska melioracija ovog područja bi dalje tekla u pravcu potpunog pošumljavanja dela »A« sa mešovitom kulturom koja se sastoji od glavne nadstojne sastojine četinara sa mestimičnim grupama lišćara i podstojne etaže grmlja lišćara. U toku treba da bude također potpuno obrašćivanje bujičnih korita lišćarskom vegetacijom, a bujičnih konusa sa mekim lišćarima. Karta br. 3 nam pokazuje završni stadij prve etape šumske melioracije našeg područja t. j. stanje pre početka eventualne potpune zamene četinara sa tvrdim lišćarima. Neke pruge, koje su bile prve izvedene, u ovom stadiju su posečene i služe kao prošeke za obranu od požara. Terasa »B« je pretvorena u vinograde i voćnjake koji su zaštićeni sa neko - 117 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1951 str. 12 <-- 12 --> PDF |
liko šumskih pojaseva protiv vetra. Sastojine mekih lišćara na bujičnim konusima poslužile su kao osnova mreže šumskih vetroferanih pojaseva u ravnici »D«. U analizi ovog primera nismo dirali u pitanje paše na ovom delu područja. To je učinjeno iz razloga što nam je bila namera da raspravimo pitanje funkcije kultura, a drugo što se ekonomska analiza i perspektiva mora dati za ćelo područje a ne za jedan njegov deo prestavljen kartom br. 1. Videli smo da šumske kulture mogu da pokazuju relativno vrlo dobar uspeh i razvoj a da pri tom ipak ne vrše nikakvu zaštitnu funkciju na susednim površinama ´pa čak ni na površini na kojoj se nalaze. Iz perspektivne linije šumske melioracije našeg degradiranog predela, koju smo gore dali, sledi da zaštitnu funkciju kao primarnu u prvoj etapi melioracije (a kao sekundarnu i davanje izvesnog prihoda) mogu da vrše samo one kulture: 1. koje imaju određenu strukturu i biološka svojstva; 2. koje se podižu po određenom prostornom rasporedu prema poljoprivrednim površinama i objektima koje treba zaštititi kao i na samoj površini određenoj za šumsku melioraciju i 3. koje se podižu u početnom stadiju melioracije na određenom delu ukupne površine za melioraciju određenim tempom t. j. količini u određenom vremenskom periodu. Već smo videli da odredbe u tom pravcu treba da se dadu nižim jedinicama u vidu prethodnog planskog zadatka, na osnovu plana opšte melioracije degradiranog područja. Plan opšte melioracije je stoga jedan od prvih uslova za uspešan rad na degradiranim područjima. Rezimiraćemo stoga neke zaključke do kojih smo došli analizom konkretnih primera »planiranja« i izvođenja šumsko-meliorativnih radova. Izrada plana opšte melioracije degradiranih područja nije pojam identičan sa »planiranjem« odnosno planom pošumljavanja i melioracija u šumarstvu´. »Plan opšte melioracije« je tehničko ekonomski elaborat koji na osnovu prirodnih i ekonom s k o-d ruštvenih uslova daje tehničko rešenje opšte melioracije jednog degradiranog područja. Naprotiv planiranje ili izrada »Plana pošumljavanja i melioracija u šumarstvu « (kako se prema zvaničnim uputstvima zove) jeste propisani postupak, kojim se — odnosno tako bi bilo najpravilnije da se radi -— na osnovu »plana opšte melioracije« predviđa raspored kvota finansijskih sretstava, materijala i radne snage potrebnih za izvršenje određene količine radova u jednom određenom planskom periodu u cilju postizavanja određenog privrednog zadatka. Planiranjem se također obezbeđuju te količine za konkretno izvršenje radova u sledećoj godini. Planiranje je prema tome mera opšte privredne politike kojom se određuje obim i tempo radova. Mi nećemo ovde zalaziti u sadržaj kao i metod sastava »plana opšte melioracije« koji mogu biti samo okvirno dani, a nikako kruto i šablonski propisani. Uglavnom se može reći da plan opšte melioracije treba da sadrži: osnovni idejni deo, zatim tehničke elaborate po strukama i objektima a ekonomske po privrednim granama. |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1951 str. 13 <-- 13 --> PDF |
