DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 23 <-- 23 --> PDF |
Ing. DUŠAN VUČKOV1Ć (Cetinje): PRILOG PROUČAVANJU PLEMENSKIH, SEOSKIH I BRATSTVENIČKIH ŠUMA U CRNO] GORI* (ETUDE SUR LES FORETS COLLECTIVES A MONTENEGRO) IV Odredbe nekih ranijih plemenskih odluka o zajedničkim šumama i potreba donošenja sličnih odluka — pravilnika zajednica. Smatramo, da neće biti bez interesa da se upoznamo s pravilima i odlukama plemenskih zborova o načinu iskorišćavanja zajedničkih imanja i ograničenjima, koja je donosio plemensku zbor u cilju očuvanja tih imanja. Iz tih plemenskih odluka vidjećemo pravilno shvatanje potreba il koristi očuvanja zajedničkih dobara. Prema ugovoru plemena Kuca (srez podgorički), koji je potpisao plemenski odbor 14/IV 1922,1 čije neke odredbe citiramo, ovako su uređena ova pitanja: »Nijedan plemenik prilikom iseljivanja ne može prodati dio u planini (tač. 2); Ne smije niko pritiskati plemenski komun bez dozvole plemenskog odbora. Mjesto za kuću i obor dotična opština može plemeniku dati ali da isto ucijeni i po ucjeni plemenskog odbora crkvi ili školi platiti (tač. 4); U planini ne smije drugoplemenik izdizati niti puštavati stoku ni u jedno doba godine, a tako ni plemenicii poslije Durdeva dne, prestupnik će se kazniti sa 500 dinara u korist plemenske kase i odgovarati za prestup zakonskim odredbama (tač. 5); Prilikom izdiga ... . svii plemenicii izdižu jednoga dana . . . (tač. 9); Ovaca ili koza na mljekarinu plemeniti mogu uzimati samo 100 (stotinu) sa svojim domaćim, a goveđi i konja ne smije niko primati. Prestupnik će se kazniti, za ovce i koze za svaku 10 dinara, a za konja i! kravu 100 dinara i životinja će se vratiti (tač. 10); Nitko ne smije uzimat suponika,2 drugoplemenika, ko prestupi kazniće se sa 500 dinara i drugoplemenik će se proćerati (tač. 12); Ne smije niko drugobratstvenika uzimat za suponika bez dozvole cijelih katunjana (oni koji su izdigli na planinu u katune), prestupnik će se kazniti sa 500 dinara i suponik se protjerati (tač. 13); Svi! plemenicii dužni su popravljati! plemenske putove prema naređenju odbora i starešine planine. Prestupnik će se globiti po 50 dinara za jedan dan (tač. 16); Starešinu plemena postavlja zbor plemena, ili odbor plemena samo za jedno ljeto (tač. 18); Plemenici ne smiju šumu sjeći za prodaju ni u kome slučaju bez za ličnu upotrebu, dozvolom plemenskog šumara. Ko bude brao za prodaju globiće se za svako stablo 100 dinara bez oštete (tač. 19); Nad zajedničkim dobrima plemenskim vodi nadzor plemenski odbor, koga kmetijc biraju po jednoga za 4 godine ili zajednički! opštinski odbor (tač. 21); Odbornike plemenske potvrđuju opštinski sudovi do * Vidi »Šumarski list« broj 8—9 iz igod. 1939. str. 453—497. Op. ur. 1 »Pravni zbornik«, Podgorica br. 7—8 1936. 2 Supona je kad se dvije ili više kuća udruže da zajednički čuvaju stoku. 397 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 24 <-- 24 --> PDF |
tičnih opština il plemena (tač. 22); Plemenski! odbor ima pretsjednika, podpretsjednika, blagajnika i sekretara (tač. 23); Sjednice saziva pretsjednik odbora ili kad zatraže % članova (tač. 24); Sjednica je punovažna kad je prisutno 1 preko polovine odbornika (tač. 25); Sve sporove u komunu odbor riješava prema plemenskom ugovoru (tač. 26); Odbor plemenski ili zajednički opštinski imenuje čuvare u planini za čuvanje prestupa i sječu šume, koji! izvještavaju odbor, a ovaj prestupnike prema ugovoru kažnjava (tač. 27); Sve globe se troše na zajedničke plemenske svrhe na koje je predvidio odbor na svojim sjednicama (tač. 28); Ni starešina plemena nii pretsjednik odbora niti odbornici nemaju naknade za zajednički rad plemenski (tač. 29); Za iskorišćavanje zemljišta, obrađivanje zemlje, eksploatisanje šume plemenske uli ma kakvih prihoda od plemenskih dobara pleme odabira na svome zboru poseban odbor, u koji ulazi il pretsjednik i podpretsjednik zbora (tač. 30); Starešinu plemena dužnil su plemenici slušati il pokoravati se njegovim naredbama na osnovu plemenskog ugovora inače se globe sa 200 dinara (tač. 31); Ovaj ugovor potpisuju svi odbornici i pošto ga upravne vlasti ovjere, odbor će ga umnožiti da se svima plemenicima uruči (tač. 33)«. Napominje se, da ovaj ugovor ima 33 tačke. On iako nije detaljan i potpun, ali je svakako vrlo karakterističan i poučan radi upoznavanja načina regulisanja pitanja o plemenskim komunima. Kako se iz ovoga vidi1, ugovorom su uređena pitanja ispaše (izdig il zdig, broj stoke koja se: može čuvati na plemenskom komunu, supona), održavanja plemenskih puteva, sječa šume za domaću potrebu »dozvolom plemenskog šumara« (sječa za prodaju je zabranjena), sporova u komunu, čuvara šuma i pitanja uprave zajedničkim dobrom. Za svaki prekršaj predviđene su i kaznene sankcije nezavisno od Raspisa o šumama iz 1909 godine, a »sve se globe troše na zajedničke plemenske svrhe«. Predviđene su čak i kazne za nepokoravanje naredbama starješine plemena na osnovu plemenskog ugovora. Upada u oči visoka kazna od 100 dinara za svako stablo bez oštete za onog ko bude sjekao u plemenskoj šumi za prodaju, što može poslužiti i! kao dobar dokaz o pravilnom shvatanju vrijednosti šume. Radi veće preglednosti navešćemo neke tačke i iz »Protokola Ljevorečke kapetanije« t. j. iz ugovora o komunima na Komu »učinjenom po želji cijeloga plemena kapetanije Ljevorečke« u Kolašinu 14/VII 1898 god., potpisanog od komisije plemenske3... »Koi bi se starešina našao da izjavljuje na zecku4 — globiće se su f. (fiorina) 10. A tako isto koi tuđi mal izjavi na Kom na pasište ili jabanca (stranca — drugoplemenika) primi da šnjim na Kom stoji, nadajući se da mu se branit neće — globiće se fiorina 4 il suponik mu se sa malom natrag povratiti... Koi bi se našao da se nanovo katuni preko sljedećih osam (8) poznatih katuna što na njih stojimo — i gradio stan prije no se bi zdiglo s Koma i na drugo se mjesto katunilo globiće se fiorina 25 i stan mu se obaliti.« Ovakvih i sličnih plemenskih ugovora il odluka ima više, ali ih nećemo dalje navoditi. Plemena, sela il bratstva stvaraju dakle na svojim zborovima, nezavisno od postojećih zakonskih propisa, svoja posebna pravila, svoje. 3 Dr. R. V, Vešović : »Pleme Vasojevići«, Sarajevo 1935, str. 327. * »zecka« je uzimanje tuđe stoke na ljetuju ispašu. 398 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 25 <-- 25 --> PDF |
