DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1948 str. 27 <-- 27 --> PDF |
Ing. Ziani Petar (Beograd): EAZVOJ NAUČNIH ISTRAŽIVANJA U ŠUMAESTVU JUGOSLAVIJE ........ ....... ......... . ........... .......... Referat održan na drugoj konferenciji poljoprivrednih i šumarskih stručnjaka slavenskih i drugih narodno-demokratskih država mjeseca maja 1948. u Pragu. U razvoju naučno-istraživačkog rada u šumarstvu jugoslovenskih zemalja karakteristična su tri perioda. Jačanje i privremena stabilizacija kapitalističkih odnosa u privredi tih zemalja (naročito stvaranje i razvoj krupne drvne industrije) odrazili su se i na organizacionu formu i tematiku naučno-istraživačkog rada i karakterisali prva dva perioda njegovog razvoja pre drugog svetskog rata. Treći — današnji — period razvoja uslovljen je političko-ekonomskom pramenom u Jugoslaviji, nastalom posle drugog svetskog rata t. j . uzimanjem vlasti u ruke radnoga naroda i društvenom svojinom sretstava za proizvodnju. I. Prvi period počinje pedesetih godina prošlog veka (kada zapravo i počinje naše organizovano šumarstvo) i traje do konca prvog svetskog rata (oko 70 godina). U ovom periodu dolazi do prodiranja krupnog stranog kapitala u naše šumarstvo i do sukcesivnog stvaranja velikih drvnih industrija. Za kolonijalnu eksploataciju velikog obilja kvalitetnih drvnih masa: hraslovine u Slavoniji i četinara u Bosni, krupnom kapitalu nije trebao nikakav organizovani i sistematski naučni rad. Ni jedan šumarski naučni zavod ili stanica nisu bili u ovom periodu osnovani na području današnje Jugoslavije. Ceo naučno-istraživački rad ovog perioda svodi se na opažanja, opite i studije pojedinih šumarskih stručnjaka u praksi ili na šumarskim, školama. i ! Karakteristično je za ovaj period, da je sa stranim kapitalom u naše šumarstvo zapadnih i centralnih oblasti došla masa stranih stručnjaka koji su primenjivali metodiku i tehniku rada svojih zemalja, koje nisu odgovarale našim prilikama te su bile izvor velikih pogrešaka i skupih iskustava. Mnogi pak cd ovih stranaca su se bavili naučnim istraživanjima u našoj zemlji i dopritneli razvoju šumarske nauke kod nas. Najveći deo naučnih istraživanja ovog perioda objavljen je u domaćim i stranim stručnim časopisima, U oblasti uzgoja i uređenja: šuma, šumari istraživači ovog doba najviše pažnje posvećuju pomlađivanju, uzgoju i proredi hrastovih sastojina, zatim problemima pireborne šume i strukture debljinskih stepena u njoj. Pojmovi »normalne šume« i »potrajnosti prihoda« određene gospodarske jedinice postaju fiksne ideje šumarstva ovog doba. Usled porasta prekomorske trgovine iskače važnost primorja pa se pošumljavanju primorskog krškog područja posvećuje velika pažnja. U toj oblasti šumarskog rada dolazi do naročite istraživačke aktivnosti. Zna 305 |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1948 str. 28 <-- 28 --> PDF |
tan broj stručnjaka naših i stranih vrše floristička i biljnogeografska istraživanja, istražuju tehniku sadnje, vrst drva i razmatraju ekonomske probleme krških krajeva. Rezultati ovog rada na kršu bile su većim delom monokulture od nekoliko Pinus vrsta, koje se danas viđaju duž ćele jadranske obale a i u unutrašnjosti. Taj metod pokušava današnje šumarstvo da napusti. U dendrometriji istraživački1 rad se odnosi na određivanje drvne mase stojećih stabala i sastojina, izrade tablica drvnih masa, poboljšanje meraćih sprava i određivanje prirasta. Rezimirajući, može se reći da naučno-istraživački rad ovog perioda jednim delom ima samo historijsku vrednost, dok drugim delom prestavlja vredne tehničko-šumarske tekovine koje treba danas sistematski proučiti, srediti i njima se koristiti u daljnjem iradu. Međutim sve ideje o normalnoj šumi i potrajnosti prihoda malo su uticale na način eksploatacije šuma, koju su izvodila velika drvna preduzeća, i koja su koncem I. Svetskog