»Plan opšte melioracije degradiranih područja« sa formalne njegove strane i metodike izrade nije nikakva novina kod nas. Nova je samo njegova privredno-politička uloga. Jedan od prvih određenijih pokušaja kompleksnog rešavanja privređno-tehničkog problema degradiranog kraškog područja prestavlja rad J, W e s s e 1 y-a: »Krš hrvatske krajine i kako da se isti spasi« od godine 1875. Wessely-jevo delo nema još oblik jednog određenog plana i ako mu je blizu po podeli i obradi materije i po određenom području, već je više slično instrukcijama na osnovu jedne analize prirodnih uslova i privrednih prilika. Wessely se naročito bavi problemom paše kao centralnim problemom obnove kraškog područja. To delo prestavlja i danas izvor za studij problema opšte melioracijexkraškog područja. Prvi plan opšte melioracije jednog degradiranog područja u smislu kako smo ga definisali prestavlja t. zv. »Županjački operat« koga su izradili šumar A. Geschwind, ´ agronom Josip Ekl i pravnik Radimski godine 1891. za degradirano područje županjačkog sreza u Bosni i Hercegovini, Županjački operat »prestavlja jedinstvenu monografiju prirodnih i privrednih prilika županjačkog sreza i obuhvata 2663 folio stranice« (Dimitz) . Operat duboko ulazi u analizu privrednog života područja i daje detaljno razrađene predloge za rešavanje tehničkih i privrednih pitanja u njihovoj međusobnoj ovisnosti. Županjački operat se sastoji od opšteg i specijalnog dela. Oipšti deo se sastoji, od tri glave koje prestavljaju opštu privrednu i stručno-tehničku analizu područja, sa opštim direktivama za melioraciju, dok specijalni deo sadrži: prema tim direktivama izrađene predloge u šumarskom i poljoprivrednom pogledu za 35 područja i opština sa statističkim podacima. Pored toga što danas raspolažemo sa mnogo savršenijom naučnom osnovom za izradu planova šumskih melioracija nego u vreme kad je rađen Županjački elaborat, ipak nam on može i danas da posluži za studij metodike izrade planova opšte melioracije degradiranih područja, kao i korisnim tehničkim uputama, pa bi ga trebalo prevesti i publikovati ga barem u izvodu. Nije nam poznato dali se posle Županjačkog´ operata od god. ´1891. pa sve do konca drugog svetskog rata 1946, ma gde u našim zemljama na sličan način radilo. Istina je da su se u stručnoj štampi javljala razna mišljenja, predloži i radovi o kompleksnom rešavanju problema melioracije degradiranih područja; držale su se razne konferencije sa prestavnicima zainteresovanih privrednih igrama, izlazile su mnoge uredbe i pravilnici, ali do operativne izrade planova opšte melioracije degradiranih područja nije dolazilo. Po oslobođenju — 55 godina nakon izrade Županjačkog operata — dolazi do izrade prvog plana opšte melioracije jednog degradiranog područja na levoj obali Vardara u N. R. Makedoniji. Plan je radio ing. Hans Em. Koliko nam je poznato do daljne operativne izrade takvih planova nije došlo. Do većeg razvoja planova opšte melioracije degradiranih područja dolazi u N. R. Srbiji 1949—1950 godine, gde su za