zakone. I njima se je svako pokoravao ne samo zato, što postoji jaka svijest svih udioničara o plemenskom osjećanju i poštovanju plemenskih ugovora no il zbog toga, što je svako znao, da su odredbe plemenskih ugovora punovažne i obavezne isto kao i naređenja državnih vlasti. Dr. R. V. Vešović5 navodi da su plemenske skupštine, ugovori i odluke na skupovima bile od opšteg značaja, jer je glavni organ plemena i izraz želja, potreba i stvarnoga raspoloženja sviju njegovih članova morala biti plemenska skupština. Ti ugovori pisani ili nepisani imali su silu zakona. Njihova je sadržina u odlukama različna, već prema tome, u koju je svrhu sazvat plemenski zbor (skupština). U pitanjima planinskih i drugih zemljišnih posjeda, u odlukama o pravima u planini, u odlukama o susjednim odnosima s drugim okolnim plemenima, o katunima il komunima, pasištima i utrinama, o napojištima, o vremenu planinovanja, o zdigu i izdigu, o jesenjim povracima u planinu, o pripuštanju novih uđionika, o međusobnoj diobi planina, o utvrđivanju spornih granica medu planinama, o kaznama za pohare komuna, o nedozvoljenoj sječi gore (šume) i t. d. — ti il takvi ugovori il odluke plemenskog zbora bili su jedini zakoni do donošenja Opšteg imovinskog zakona, u koliko nije b´lo specijalnih naredaba za pojedina istaknuta pitanja. Ti ugovori i te odluke činile su osnov za takva pitanja tretirana u tome zakoniku. Stoga oni i danas imaju zakonsku snagu, naravno u koliko ne bi bili! u suprotnosti bilo sa O. i. z., Uredbom M. S. br. 1000/37, Zakonom o šumama, Zakonom o banskoj upravi ili! bilo s kojim drugim pozitivnim zakonom. To im pravo nije ukinuo nijedan zakon, pa ni današnji Zakon o šumama ni Uredba M. S. br. 1000/37. Prije smo naglasili, da je u § 182 Zakona o šumama propisano, da će se za plemenske šume u Crnoj Gori (a i seoske i bratstveničke kako smo vidjeli) imovinski odnosi il prava udioničara i dalje regulisati i raspravljati po zakonima, koji! za njih važe do donošenja novog specijalnog zakona, koji zakon još nije donesen. Istina, u čl. 56 Uredbe M. S. br. 1000/37 određeno je, da svi pravilnici pojedinih zajednica prestaju važiti danom njenog obnarodovanja ali je po čl. 2 iste Uredbe svaka zajednica ovlašćena, da može u svome pravilniku propisati u smislu propisa ove Uredbe i čl. 711 O. i. z. pravila o upravi i uživanju svojih dobara. Kako se vidi, donošenje pravilnika zajednica nije obavezno već fakultativno, jer svaka zajednica može ali ne mora donijeti ovakav pravilnik. Pitanje donošenja takvih pravilnika za ove zajednice pokrenulo je Ministarstvo šuma i rudnika već prije nekoliko godina ali se to pravilno nastojanje nije još ostvarilo. Banskoj upravi su dostavljena upustva da izradi ovakve pravilnike analogno onima kod Zemljišnih zajednica, prilagodivši ih naravno imovinskopravnim odnosima, koji ovdje važe po O. i. z. odnosno sada i po Uredbi M. S. br. 1000/37, jer su ovi odnosi! mnogo različni, o čemu ćemo govoriti u sledećem dijelu. Po stupanju na snagu Uredbe M. S. br. 1000/37, nastalo je međutim mišljenje, da je donošenje ovakvih pravilnika bespredmetno. Ne možemo se složiti s ovakvim mišljenjem, jer smatramo, da bi pravilno donošenje ovakvih pravilnika samo moglo koristiti, a Uredba M. S. br. 1000/37 je 5 Dr. R. V. V e š o v i ć, op. cit. str. 325. 399 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 26 <-- 26 --> PDF |
samo olakšala taj posao. Dr. M. Marinović6 smatra da bi se donošenje pravilnika moralo imperativno propisati. Naravno, rad Banske uprave po ovim pitanjima može se vršiti samo uz sporazum i pristanak odnosnih zajednica, jer samo one mogu donositi ovakve pravilnike. Uvjereni smo, da bi nastojanja Banske uprave u ovom pogledu naišla na potpuno razumijevanje kod ovih zajednica. Neka nam za ovo posluži! kao dokaz to, što je pleme Šekularsko u srezu andrijevičkom u 1937 godini, prije donošenja pomenute Uredbe, samo po svojoj inicijativi bilo predložilo Banskoj upravi na odobrenje svoj pravilnik. Tako je isto učinilo i pleme Poljsko u srezu kolašinskom ove godine. Poznato nam je, da je ranije bilo takode ovakvih slučajeva ali! takvi pravilnici nijesu bili uzimati u rad kod Banske uprave. Banska uprava bi trebala, po našem mišljenju, stupiti u vezu s pretstavnicima ovih zajednica, saslušati! njihove želje i namjere ii objasniti im potrebu i važnost donošenja ovakvih pravilnika u vezil sa Zakonom o šumama i Zakonom o Banskoj upravi. Tek na osnovu toga može Banska uprava napraviti nacrt jednog ovakvog pravilnika pa ga onda iznijeti na nekoliko plemenskih zborova (donošenje i mijenjanje pravilnika zajednice spada po čl. 13 cit. Uredbe u nadležnost zbora), dajući potrebna objašnjenja i uvažavajući opravdane želje udioničara. Tim bi se još upotpunio izrađeni nacrt i tako bi! se mogao, uz saradnju pravnika i šumara, donijeti jedan opšti: nacrt ovakvih pravilnika. Prema ovakvome nacrtu svaka bi! zajednica lako donosila svoje pravilnike prilagodavajući ih svojim prilikama. Djelokrug rada Banske uprave u ovom pravcu može biti samo savjetodavni t. j . da ne bi eventualno pravilnici pojedinih zajednica bili protivni postojećim pozitivnim zakonima, jer u tom slučaju ne bi mogli važiti. Dakle, nastojanja Banske uprave kod ovih pravilnika treba da posluže njihovom pravilnom i zakonitom donošenju, ali! smatramo, da Banska uprava nije dužna niti može odobravati ovakve pravilnike s pozivom na odredbe § 38-IV tač. 10 Zakona o Banskoj upravi niti kojeg drugog zakona. Jer, ponavljamo, ove pravilnike mogu donijeti jedino same zajednice, ali! nije pravovaljanost takvih pravilnika vezana za prethodno odobrenje Banske uprave ili koje druge državne vlasti. Banska uprava može samo raspisom preko sreskih načelstava preporučiti ovim zajednicama, da donesu svoje pravilnike po izrađenom nacrtu. Izrada i donošenje ovih pravilnika pomogla bi pravilnom rješenju mnogih pitanja kod svih zajedničkih dobara i njima bi se i kod udioničara potvrdilo Ü očuvalo načelo, da se privreda u ovim zajedničkim imanjima ima urediti! na onaji način, kako će najbolje poslužiti trajnoj koristi zajednica. Ovakvim pravilnicima imala bi se najprije riješiti pitanja ispaše na suvatima i planinskim pašnjacima, koji su redovno kolektivna svojina, kako bi se bar donekle provele odredbe §§ 89—91 Zakona o šumama, a kojima na žalost nije dosad Banska uprava poklanjala nikakvu pažnju. Uređenje pitanja ispaše bilo bi i najvažnije kod ovih pravilnika. Po našem mišljenju, glavna bi briga Banske uprave kod izrade nacrta pravilnika zajednica trebala biti obraćena baš na suvate i planinske pašnjake, pošto su ta pitanja i najdelikatnija i po svojoj važnosti vrlo 6 Ing. Dr. Milan Marinović : »Osnovi nauke o -upravi šumama«, Beograd 1939, str. 312. 400 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 27 <-- 27 --> PDF |