rata potpuno izmenila strukturu dobnih razreda u našim šumama, ostavljajući malodobne sastojine i šikare. II. Drugi period naučno-istraživačkog rada u šumarstvu Jugoslavije zahvata period između dva svetsika rata t. j . rad u okviru stare Jugoslavije i okupacije. Usled povremenih konjuktura posle I. Svetskog rata — i pored već osetnog pomanjkanja drvnih masa — nastaje još bezobzirnija eksploatacija šuma, u prvom redu na račun većih godišnjih etata t. zv, prethvata, zatim sečom srednjedobnih sastojina i otvaranjem još preostalih neotvorenih kompleksa. Radi što brže amortizacije investicija pojačava se intenzitet seča u prebornini šumama u tolikoj meri, da je pomlađivanje šuma slabo obezbeđeno. Usled narušene prirodne ravnoteže u šumama, nastupaju razne epidemije u slavonskim hrasticima, navale potkornjaka u Bosni i t. d., koje uzrokuju sušenja i osetno snizuju postojeću drvnu zalihu. Ukazuje se potreba da se te pojave — koje dovode u pitanje alimentaciju krupnih drvnih industrija — naučno ispitaju i pronađu načini i sretstva da se štete spreče. Dalje, pomanjkanje hrastovine i porast njene vrednosti, traži da se naučno ispitaju i utvrde točnije metode kubisanja i ustanovljavanja sastojinske drvne mase i sastojinskog drvnog prirasta. S druge strane sve veća primena drveta u raznim granama industrije i dnevnog života tražila je da se naučno ispitaju tehnička svojstva drveta kao i metode njegove hemijske prerade. U takvoj situaciji nastaje potreba za jednom organizovanom formom naučno-istraživačkog rada u šumarstvu. U tu svrhu bili su posle I. svetskog rata najpodesniji šumarski fakulteti na univerzitetima. Godine 1920. Ministarstvo šuma i rudnika traži od poljoprivrednošumarskog fakulteta u Zagrebu da organizuje šumske pokuse u cilju: ustanovljivanja prirasta, izrade prihodnih skrižaljaka za hrast, bukvu i jelu i uzgoja sastojina, jer su ti problemi naročito interesovali Ministarstvo kao prodavaoca drvne mase. 306 |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1948 str. 29 <-- 29 --> PDF |
Tako je došlo 1921. godine do osnivanja »Zavoda za šumske pokuse« na poljoprivredno-šumarskom fakultetu u Zagrebu, prvog zavoda za naučna šumarska istraživanja u Jugoslaviji. Organizacija »Zavoda za šumske pokuse« je bila propisana posebnim statutom prema kojemu sa zavodom upravlja »Stručno Vijeće« sastavljeno od profesora raznih grana šumarske struke, koji su ujedno i referenti Zavoda. Referenti su rukovodili sa istraživanjima svaki za svoju struku koju su predavali na fakultetu. Karakteristično je da se već tada (1921) uvidila potreba saradnje naučnog Zavoda sa organima prakse i izbora tema prema njihovoj praktičnoj vrednosti i važnosti za šumsko gospodarstvo, pa je to bilo i statutom Zavoda predviđeno i ako u jednoj formi koja nije bila dovoljno konkretna i precizna, jer je izbor tema ipak ovisio o nahođenju samog referenta. Zavod nije imao terenskih stanica ni drugih terenskih organa, bio je slabo povezan sa praksom, pa je to uticalo na izbor i sastav tematike s kojom se bavio. Pored svega toga Zavod j e u periodu od svog osnutka do konca drugog svetskog rata znatno doprineo unapređenju egzaktne šumarske nauke (i sa njome vezanih nauka) u Jugoslaviji. Medu problemima kojima se Zavod bavio markantno se ističu tri glavne grupe: 1. Uzroci sušenja hrastovih šuma u Slavoniji. Obrada ovog problema dovela je do znatnog razvoja fitopatologije, pedologije i entomologije, važnih pomoćnih nauka u šumarstvu. 2. Metode ustanovljivanja drvne mase, prirasta i bonitiranja sastojina- Ova istraživanja podigla su na naučnu visinu našu dendrometriju i uređajne metode. 