izvesna degradirana područja (kao što je n, pr. Grdelička Klisura i dr.) koja su od veće važnosti za poljoprivredu, saobraćaj i ostale privredne grane, rađeni t. zv. »Planovi obnove šuma za prioritetna područja«. Ti se planovi sastoje od 4 glavna dela: Opšteg dela, Izveštaja poljoprivrednog stručnjaka, Izveštaja šumarskog stručnjaka, Izveštaja vodoprivrednog stručnjaka i tabelarnog dela i karata. Opšti deo prestavlja ekonomsko-tehničku analizu sa predlozima za daljnji razvoj privrede područja. Iz srtukture tih planova se vidi da su oni 119 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1951 str. 14 <-- 14 --> PDF |
potpuno slični Županjačkom elaboratu sa razlikom što ekonomska analiza kaopredviđene ekonomske mere polaze sa sasvim drugih -gledišta s obzirom na izmenjene društveno-privredne odnose u našoj zemlji, tako da je bilo moguće planiranje vrk> radikalnih mera kao što je n. pr. preselenje dela stanovništva sa terena ugroženih erozijom -u druge plodnije krajeve. Kod sastava »planova za obnovu šuma prioritetnih područja« primenjena su u izvesnoj meri i vegetacijska istraživanja. »Planovi za obnovu šuma prioritetnih područja«: kako se izrađuju u N. R. Srbiji (i pored nekih ozbiljnih nedostataka, koji se uostalom dadu Iako ukloniti) prestavljaju ekonomski, tehnički i metodološki jedino pravilan put melioracije degradiranih područja, kao i jedinu pravilnu osnovu za sva planiranja (perspektivna i godišnja) agro-melierativnih i šumskomeliorativnih radova na degradiranim područjima. ? - Međutim naziv tih planova nije pravilan. Iz uputstva za njihov sastav vidi se da se sem obnove šuma koja se prema uputstvima vrši u cilju zaštite zemljišta, siwrivanja vodotoka i agromelioracije, predviđaju i druige meliorativne i hidrotehničke mere u cilju unapređenja poljoprivrede i njene preorijentacije. Prema tome obnova šuma je samo jedna od predviđenih meliorativniih mera, koja .istina može da bude po obimu vrlo znatn,a već prema strukturi površine područja, ali nije jedina; radi toga ti planovi nepravilno nose naziv »planovi obnove šuma«. Iz naslova također sledi, da metodika izrade planova kako je propisana Upuitstvima Mom, Šum. N. R. Srbije, treba da se upotrebljava samo za prioritetna područja što je također nepravilno. Planovi melioracije treba da se izrađuju za sva degradirana područja u zemlji, sa kvalitetom izrade koji ovisi o težini prirodnih uslova, težini radova i ekonomskoj važnosti područja, A prioritet u izvršenju se daje samo izvesnim planovima zbog ovih ili onih privredno-tehničkih razloga. To pak ne znači da se i drugi planovi ne mogu izvršavati, Predložili smo u ovome članku naziv »plan opšte melioracije degradiranih područja« bez pretenzija da je on i najbolji. Pod tim nazivom podrazumevamo plan tehničke i biološke melioracije celokupne degradirane površine jednog degradiranog područja izrađen sa određenog ekonomskog gledišta, U taj pojam uključujemo i sve hidrotehničke mere i komunikacije koje su potrebne da se problem melioracije pravjlno resi. Pojam opšte melioracije degradiranih područja moževjoš .da se proširi — a to je i pravilno — planskom izgradnjom naselja, asanacijom, razvitkom lokalne industrije itd., Razmotrili smo principijelno potrebu izrade planova opšte melioracije svih degradiranih područja. Rekli smo da ti planovi mogu biti raznog kvaliteta. U stvari neće biti potrebno izrađivati planove za sva degradirana područja istim kvalitetom. Postoje