zamašna. Odredbe Uredbe o uređenju i vođenju knjiga suvata i planinskih pašnjaka od 10/XII 1932 il Pravilnika o izradi i primjeni privrednih planova za suvate i planinske pašnjake br. 25 135/33 od 17/1 1934 g., uopšte se i ne pokušavaju provesti, iako je staranje o uređivanju nedržavnih suvata i planinskih pašnjaka il njihovoj melioraciju naročito stavljeno u dužnost Banskoj upravi po § 38-IV tač. 7 Zakona o banskoj upravi i citiranom Pravilniku. Suvata il planinskih pašnjaka ima znatan broj i to velikih površina, koji su kao il šume zajednička plemenska, seoska ili bratstvenička dobra. Naročito su poznati sljedeći suvati i planinski! pašnjaci: Durmitor-Jezera u srezu šavničkom, Komovi u srezu podgoričkom i andrijevičkom, Sinjajevina i Bjelasica u srezu kolašinskom, Prekornica u srezu danilovgradskom i dr. U plemenskim ugovorima, čije smo neke odredbe naveli vidjeli smo, da pitanja ispaše zauzimaju najveći dio, što je i opravdano u izrazito stočarskim krajevima. Specijalno naglašavamo da su imovinsko- pravnil odnosi na ovim suvatima i planinskim pašnjacima neuredeniji, zamršeniji i komplikovaniji nego kod šuma, jer se često prilikom ranijih dioba plemenskih šuma pašnjaci nijesu dijelili pa i taj fakat govori o hitnoj potrebi uređenja ovih pitanja, kako u raščišćavanju pitanja prava ispaše, tako i osiguravanju trajnog gazdovanja, unapređenja i podizanja prihodnih sposobnosti ovih suvata i planinskih pašnjaka. Uredbom M. S. br. 1000/37 i donošenjem pravilnika zajednica po čl.2 te Uredbe vjerujemo, da bi se ova pitanja ne samo mogla pokrenuti s mrtve tačke no i dati pozitivne rezultate samo ako bi se u ovom pravcu pokazalo dobre volje i razumijevanja. Inače, proučavanje i uređenje suvata i planinskih pašnjaka kod crnogorskih imovinskih zajednica zaslužuje osobitu pažnju i tražil naročitu studiju. V Razlike u imovinsko-pravnim odnosima, upravi i gazdovanju kod ovih šuma, te opštinskih i seoskih šuma po Zakonu o opštinama, nadalje imovnih opština i Zemljišnih zajednica po Zakonu o imovnim opštinama i po Zakonu o zemljišnim zajednicama. Govoreći! o imaoništvu i imovinskoj svojevlasti udioničara i zajednica, pravima udioničara na zajedničkim imanjima i Uredbi M. S. br. 1000/377 istakli smo, da su skupne imovine plemena, sela i! bratstva naročite vrste vlasništva neličnih imaonika i da udionička prava u tim zajednicama pretstavljaju osobita prava. Pokušaćemo da razlike i zrne Qu ovih zajednica i prava udioničara u tim zajednicama istaknemo upoređenjem sa zakonima koji važe za opštinske i seoske šume, Imovne opštine i Zemljišne zajednice. Po Zakonu o opštinama od 14/. 1933 opštine su samoupravna tijela i pravna lica po javnom i privatnom pravu (§ 1). Zbog toga na opštinskim šumama i pašnjacima članovi opština nemaju niti mogu imati onakva ili slična prava, koja smo istakli kod crnogorskih imovinskih zajednica. Opštinskom imovinom upravlja opštinski odbor, a njega biraju opštim, jednakim, neposrednim i javnim glasanjem svi! stanovnici koji su uvedeni u birački spisak opštine po Zakonu o biračkim spiskovima (§§ 26, 27, 81 i 83 Z. o. o.). Osnovna imovina opštine, t. j . nepokretna dobra i osnovni kapital moraju se čuvati! neokrnjeni; i ne mogu se otuđiti: od osnovne 7 »Šumarski list« br. 8-9 — 1939. 401 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 28 <-- 28 --> PDF |
opštinske imovine mogu se upotrebiti za pokriće opštinskih rashoda samo prihodi (§§ 92 i 93). Za mjesnu (seosku) imovinu važe isti propisu kaoza opštinsku s tim, što se odluke seoskog zbora izvršuju preko opštinske uprave (§ 120). Posebnu glavu ovoga zakona čine propusi §§ 110—120, kojii uređuju pitanja posebnih djelova opštine, koji imaju svoju imovinu, njihovu organizaciju i nadležnost. Staranje o posebnim pravima i interesima djelova opština, koji po svome položaju i veličini čine prirodne međusobno razgraničene jedinice ili imaju svoj posebni imetak, povjerava se mjesnom zboru tih djelova i mjesnom starješini. Taj zbor može donositi punovažne odluke, ako je prisutna najmanje .. upisanih birača dotičnog dijela opštine. Mjesnu starješina sa dva od mjesnog zbora određena birača upravlja mjesnom imovinom prema odlukama mjesnog zbora i s njima potpisuje obaveze za taj posebni dio opštine. U pogledu mjesne imovine, kako smo več rekli, važe navedeni propisi za opštinsku imovinu, a budžeti posebnih djelova priključuju se opštinskom budžetu kao njegov sastavni dio. Udioničko pravo i pravo odlučivanja u plemenskim, seoskim i bratstveničkim šumama imaju samo one kuće, koje su upisane u »Knjige udioničara«. Po Zakonu o opštinama, međutim, odlučuju o izboru opštinskog odbora i o zborskim mjesnim odlukama »pravni glasači« t. j . oni, koji su upisani u birački spisak opštine odnosno njenog dotičnog posebnog dijela. Iz ranijih izlaganja vidjeli smo, da su plemena, sela i bratstva u pogledu svoje imovine potpuno nezavisna od opštine, kojoj upravno pripadaju odnosno: opštinske uprave su kod seoskih zajednica prvostepene nadzorne vlasti. Otuda se plemena, sela i bratstva odnosno njihove zajednice ne mogu smatrati »posebnim dijelom« opštine po § 111 Zakona o opštinama te se na njih i ne mogu primijeniti odredbe §§ 110—120 toga zakona. To dolazi otuda, što ove zajednice svoj postanak temelje na pravu vlaštine ili na običaju te su zato one samostalna bića, nikla u odnosima i prilikama, koje nemaju nikakve veze s pripadnošću jednoj: opštihi osobito seoskoj. Sve ovo tim prije, što seoskih opština u današnjem smislu na teritoriji Crne Gore nije nikada bilo; one su ustanovljene tek za vrijeme austrijske okupacije. Neko pleme, selo ili bratstvo može kao samostalni; imaonik, što se tiče svoje zajedničke imovine, imati i! posebnih prava i dužnosti, koja se opštine kao samoupravnog tijela i javnopravnog lica ne tiču i ne mogu ticati Dakle, ove zajednice po građanskom pravu ne stoje ni u kakvoj organskoj vezi s opštinom, kojoj pripadaju, jer one odavno žive zasebnim životom i imaju svoje naročite organe za upravu njihovom imovinom. Prije smo rekli, da je komunsko pravo vezano za kuće i da na odnosnim zborovima pri rješavanju o komunu donose odluku domaćini kuća, odnosno njihovi zakonski zastupnici. Ti domaćini ne moraju biti upisani! u birački spisak a kako smo vidjeli, da i ženska lica kao pretstavnici kuća rješavaju o komunima, ona i ne mogu biti upisana u birački spisak (§ 2 Zakona o biračkim spiskovima i § 26 Zakona o opštinama). Prema tome na odnosnom zboru svaka kuća može imati samo jednog zastupnika, dok članovi kuće to pravo nemaju iako su upisani u birački spisak. Kad bi se upravljalo prema odredbama Zakona o opštinama prilikom rješavanja o ovim komunima, dakle, kad bi te odluke donosili pravni glasači, uskraćivalo bi se pravo glasa nekoj kućil ili više njih (ako nemaju punoljetnih muških članova, ili ih imaju, ali iz ma kojih 402 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 29 <-- 29 --> PDF |