3. Istraživanja tehničkih svojstava drveta, kao i njegovog iskorišćavanja. Ova istraživanja podigla su »iskorišćavanje šuma« kod nas na stepen egzaktne nauke, a naročito njenih grana: tehnologije drveta i hemijske prerade. Godine 1926. došlo je do osnivanja »Instituta za naučna šumarska istraživanja« na poljoprivredno-šumarskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Unutarnja organizacija Instituta sastojala se od Pretsedništva: članova uprave i članova isaradnika. Međutim Institut nije prestavljao (kao ni Zagrebački Zavod) jednu čvrstu organizacionu jedinicu, sav naučno- istraživački rad obavljao se u fakultetskim zavodima vezanim za pojedine katedre. Institut se uglavnom bavio problemima: Fitcpatološkim uzrocima sušenja hrastovih šuma; Metodama premera šum. sastojina; Uređenjem seljačkih šuma i Raznim pitanjima iz podizanja i uzgajanja šuma. Pored »Zavoda za šumske pokuse« u Zagrebu i »Instituta za naučna šumarska istraživanja« u Beogradu znatan prilog unapređenjunauke kod nas su doprineli i stručnjaci iz prakse obrađujućiprobleme: šumarske naročito — uređivanja prebornih šuma — proređhranja šuma 307 |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1948 str. 30 <-- 30 --> PDF |
—- uzgojnih tipova šuma — nizinskih mekih šuma — smolarenja u borovim šumama — zaštite šuma od gubara i dr. Naučno-istraživački rad na polju podizanja i uzgajanja šuma pokazuje u ovom periodu slabu aktivnost. Naročito je zanemarena oblast krša, goleti i živih peskova u pogledu ispitivanja tehnike, izbora i uvođenja novih vrsta i produkcije semena i sadnica. Tu praksa uglavnom sledi stare metode rada. Naučni zavodi međutim nisu ni mogli u tom pravcu provesti nikakve terenske eksperimente i dati značajnije radove jer nisu imali na području krša i goleti nikakvih oglednih stanica ni polja za sistematska i organizovana istraživanja.. Uzroci tome su politiöko-ekonomiski. Pošuml javan je područja krša i goleti je problem potpuno ovisan o paši i drvarenju područnog stanovništva. Rešavanje pak tog ekonomskog problema moglo se jedino izvršiti na osnovu zamene ekstenzivnog stočarstva, delom sa drugim izvorima privređivanja (industrija) a delom melioracijom neplodnih zemalja i devastiranih pašnjaka, a to je bilo u staroj Jugoslaviji nemoguće. Korumptivnim. režimima stare Jugoslavije nije bilo stalo do takove korenite izmene životnih uslova na području krša i goleti. Iz tih krajeva se regrutovala najjeftinija radna snaga, koja je pored toga obrazovala rezervnu armiju besposlenih, stalan izvor jeftine radne snage. Pod takvim uslovima jasno je da nije moglo doći do jednog sistematskog i plodnijeg naučno-istraživačkog rada na kršu i goletima. Stručnjaci koji su radili na tom području bavili su se sa istraživanjima koja su bila jedino moguća: biljno-sociološkim i dendro-geografskim, koja nisu zahtevala, u opsegu u kojem su vršena, nikakav naročiti aparat i naročita sretstva. Ova istraživanja, veoma važna za šumarstvo a naročito za modernu nauku o podizanju i uzgajanju šuma, ipak su dala solidan temelj za daljnji njihov razvoj. Iz pregleda naučno-istraživačkog rada i njegova razvoja u prva dva perioda vidi se da je pored svih teškoća taj rad dao niz vrlo korisnih rezultata, ali primena tih rezultata u praksi stvarno je bila nemoguća u uslovima stare Jugoslavije. III. Treći period razvoja naučno-istraživačkog rada u šumarstvu Jugoslavije počinje sa oslobođenjem države od okupatora, traje svega tri godine, ali se već danas jasno mogu ocrtati perspektive i mogućnosti razvoja koje se pružaju u novoj Jugoslaviji. Obnova uništenih krajeva i privredna izgradnja naše države postavila je pred šumarstvo dva kapitalna zadatka: — da da sirovine potrebne za obnovu i industrijalizaciju zemlje — da izvrši melioraciju prostranih devastiranih površina i degradiranih zemljišta u cilju zaštite poljoprivrede, naselja i objekata kao i podizanja proizvodnje šumarstva. Da bi se ti zadaci mogli izvršiti potrebna su opsežna naučna istraživanja. Za razliku od prethodna dva perioda u kojima su nauka i praksa 308 |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1948 str. 31 <-- 31 --> PDF |