prostrana područja n. pr. šikara za koje je izrada plana vrlo prosta. A ni na drugim područjima, gde bi to bilo možda i potrebno, neće biti uvek moguće izraditi kvalitetni plan opšte melioracije, n. pr. usled pomanjkanja kadra, ali jedan idejni orijentacioni plan za početak nekih radova biti Će moguće uvek izraditi. Isto tako ne mislimo da svako pošumljavanje treba da bude izvršeno u sklopu i kao deo jednog plana opšte melioracije. Postoji niz slučajeva gde pošumljavanja i resurekcije ne moraju biti deo nekog opšteg plana, n. pr. izvesna pošumljavanja degradiranih površina pored naselja i objekata u cilju ozelenjavanja, mogu da se izvode po svojim specijalnim planovima. 120 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1951 str. 15 <-- 15 --> PDF |
Pravo polje primene planova opšte melioracije jesu. velika degradirana područja krša i drugih goleti, zatim slivovi podivljalih reka sa velikim brojem bujičnih vodotoka.. ´ . LITERATURA: 1. J. Wesscly : »Kras hrvatske krajine«. Zgb. 11876; 2. V. B e11 r a m: »Šumski zaštitni pojas i pošumljavanje na pruge« Š. L. Januar—Februar 1949; 3. J. Šaf a r: »O utjecaju proizvodnih faktora na određivanje cilja gospodarenja u uzgajanju šuma«. Š. L. li—2. Ii9l50; 4. L. Dimitz : »Die forstlichen Verhältnisse und Einrichtungen Bosniens u. der Herzegovina«. Wien 11905; 5. P. Fukarek : »Pedeseta godišnjica 2upanjaoko´g elaborata«. Š. L. XI 1941; 6. Ministarstvo šumarstva NR Srbije : Uputstva za sastavljanje planova obnove šuma za prioritetna područja. METHODIK BEI ÖER PLANIERUNG DER FORST-MELIORATIVEN ARBEITEN Autor analliisiert die bisherigen Erfahrungen in den forst-meliorativen Arbeiten auf dem degradierten Boden. Wie man diese Arbeiten nicht veTrichten soll (Bild 1) beziehungsweise wie man sie allmählich verrichten soll (Bild 2 u. 3). Autor zeigt an einem Beispiel aus der Praxis. Auserdem Autor hebt hervor, das die Pläne der forstmeliorativen Arbeiten ökonomisch, technisch und methodologisch fundirtt sein müssen; ihre Qualitet muss mit den natürlichen Bedingungen, der Arbeitsschwierigkeit und der ekonomischen Wichtigkeit des Gebietes in Einklang gebracht werden. \ Ing. Juraj Krpan (Zagreb): ISKORIŠĆENJE BUKOVIH TRUPACA ZA LJUŠTENJE1 Uvod Trupci za ljuštenje upotrebljavaju se za izradu šperploča, koje ubrajamo u polu finalne proizvode. One su od važnosti za proizvodnju namještaja i za izvoz. Privremeni propis za neobrađeno drvo,2 koji važi na području NRH određuje, da se trupci za ljuštenje izrađuju od: bukovine, topolovine, johovine, lipovine, javorovine, brezovine, jelovine i smrekovine. U NRH se za proizvodnju šperploča upotrebljava gotovo isključivo bukovina, a tek u neznatnoj mjeri, johovina i lipovina. Brezövina i javorovina praktično ne dolaze u obzir. Prerada jelovine i smrekovine u Hrvatskoj nije uvedena, osim u vrlo malim količinama za izradu ploča za brodogradnju i to u kombinaciji s bukovinom. Od jelovine i smrekovine mogu se izrađivati šperploče s tim, da se upotrijebi prvi trupac od panja, koji ima najmanje grana, da mu se najdonji dio (žilište) odbaci3 do jedan metar dužine i da se u tvornicu dopreme sirovi trupci. 1 Izrađeno u Zavodu za tehnologiju drveta Poljoprivredno šumarskog fakulteta Sveučilišta u ´Zagrebu, predstojnik Zavoda prof, dr. A. Ugrenovič . 2 Br. Wl—49, 4949, koji je izdala -Uprava za unapređenje proizvodnje pri Planskoj komisiji NRH. * Taj odrezak se može upotrijebiti kao celulozno drvo. 121 |