razloga nijesu upisani u birački! spisak), dok bi se s druge strane to* pravo neosnovano proširivalo u jednoj kući na dva ili više ukućana punoljetnih u upisanih u birački spisak. Pošto se nijednom upisanom biraču u birački spisak ne može uskratiti pravo glasa ma odakle on bio čak i kad ne bi imao biračko pravo ili ga za vazda izgubio (§§ 26 i 110 Zakona o opštinama i §§ 1—4, 16 i 18 Zak. o biračkim spiskovima) — desilo bi1 se, da pri rješavanju o nekom zajedničkom dobru odlučuju lica, koja tu nijesu udioničari. Tako bi se moglo dogoditi da faktično oni, koji nemaju udioničko pravo, rješavaju o zajedničkom dobru t. j . o tuđoj stvari te i da nadglasaju one, koji imaju to pravo i čija je dotična imovinska zajednica. Pri ovom treba po Zak. o opštinama da bude prisutna % birača, da bi mjesni zbor mogao donositi punovažne odluke (§ 114) dok po čl. 20 Uredbe M. S. br. 1000/37 zbor može raditi i rješavati, ako je prisutna najmanje polovina svih upisanih udioničara, ako nije slučaj iz st. 2 toga člana. Ali, ako se propisi §§ 110—120 Zakona o opštinama ne mogu primjenjivati na opštu plemensku, seosku i bratstveničku imovinu, oni zadržavaju punu silu što se tiče ostalih posebnih prava i dužnosti djelova opština, koji su postali bilo na osnovu zakona, bilo po odluci Bana (§111 Zakona o opštinama). Prije donošenja Uredbe M. S. br. 1000/37 i Banska uprava i Sreska načelstva griješili su, što su sazive plemenskih, seoskih i bratstveničkih zborova i biranje zastupnika određivali po Zakonu o opštinama a ne po O. i. z., a negdje i nekako kombinovao i po O. i . z. i po Z. o. o., čime su se stvarale nezakonitosti, nered i dezorijentacija u ovom pogledu. Da postupak bude komplikovaniji, Banska uprava je po čl. 67 Z. u. u. odobravala naredbe Sreskih načelstava o sazivanju ovih zborova. Tako je činjeno bez obzira na to, što je Ministar, šuma i rudnika aktom broj 13866/35 pozvalo Bansku upravu, da provjeri »za sve plemenske i bratstvene šume« izbore zastupnika i njihovu pravovaljanost te da naredi sazive novih zborova i izbore novih pretstavnika u smislu čl. 710 O. i. z. gdje god bude poznato, da većina osporava pravo postojećim zastupnicima. Samo je Ministarstvo trebalo ove izbore narediti i za seoske šume a ne samo za plemenske i bratstveničke, pošto se je i prije donošenja Uredbe M. S. br. 1000/37 moralo znati, da se ni za seoske imovinske zajednice na pravnom području Velikog suda u Podgorici ne mogu primijeniti odredbe §§ 120—120 Zakona o opštinama. Po! ,Zakonu o šumama (§§ 56 i 106) opštinske i seoske šume kao i predmetne stoje pod naročitim javnim nadzorom, i ne mogu se dijeliti. Isti je slučaj i u pogledu nadležnosti Banske uprave po Zakonu o Banskoj upravi (§ 38-IV tač. 10). Ali, po propisima čl. 116 Pravilnika o finansijskom poslovanju u opštinama br. 10155/VII od 11/XI 1935 god. (Službene novine br. 4—I od 4/1 1936) vršenje nabavki, prodaja, radova i ostalih ugovora koje opština (a i selo) zaključuje, ako njihova vrednost prelazi sumu od 50.000 dinara, mora se izvršiti putem javne licitacije analogno propisima koji! važe za državne nabavke, prodaje, radove i ostalo, dakle po propisima Zakona o drž. računovodstvu; ako je vrednost ispod 50.000 dinara onda način i sve ostale uslove, kako će obaviti il izvršiti, određuje opštinski odbor. Za crnogorske imovinske zajednice nema ovakvih odredaba već se sve ima vršiti po odlukama odnosnih 403 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 30 <-- 30 --> PDF |
zborova t. j . odbora i starješina zajednica. I po ovome se uočava razlika u pravnoj prirodi predmetnih imovinskih zajednica i opštinskih il seoskih zajednica po Zakonu o opštinama. Imovn e opštin e su nastale razrješenjem servitutnih odnosa* na teritoriji! bivše Vojne Krajine. Po Zakonu od 8/VI 1871 god. »o ustanovama za otkup prava na drvlje, pašu i! uživanje šumskih proizvoda, što krajiški stanovnici imaju u državnim šumama,* nalazećim se u Vojnoj Krajini«, Zakonu od 15/VI 1873 i Zakonu od ll/VII 1881 sa tri naputka (o uređenju načina korištenja šumama, o uređenju šuma i o upravi i gospodarenju), — članovi ovlaštenici, pravoužitnici ili korisnici prihoda Imovne opštine jesu: mjesne, crkvene ii školske opštine zatim krajiške zadruge i obitelji ovlaštene na korišćenje šumama kao pravni nasljednici bivših servitutnih ovlaštenika u državnim šumama, koji žive na teritoriji jednog bivšeg krajiškog pukovnijskog kotara il posjeduju vlastito zemljište kao i njihovi zakonski nasljednici, zatim novonastale političke, školske i crkvene opštine.8 U plemenskim, seoskim i bratstveničkim šumama udioničari su samo kuće, a nikakve javno-pravne ili druge privatno-pravne ustanove, dok kod Imovnih opština imaju ovakve ustanove pravoužitnička prava i bez obzira na to, da li su svi članovi jedne upravne opštine ujedno i članovi Imovne opštine. Zbog ovoga se kod ustanova Imovnih opština nalaze i elementi javnog prava iako ih smatraju privatno-pravnim korporacijama svoje vrste.9 Pošto je za sticanje i izvršenje10 pravoužitničkog prava kod Imovnih opština potrebno imati i vlastito zemljište to znači, da je za postignuće članstva i izvršenje prava potrebna i personalna i realna kvalifikacija. Iz propisa čl. 61 i 62 O. i. z. kojima se određuje kako i na koji način može drugoplemenik dobiti udionička prava, vidjeli smo, da je kod toga važan ali ne i jedini uslov, da je drugoplemenik kupio cijel o dobro svoga prethodnika, a iz toga, što je udioničko pravo vezano za kuću, nalazimo sličnost u potrebnoj personalnoj i realnoj kvalifikaciji za dobijanje udioničkog prava kao kod Imovnih opština, jer se kuća i ne može zamisliti bez nekog imanja, a svaka kuća mora imati svoga domaćina odnosno pretstavniika. Imovne opštine su ustanove s trajnom svrhom kao i plemenske, seoske i bratstveničke zajednice te se kapital ne smije trošiti, već samo redovni prihodi. Suvišcil prihoda Imovne opštine imaju se upotrebiti na svrhe koje će koristiti cijeloj Imovnoj opštini. Jedino, prema §§ 25, 27 il 28 Naputka A, ako usljeđ viška starih sastojina i njihove sječe nastane izvanredni! prihod, onda će se kamatni dohodak od novčanog utrška toga prihoda iz djelova, određenih za potrebe pravoužitnika, razdijeliti na one praužitnike, koji su »ušumljeni« na tim djelovima po razmjeri novčane vrednosti njihova dijela uživanja ili upotrebiti na investi * Da li su to bili servitutni odnosi i da li su to bile državne šume, o tome ima različitih mišljenja. Op. ur. 8 Inž. A. Perušić : »Komunalne šume u Jugoslaviji«, »Šum. list« br. 2—1937. 9 Inž. A. P e r u š i ć, op. cit. llft —a— »Pravoužitništvo krajiških imovnih opština«, »Šumarski list« br. 9, 10, 11 i 12 — 1922. 404 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 31 <-- 31 --> PDF |