išli odvojeno sada se Petogodišnjim planom gore navedeni zadaci šumarstva povezuju sa potrebnim naučnim istraživanjima i određuje se naučnim ustanovama pet glavnih grupa problema za ispitivanje: — povećanje prirasta naših šuma — uvođenje brzorastućih vrsta — racionalizacija šumsko-meliorativnih radova — zaštita šuma — tehnička svojstva drveta i primena drveta u drvnoj industriji. Stara organizaciona forma naučno-istraživačkog rada po fakultetima nije više odgovarala potrebama prakse. Nastala je potreba: da se izvan fakulteta stvore operativni Instituti, tesno povezani sa praksom i terenom putem organizovanog aparata terenskih stanica i opitnih polja, a Instituti na šumarskim fakultetima da ostanu ali sa određenim sektorom rada. Takve operativne Institute bilo je moguće nakon oslobođenja osnovati jedino kod republikanskih ministarstava šumarstva, kao operativnih ustanova neposredno vezanih sa terenom i praksom. Osnovana su najpre 4 republikanska šumarska naučna instituta po redu: u Beogradu, Skoplju, Zagrebu i Ljubljani. Međutim ti instituti nisu po svojoj funkciji i organizaciji istovrsni. Dok su instituti u Beogradu, Zagrebu i Ljubljani slični, dotle se Institut u Skoplju iz osnova razlikuje od njih. Tome je razlog što šumarstvo Jugoslavije nije jedinstveno po stanju šuma i svojoj ekonomskoj ulozi. Tu treba razlikovati đve zone: — zonu visoke šume, koja daje sirovine drvnoj industriji i — zonu devastiranih šuma i šikara i degradiranih zemljišta, sa nepovoljnim klimatskim i pedološkim uslovima u kojoj su potrebni znatni melioracioni radovi. Zadatak šumarstva je u tim zonama različit, pa su i naučna šum. istraživanja, koja se vrše u tim zonama po svojoj sadržini i metodici različita. Ta diferencijacija je uticala na osnivanje i organizaciju novih instituta, a uticaće i na reorganizaciju postojećih. Unutarnja organizacija Instituta u Beogradu, Zagrebu i Ljubljani je podeljena na 4 opšta sektora šumarske delatnosti: uzgajanje, zaštitu, uređivanje i iskorištavanje šuma i sektor ekonomike. Institut u Ljubljani je pretežno specijalizovan za naučna istraživanja u zoni koja daje sirovine drvnoj industriji, dok se naučna istraživanja instituta u Beogradu i Zagrebu odnose na obe pomenute zone. Institut u Skoplju je već potpuno specijalizovan za jedan sektor šumarske delatnosti: šumsku melioraciju goleti, a njegov rad je uglavnom ograničen samo na jednu zonu: zonu devastiranih šuma i šikara i degrediranih zemljišta. Unutarnja organizacija Instituta u Skoplju ima 4 grupe: 1. Melioracija (sa ekologijom i pedologijom); 2. Inventarizacija (sa geobotanikorn); 3. Racionalizacija i 4. Ekonomika. Organizacija ovog Instituta na terenu potpuno odgovara problematici i sastoji se od stanica za: 309 |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1948 str. 32 <-- 32 --> PDF |
1. Bezdrvni rejon; 2. Hrastov pojas (listopadni hrastovi); 3. Područje prnara (zimzeleni hrast Q. Coccifera); 4. Pošumljavanje rečnih aluvija; 5. Pojas oraha i kestena; 6. Hemotehničke šumske kulture. Dosada su osnovane 2 stanice za bezdrvni rejon i 1 za područje prnara (Q. Ccccifera). Pitanje naučnih istraživanja na prostranom krškom području, koje se proteže na teritoriji četiri narodne republike (Slovenija, Hrvatska, Bosna i Heroegovina i Crna Gora) ostalo je i nakon osnivanja instituta u Zagrebu i Ljubljani nerešeno. Razbijenost naučnog istraživanja krša na više instituta (k tome instituti u narodnim republikama Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori nisu ni osnivana) nije moglo dati garantiju da će se pitanje krša ispitivati i rešavati na jedan zadovoljavajući način. Pokazalo se stoga, da je, radi bolje organizacije, iskorištavanja kadrova i sretstava, zahvatanja problema po njegovoj dubini i> širini i iz metodoloških razloga potrebna koncentracija naučnog istraživanja