čije, koje će služiti isključivo tim pravoužitnicima, dok za ostale djelove prihod ide u opštu blagajnu Imovne opštine. — Kod predmetnih zajednica nastali prihodi se dijele podjednako na sve udioničare, jer je čitava imovinska zajednica opšta svojina i čitava jednako služi svim udioničarima, pošto nema teritorijalne diobe zajednice za podmirenje potreba udioničara t. j . nema »ušumljenja«. Privredni planovi za predmetne šume određuju odjeljenja, koja služe isključivo za podmirenje domaćih potreba udioničara, ali to služi za sve udioničare. Prema § 4 Zakona od 11/VII 1881 g. i § 17 Naputka A, svaki pravoužitnik može zahtijevati ispunjenje ustanovljenih mu potreba na drvu i drugim šumskim proizvodima, u koliko potrajni prihod šuma Imovne opštme za to dotiječe. Isto tako može se uživanje samo onda besplatno zahtijevati, kada je potrajni prihod šuma dovoljan za podmirenje troškova uprave, gazdovanja i namirenja poreza, po podmirenju potreba pravoužitnika. Ako nema te mogućnosti! od potrajnog prihoda, tada se svako mora zadovoljiti i manjim prihodom odnosno dužan je uplatiti potrebne pristojbe za ono, što dobija. Po § 22 Naputka A pravoužitnik ne smije dobiveno drvo za gradu i ogrijev prodati, zamijeniti ili darovati. inače ima platiti cijelu pristojbu za dotično drvo u blagajnu Imovne opštine. Ovakvi ili slični propisi ne postoje kod predmetnih šuma t. j . imovnih zajednica a za eventualno njihovo donošenje nadležni su odnosni zborovi. Napominjemo, da je po 51. 32 Raspisa o šumama bilo predviđeno, da udioničari »mogu za svoje šume odrediti taksu po kojoj će se kupovati gora koja služi za domaću potrebu, raznu građu i izradu« s tim, što se ti prihodi imaju isključivo upotrebiti na podizanje i! njegovanje šuma. Odredbe ovakve vrste mogle bi se prema potrebi donijeti u pravilnicima zajednica o kojima je bilo riječi u prednjoj glavi. Prema § 2 Naputka A ima se sastaviti katastar pravoužitnika u koji se imaju unositi sve promjene nastale usljed diobe pravoužitnika ili usljed kupoprodaje. Veličina dijela uživanja imanja Imovne opštine zavisi pak o veličini selišnih jedinica pojedinih porodica; selišnih jedinica ima četiri i to 7-4, SU, "U i V* prema veličini posjeda oranica i livada krajiških porodica. — Medu udioničkim pravima kod predmetnih zajednica međutim nema nikakve razlike. Katastar pravoužitnika odgovara »knjizi udioničara« kod predmetnih šuma. Godišnje potrebe udioničara na gradi i ogrijevu ustanovljavaju se tek uređajnim elaboratima za predmetne šume i to s gledišta nauke o uređenju šuma i time određuju odjeljenja isključivo za tu svrhu, dok se po § 5 Naputka A ima uz katastar pravoužitnika sastaviti i pregled godišnjih potreba pravoužitnika na gradi i ogrijevu. Analogna odredba § 10 Naputka A, po kojoj se ima ustanoviti! neophodno potreban broj stoke za gazdinstva cijelog, 3., 2. i XU selišta, koji se može tjerati besplatno na pašu i žirenje u šumama Imovne opštine a da se za ostalu stoku mora plaćati pristojba, kao za stoku neovlaštenika, trebala bi se primjeniti nakon detaljnog proučavanja stanja i mogućnosti plemenskih, seoskih i bratsveničkih pašnjaka i o tome donijeti za pašnjake svake zajednice potrebne odredbe u pravilnicima zajednica, o kojima smo prije govorili. Po Zakonu od 15/VI 1873 dozvoljena je dioba Imovne opštine na sela i opštine a zatim, uz određene uslove i u pojedinačno vlasništvo, te je onda s tim vlasništvom slobodno raspolagati bez obzira na buduće 405 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 32 <-- 32 --> PDF |
generacije. Ipak, prema Naputku A kod dioba pravoužitničkih obitelji ili kupoprodaja, nađeni broj selišta (cijelih, 3U, U i V*) prilikom sastava katastra ne smije se umnožavati t. j., ako se na pr. % selišta bude podijelilo na tri jednaka dijela, onda svakome novome dijelu ne pripada dio uživanja lA selišta no samo treći dio uživanja selišta od % (§ 14).* Isto je tako djeljivost uživanja ograničena tako, da se dio uživanja cijelog selišta može podijeliti najviše na četiri dijela, dio % najviše na tri dijela, dio 2/4 najviše na dva dijela, a dio uživanja % selišta ne može se uopšte dijeliti (§ 15). Karakteristično je ipak da se do sada, kako navodi inž. A. Perušić,11 poslije 60 godina, nijedna Imovna opština nije podijelila. O. i z. je u čl. 713 pod određenim uslovima dozvoljavao diobu nekog dijela ili neke vrste plemenskog imetka na bratstva, sela j: kuće, ali je kasnije »Naredbom o seoskim i plemenskim komunicama« crnogorskog Ministarstva unutrašnjih djela broj 1115 od 1/XI 1896, zabranjena svaka dioba zajedničkih imanja, a koja je naredba kao specijalan propis imala zakonsku snagu. Zabranu diobe ovih šuma određuje takode § 106 Zakona o šumama. Umnožavanje udioničarskih prava kod crnogorskih imovnih zajednica može nastati jedino diobom kućnih zajednica. Imovnu opštinu pretstavlja zastupstvo koje članovi ne biraju neposredno, već svaka politička opština između već izabranih zastupnika delegira po jednoga svoga pretstavnika u zastupstvo Imovne opštine. Zastupstvo bira pretsjcdnika i gospodarski odbor, koji zastupa Imovnu opštinu u svim njenim pravnim poslovima. Imovne su opštine bile u početku potpuno samostalne, docnije su došle pod državni nadzor a od 1922 god. nalaze se u državnoj upravi. One danas imaju svoje Direkcije šuma i Šumske uprave. Po § 56 Zak. o šumama one stoje pod naročitim javnim nadzorom, kao i predmetne šume a po § 38-1V tač. 15 Zakona o banskoj upravi u nadležnost Banske uprave spada još i upravljanje i nadzor nad službom i gazdovanjem po Naputku C Zakona od ll/VII 1881 i kontrola nad računskim i blagajničkim poslovima Direkcija šuma Imovnih opština. Kod plemenskih, seoskih i bratstveničkih zajednica, članovi — udioničari učestvuju direktno u upravi koja je u granicama postojećih zakona samostalna a vrši se pod nadzorom nadležnih vlasti (kod bratstveničkih zajednica po Uredbi M. S. br. 1000/37 nema nadzornih vlasti). Ove zajednice nemaju stručne uprave, ali se iz razloga javnih interesa sreski šumarski referenti javljaju u neku ruku kao njihovi stručni upravitelji, iako to faktično nijesu po § 131 Zakona o šumama, jer su oni ujedno i organi prvostepenih nadzornih vlasti nad tim šumama. * Da bi se ovo moglo razumjeti treba znati, da ako na primjer jedno cijelo 18 selište dobiva godišnje 18 pr. m. ogrijevnog drva onda % selišta ne dobij-u yX3 = 13´5 pr. m. nego 14 pr. m, 2. selišta ne dobiju -~ 18 - = 9 pr. m. nego 11 pr. m. a % selišta 18 ne dobije —=4*5 pr. m. nego 8 pr. m. Ali ako se % selišta podijeli na 3 dijela, ne dobije svaki dio pripadnost ´. selišta t. j . 8 pr. m. ili ukupno 24 pr. im. nego treći dio od 14 pr. m. t. j . 4-67 pr. im., jer se nađeni broj selišta a prema tomu ni njihova pri padnost ne smije povećavati. Op. ur. 11 Inž. A. P e r u š i ć: op. cit. 406 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 33 <-- 33 --> PDF |
Zemljišne zajednice su u glavnom nastale segregacijom vlastelinskih šuma i pašnjaka na bivšem građanskom području Hrvatske i Slavonije, iako ih ima i takvih, koje su postojale prije razrješenja feudalnih odnosa 1848 godine kao i krajiških zemljišnih zajednica, nastalih iz pašnjaka bivših krajiških mjesnih opština. Ove se zajednice najčešće jednače sa imovnim zajednicama na pravnom području Velikog suda u Podgorici, iako među njima ima osjetnih razlika. Zemljišne zajednice su po svome sastavu heterogene t. j . imaju šume, pašnjake, livade, oranice ltd. ali se šumsko gazdinstvo prema podacima iz 1890 g. odnosi samo na VA ukupne njihove površine,12 dok su crnogorske imovinske zajednice samo šume i pašnjaci. Po Zakonu od 25/IV 1894 o uređenju zemljišnih zajednica ovlašteništvo pripada vlasnicima nepokretnosti, dakle ovlašteništvo nije neko samostalno personalno pravo, već pripadnost ovlaštenih nepokretnosti. Udioničko pravo kod crnogorskih imovinskih zajednica u pogledu potrebnih kvalifikacija za sticanje članstva ima više sličnosti s ovlašteničkim pravom kod Imovne opštine no kod Zemljišne zajednice, iako nije jednako ni s jednim ni s drugim. Najvažnija je razlika između ovlašteničkog prava kod zemljišnih zajednica i udioničkog prava kod crnogorskih imovinskih zajednica u tome, što se ovlašteničko pravo kod zemljišnih zajednica kao pravo vezano samo za nepokretnost može prodati — otuđiti samom prodajom odnosne nepokretnosti, pa i samo za sebe bez ovlaštenih nepokretnosti,13 dok udioničko pravo kod crnogorskih imovinskih zajednica, koje je vezano za kuću kao ustanovu sui generis, nije uopšte predmet pravnog opticaja, jer »nijedan plemenik ne može ni prodati ni inače odjelito ustupiti svoja prava na nepodijeljenu plemensku imovinu« (cl. 712 Ü. i. z.). Ranije je istaknuto, da po čl. 61 O. i. z. drugoplemenik ne može dobiti udioničko pravo, ako je samo kupio, cijel o imanje svoga prethodnika" već je potrebno, da se ovaj iseli a drugoplemenik da se stalno naseli na njegovo mjesto (izuzev slučaja iz čl. 62 O. i. z.) i preuzme na sebe sve javne terete svoga prethodnika. Sličnost nalazimo samo u tome, što zemljišne zajednice i pojedini ovlaštenici imaju pravo preče kupnje ovlašteništva, odnosno nepokretnosti a kod crnogorskih imovinskih zajednica opšte pravo preče´ kupnje ima bližika t. j . bratstvenici, međaši, seljani, plemenici (čl. 48 i 62 O. i. z.), ali se tim ne kupuje niti prodaje udioničko pravo kao što je to slučaj kod zemljišnih zajednica. Uz ovo medu udioničkim pravima nema razlike i niko ne može imati dva ili više ovakvih prava.. Uzalud će drugoplemenik a isto tako i plemenik kupiti više c i j e 1 i h imanja u jednom plemenu, on će ipak imati samo jedno udioničko pravo, koje je jednako pravima ostalih udioničara. Kod zemljišnih zajednica međutim postoji razlika u obimu korišćenja prema selištima i broju ovlaštenih nepokretnosti. Svaka zemljišna zajednica mora statutom pobliže regulisati pravne odnose svojih ovlaštenika medu sobom i prema zajednici kao i upravu zajednice. Obim korišćenja je određen po selištima (sesijama), u koliko se statutom drukčije ne odredi. Ovi! statuti bi odgovarali u nekoliko pravilnicima crnogorskih zajednica. Ipak postoji razlika između statuta zem 12 Inž. A. Per u š i ć, op. cit. 13 Ing. Dr. Milan Marinović: op. cit. str. 202. 407 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 34 <-- 34 --> PDF |
ljišnih zajednica i pravilnika crnogorskih zajednica, jer pravilnicima se ima u stvari samo odrediti obim, vrijeme, mjesto, način i mogućnost korišćenia udioničkih prava a sve ostalo je već uglavnom određeno Uredbom M. S. br. 1000/37. Imovinom Zemljišne zajednice upravlja skupština svih ovlaštenika ili zastupstvo, koje skupština izabere a kojemu je na čelu glavar. — Ova bil ustanova donekle odgovarala zboru, odboru i starješini crnogorskih imovinskih zajednica. Gazdovati se ima tako, da to bude na trajnu korist Zemljišne zajednice, Osnovna imovina, bila u pokretnostima ili nepokretnostima, ima ostati neokrnjena a od prihoda se mogu ovlaštenicima u pravilu razdijeliti samo kamati, kao redovni prihodi. Ova odredba ima sličnosti s propisom čl. 9 Uredbe M. S. br. 1000/37 koji ureduje način raspolaganja i diobe »izvanrednih prihoda od prodaja šuma ili od davanja u zakup«, po kojem se od tih »izvanrednih prihoda« kod plemenskih i seoskih zajednica dijeli na udioničare nešto više od % a ostalo ide na opšte potrebe zajednica, predviđene tom Uredbom. Dio od nepune .. prihoda, koji se nedijeli na udioničare imao bi donekle odgovarati redovnom prihodu — kamatima — od zajedničke imovine. Po Zakonu o šumama Zemljišne zajednice stoje takode pod naročitim javnim nadzorom a po Zakonu o Banskoj upravi dolaze zajedno sa plemenskim i seoskim šumama pod § 38-IV tač. 10 te su ii u ovom pogledu bliže crnogorskim imovinskim zajednicama no Imovne opštine. U upravi i raspolaganju s prihodima svoje imovine zemljišne zajednice su samostalne u granicama Zakona o zemljišnim zajednicama, Zakona o šumama i svojih statuta ali sve važnije dispozicije podležu odobrenju nadzornih vlasti.1´1 Po čl. 25 Pravilnika o uređenju šumarske službe kod opštih upravnih vlasti; br. 25729/30 Zemljišne zajednice mogu, iako je Zakon o šumama zatekao njihove šume u državnoj upravi, za upravu »´ gazdovanje u svojim šumama postaviti! posebno kvalifikovano šumarsko osoblje na temelju Zakona o šumama kao i na temelju Zakona o uređenju zemljišnih zajednica od 25/IV 