sektora šumske melioracije krškog područja — koje je od opštedržavnog značaja — u jedan specijalizovani naučni institut. Radi toga su izuzeta naučna istraživanja na kršu od instituta u Zagrebu i Ljubljani, pa je za celokupno krško područje osnovan jedan Savezni institut za šumsku melioraciju krša sa sedištem u Splitu, koji se sada nalazi u fazi osnivanja i organizacije. Ovaj Institut je potpuno istovrstan sa Institutom u Skoplju jer je specijalizovan za jedan sektor: šumsku melioraciju, a rad mu je također ograničen na jednu zonu; zonu devastiranih šuma i šikara i degradiranih krških terena. Savezni Institut za šumsku melioraciju krša imaće 4 osnovne istraživačke grupe i 7 eksperimentalnih grupa: A. Osnovne istraživačke grupe: 1. Botanička 2. Pedološka 3. Meteorološka 4. Ekonomska. B. Eksperimentalne šumarske grupe: 1. Produkcija semena i sadnica; 2. Osnivanje šumskih kultura; 3. Regeneracija šikara i makija; 4. Vezivanje i učvršćivanje tla; 5. Produkcija na degradiranim kraškim zemljištima (drveta, stočne hrane, bilja i plodova); 6. Racionalizacija šumsko-meliorativnih radova; 7. Planiranje šumsko-meliorativnih radova. Svaka osnovna istraživačka grupa imaće svoj specijalni naučni kadar. Tematika osnovnih istraživačkih grupa je samostalna, ali prvenstveno mora da služi kao osnova za obradu tema eksperimentalnih šumarskih grupa. 310 |
| ŠUMARSKI LIST 9-10/1948 str. 33 <-- 33 --> PDF |
Sve šumarske eksperimentalne grupe čine jedan naučni kolektiv, čiji se članovi zadužuju obradom pojedinih tema. Sa druge strane ove grupe prestavljaju celokupnu problematiku šumske melioracije krša i služe za sistematiku i registraciju tema i sastav tematskog plana odnosno planiranja naučnog rada Instituta. Terenska organizacija Saveznog Instituta prilagodiće se potpuno problematici, ona je za sada samo delimično proučena, i određena su područja i mesta za 4 stanice. Problematika kojom se bave šumsko-melioracioni Instituti u Splitu i Skoplju, može se izraziti funkcionalnim odnosom: M = f (s, e, r) gdje je M = masa proizvedene biljne materije u kg/ha u vremenu t. s = vrst drva e = ekološki faktor produkcije r — tehnika rada. Pronaći: najveći M u najkraćem vremenu sa najboljom zaštitnom i ekonomskom funkcijom na degradiranim terenima, uz najmanje troškove, jeste glavni zadatak naučno-istraživačkog rada instituta u Splitu i Skoplju. U tu se svrhu ovi instituti služe — uz pomoć osnovnih naučnih istraživanja — sa terenskim komparativnim eksperimentom kao glavnom metodom rada. * Instituti u Beogradu, Zagrebu, Ljubljani i Skoplju bavili su se od osnivanja do 1948. godine uglavnom organizacionim poslovima i konkretnim problemima prakse. Svi naši instituti imaju danas 16 terenskih stanica. Zadatke (teme) pojedinim institutima daju Ministarstva šumarstva pojedinih republika i Savezno Ministarstvo šumarstva u vezi sa Planom razvitka narodne privrede. Naučno istraživački rad se vrši planski i planira se za svaku godinu putem tematskih planova, koji su osnova celokupnog rada Instituta. .......... ... ...... ........ . ................ ........ ........... .. II ........... .................... . ...... ............ .......... . ......... .......-............... ..... . ..... (.. .. ..) . ... ...... .....» ..... ..... ......... ......-............. ..... . ......., ..... ........ . ..... ......... ........... ...... ......-........... ........ .. .. .. ...«..... . ......... ...... . .. .. .. .. .... .......... ......-............. ...... ......... . ........, ......., ...... . ......., ..... .... ....... ........... .......... ........ .................. ........... . ....... ........ .....* . ......... . ....... ... ......... ......... . ......... ............... ........... ....... ......... . .......... ........... .......... ........ . ....... ........... . ....... .......... * .. .......... ...... 311 |