1894. U tom slučaiu nadležni sreski! šumarski referent vrši funkcije nadzornog organa. One Zemljišne zajednice, koje su zatečene u državnoj upravi a ntjesu postavile posebno stručno osoblje mogu — kao i drugi vlasnici šuma iz § 56 Z. o. š. — u smislu § 131 Zakona o šumama povjeriti stručnu upravu i gazdovanje šumarskim referentima prvostepenih opštih upravnih vlasti po prethodnom odobrenju Ministra šuma i rudnika. Onim Zemljišnim zajednicama, koje ne postave posebno stručno osoblje postaviće na temelju S 134 Zak. o šumama opšta upravna vlast prvog stepena šumarskog referenta za stručnog upravitelja na njihov trošak. U oba ova slučaja šumarski referent ne može biti organ nadzorne vlasti! već tu funkciju preuzima Banska uprava. Po Zakonu od 25/IV 1894 g. dioba šuma je dopuštena samo po odobrenju državne vlasti a i sama Zemljišna zajednica može odrediti, da se za određeno vrijeme njena nepokretna imovina ne dijeli. Kako navodi ing, A. Perušić15 »površina je zemljišnih zajednica danas manja jer su 403 do kraja 1935 godine podijeljene u individualno vlasništvo a 311 nalazi 14 Inž. A. P e r ii š i ć: op. cit. 15 Inž. A. P e r u š i ć: op. cit. 40. |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 35 <-- 35 --> PDF |
se u dozvoljenoj diobi. Kad se dijeli Zemljišna zajednica u individualno vlasništvo, dobivaju ovlaštenici onu vrijednost, keja odgovara veličini njihova prava makar su se svi koristili; jednako svojom zajednicom. Ako je donesen zaključak za diobu a državna vlast to ne odobri nastane vrlo često zbog uskrate diobe takvo psihičko raspoloženje kod naroda, da redovito zanemari svoje zajedničko dobro i u kratkom ga vremenu dovede u takvo stanje (šumske štete, uzurpacije, paljevine, paša, prodaja ovlaštenih prava), da vlasti ne preostane drugo, nego da diobu konačno dozvoli.« Crnogorske imovinske zajednice, vidjeli smo, nijesu se mogle dijeliti ni za crnogorske vladavine niti se mogu dijeliti po sadašnjem Zakonu o šumama (§ 106). Što se tiče pravne naravi zemljišnih zajednica Inž. A. Perušić ističe u citiranom članku, da danas dominira mišljenje, da one nijesu po rimskom pravu ni societas ni universitas već da su one naročite tvorevine, u kojima ima oba pravna elementa jer pored jedinstva Zemljišne zajednice kao pravne osobe postoje i samostalna pojedinačna prava njenih ovlaštenika. Pa ipak ih smatraju kao i; Imovne opštine specijalnim privatnopravnim korporacijama s mnogo primjesa javnoga prava. Iz izloženoga vidimo, da i kod Imovnih opština i kod Zemljišnih zajednica ima više mogućnosti i uslova da se shvate kao javno-pravne korporacije (a one to ipak nijesu) no što je to slučaj kod Crnogorskih imovinskih zajednica. Stoga smatramo da nijesmo pogriješili, što smo još u početku naglasilo, da imovinske zajednice na pravnom području Velikog suda u Podgorici nijesu ustanove javno-pravnog karaktera no organizacije svoje vrste privatno-pravnog karaktera. VI Statistički podaci Pošto na teritoriji Crne Gore nije nikako vršen katastarski premjer, to su podaci koje ćemo izložiti o ovim šumama samo približni a možda u mnogome i pogrešni. U nekim su srezovima njihove površine iskazane po šumskom, a u nekim po poreskom katastru. Uz ovo, kao teškoća oko određivanja bar približno tačnih statističkih podataka o ovim šumama kao uopšte i o svim drugim, dolazi i činjenica, što u velikom broju slučajeva pitanje svojine nad ovim šumama nije riješeno, pošto vlasnici mahom nemaju tapija a negdje nil nikakvih pismenih dokaza o svojini. Pitanje vlasništva nad ovim šumama postane aktuelno tek onda, kad se počme govoriti o eksploataciji neke od ovih šuma. Mnoge ovakve šume upisane su kao vlasništvo pojedinih opština kao samoupravnih tijela naročito u šavničkom il nikšićkom srezu, iako te opštine nemaju faktično nikakve veze s njima, izuzev što se sve ili jedan dio njihov nalazi na teritoriji dotične opštine. Otuda neke opštine i! duguju velike državne poreze i banovinske i opštinske prireze na te šume a nijesu ih dužne platiti. Prema podacima, koje smo sakupili i sredili iz arhive Ban. uprave u Cetinju izložićemo stanje svih šuma na teritoriji predratne Crne Gore odnosno na teritoriji! navedenih osam političkih srezova Zetske banovine. Razvrstavanje šuma izvršićemo po vrsti vlasništva, po starosti, po vrsti drveta i po vrsti uzgoja, kako bi imali bar neki pregled stanja svih šuma, 409 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 36 <-- 36 --> PDF |
a napose predmetnih, u navedenim srezovima (vidi tabele). Površine srezove uzete su po »Poljoprivrednoj godišnjoj statistici za 1934 godinu« (izdanje Ministarstva poljoprivrede, 1935). Površine šuma drugih vrsta vlasništva (u koliko ih uopšte ima u navedenim političkim srezovima) .^ u tabelama ni´jesu navedene nijesu uzete u obzir, pošto su vrlo male. Šume upravnih opštiha uračunate su u predmetne šume, jer opštihe kao samoupravna tijela nemaju ovdje svojih šuma iako se velik dio ovih šuma tamo unosi po statističkim podacima i kod Sreskih načelstava, i kod Banske uprave. Naglašujemo ponovo sigurnu netačnost navedenih podataka ali ih bilježimo da se kolikotoliko bude imao neki pregled stanja šuma u tim srezovima. Kako se vidi iz tabele pod a), plemenske, seoske i bratstveničke šume po vrsti vlasništva zauzimaju najveći dio svih šuma u svakom od navedenih srezova, prosječno 70% svih šuma, pa zato možemo smatratii ostalu klasifikaciju po starosti, vrsti drveta i vrsti uzgoja kao približnu i za predmetne šume. Navedeni podaci o rasporedu šuma po starosti u nikšićkom srezu ne mogu biti nil približno tačni, jer nikako ne stoji, da je više od 85% svih šuma u tom srezu mlade od 40 godina, pošto je ne samo u tom nego i u ostalim srezovima najveći dio ovih šuma velike starosti i takoreći prašumskog karaktera. Ovo specijalno važi za šumom naj-, bogatije srezove (nikšićki, andrijevički, šavnički i kolašinski). Dobar dio šuma u andrijevičkom, kolašinskom i podgoričkom srezu stariji je od 120 godina, iako se to ne vidi iz te tabele. Raspored po vrsti drveta daje sledeću sliku: čisti četinari preovladuju u šavničkom srezu, gdje čine skoro polovinu svih šuma (48%). Mješoviti 1 i š ć a r i su u barskom srezu skoro jedini (94%), u nikšićskom srezu čine blizu % svih šuma (71,6%) a u cetinjskom srezu gotovo polovinu (49,7%). Mješoviti 1 i š ć a r i i četinari čine više od polovine svih šuma u dariilovgradskom srezu (56,5%) a najveći dio u kolašinskom (34,4%) i andrijevičkom srezu (32,4%). Hrast , ako izuzmemo cetinjskil srez, gdje je nešto jače zastupljen (7,8%) ne čini od ostalih vrsta drveća prosječno ni! 2,5% u ostalim srezovima. Bukv a stojil mnogo bolje, iako je nema u nikšićskom srezu te ne uzimajući u obzir barski i danilovgradski srez, gdje je nje vrlo malo; u ostalim srezovima ona čini prosječno više od % svih ostalih vrsta drveća. Iz raspodjele po vrsti uzgoja zaključuje se, da srednji h šuma skoro il nema, da š i k a r e preovladuju u barskom srezu (57,4%), a nisk e šume u cetinjskom (67,4%) i podgoričkom srezu (55%), dok čine polovmu u nikšićskom srezu. Visok e šume više od % u andrijevičkom srezu (76%) a u danilovgraskom (65,6%) j kolašinskom srezu (64,6%) čine blizu % ostalih vrsti uzgoja, dok u šavničkom srezu imaju prevagu (56,2%). Naglašavamo ovdje, da tip uzgoja često ne mora biti i mjerilo starosti ovih šuma, jer se stalnom pašom i kresanjem lisnika dobar dio ovih šuma decenijama održava gotovo na istom stupnju razvića. Naročito se starost ne bi smjela nikako cijeniti po visinskom razviću znatnog dijela ovih šuma, specijalno u srezovima siromašnim šumom, odnosno gdje preovladuju niske šume i šikare (barski, podgorieki i cetinjski), jer su ovdje paša i kresanje lisnika jako rasprostranjeni i vrše se u velikom obimu. 410 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 37 <-- 37 --> PDF |
a) Raspored šuma po vrsti vlasništva: CjeloPlemenske, Ukupna kupna seoske i Pojedinih površina Državne Crkvene SRB Z površina bratstve-privatnika šuma sreza ničke . OJ ha ha o/ ha ´o ha /n ha °/„ ha 0/ ´ 0/0 1 Andrijevički 127.500 48.623 38.1 3.859 7.9 39.030 80.0 5.734 12.1 2 (Barski 96.300 11.734 12.2 2.500 21.3 6.184 52.7 3.050 26.0 3 Danilo vgradski 59.500 9.211 15.6 7.683 83.6 1.528 16.5 4 Kolašinski 102.300 34.796 34.1 1.800 5.1 29.031 83 6 1.760 5.0 2.205 6.3 5 Nikšički 177.400 114.443 64.0 7.671 6.7 66.913 59.6 3.035 2.6 36.824 32.1 6 Podgorički 115.800 16.242 14.0 9 321 57.3 6.921 42.7 7 Cetinjski 103.400 15.335 14.8 144 0.9 8.078 52.8 650 4.2 6.463 42.1 8 Savnički 195.000 46.900 24.0 42.967 91.7 2.500 5.3 1.433 3.0 b) po starosti: Ukupna Preko ´o" površina 0-10 g. 41— 80 g. 81-100 g. 101— 120g SREZ 120 g. šuma ha ha ! «/„ ha o/„ ha | »/, ha °/„ ha o/„ 1 Andrijevički 48.623 15.517 31.9 19.106 39.3 4.700 97 9.300 191 2 Barski 11.734 8.084 69.0 3.650 31.0 3 Danilovgrađski 9.211 3.170 34.4 6.041 656 4 Kolašinski 34.796 7.350 21.0 17.120 49.2 3,076 9 0 7.250 20.8 5 Nikšićki 114.443 97 610 85 3 1.200 1 0 15.633 14.0 6 Podgorički 16.242 8.943 55.0 722 4.5 6.577 40.5 7 Cetinjski 15.335 9.535 62 2 2 000 13.0 1.500 9.8 1.500 9.8 800 5.2 8 Savnički 46.900 18.500 39.5 2.000 4.2 26.400 56.3 411 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 38 <-- 38 --> PDF |
c) po vrsti drveta: Ukapna Mješoviti Mješoviti 51 površina Četinari Hrast Bukva lišćari i u S R E Z lišćari šuma četinari ´a . BS ha ba /o ha /o ha °/ //o ha % ha °/ /0 1 Anđriievićki 48.623 6.354 13.1 403 0.8 12.467 25.6 13682 28.1 15.717 32.4 2 Barski 11.734 45 0.4 461 3.8 215 1.8 11.013 94 0 3 Danilovgrađski 9.211 225 2.5 610 6.6 3.170 34.4 5.206 56.5 4 Kolašinski 34.796 4222 12.1 627 1.8 10.636 30.6 7.332 21.1 11.979 34.4 5 Nikšićki 114.443 3.900 3.4 82.000 71.6 28.543 25.0 6 Pođgorički 16.242 1.842 11.3 300 1.9 3.435 21.2 8.943 55.0 1.722 10.6 7 Cetinjski 15.335 10 0.1 1200 7.8 6.000 39.1 7.625 49.7 500 3.3 8 Šavnieki 46.900 22.400 48.0 7.300 15.5 4.000 8.5 13.200 28.0 d) po vrsti uzgoja: 1 Ukupna ©* S R E Z površina šuma Visoke Srednje Niske Šika e "a OJ . ha ha i /„ ha I % ha /o ha 7n 1 Anđrijevički 48.623 37.071 76.0 8 982 18.0 2.570 6.0 2 Barski 11.734 260 2.2 4.848 40.4 6.626 57 4 3 Danilovgrađski 9.211 6.041 65.6 3.170 34.4 4 Kolašinski 34.796 22.500 64.6 11.325 82.6 971 2.8 5 Nikšićki 114.443 15.633 14.0 1.200 1.0 57.174 50.0 40.436 35.0 6 Pođgorički 16 242 7.299 45.0 8.943 55.0 7 Cetinjski 15.335 4800 31.3 200 1.3 10.335 67.4 8 Šavnieki 46.900 26.400 56.2 2.000 4.2 6.500 13.8 12.000 25.8 412 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 39 <-- 39 --> PDF |
Pouzdane podatke o površinama ovih šuma, njihovim drvnim masama i drugim taksacionim elementima ne možemo dati! ne samo zato, što ne postoji katastarski premjer nego i s toga, što su se ove šume počele uređivati tek u najnovije vrijeme, kada su počele eksploatacije većeg obima. Koristeći se poddacima do sada izrađenih privrednih planova za 15 ovih šuma načinili smo tabelaran pregled šumskih područja, koja se eksploatišu po dugoročnim ugovoriina (šume pod red, br. 5 il 6 pregleda već su iskorišćene a u onima pod red. br. 3, 9 i 10 nije još otpočela eksploatacija). Drvne mase su uzete kako su predviđene privrednim planovima, t. j . u dubećem stanju s korom (vidi pregled). Iz tabelarnog pregleda vidi! se, da prosječna dubeća masa po jednom hektaru za svih 15 šumskih kompleksa iznosi 342 m3, najmanja masa po 1 hektaru je 138 m3 a najveća 610 m3. Površine prelimilnirane za prodaju uz naznačenu intenzitet sječe daće presječno za sve šume masu od 229 m3 po 1 hektaru. Ova masa izgleda velika prema prosječnoj ukupnoj masi po 1 hektaru, no to dolazi otuda, što su otsjeci u kojima nije predviđena sječa za prodaju (domaće potrebe udioničara, stalno zaštitne šume, čistine) mnogo slabiji! i u kvantitativnom il u kvalitativnom pogledu od onih, u kojima će se vršiti sječe za prodaju po dugoročnim ugovorima. Time se pravdaju činjenice, da će se u otsjecima predviđenima za prodaju s naznačenim intenzitetom sječe dobiti veća drvna masa po 1 hektaru, no što iznosi ukupna prosječna masa po 1 hektaru cijele šume (red. br. 3 i 12 pregleda). Što se tiče procenta korisnog (tehničkog) drveta od mase koja će se dobiti prilikom eksploatacije, njegove prosječne veličine za sve šume iz tabelarnog pregleda iznose: za jelu i smrču 61,2%, za bor 68% i za bukvu i dr. lišćare 15%l Ovaj smo pregled sastavili najviše radi toga, da se dobije pregledna slika o količinama drveta u naznačenim šumama kao i o onim masama, koje će se dobiti provođenjem eksploatacije. Neka ovaj pregled posluži kao prosječna slika i svih drugih predmetnih šuma u ovom pogledu te neka razbije tvrdnje, da u ovim šumama nema dovoljno drveta za eksploataciju ili da ga ima neobično mnogo. Pitanjem prodaja i preprodaja drveta iz ovih šuma zabavićemo se u narednom članku. RESUME. L´auteur traite les diverses formes de possesion, en commun, des forets montenegrines. Ses considerations ne portent que sur des problemes purement legislates. Enfin Tauteur presente lee donnees statistiques sur ces forets. 413 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 40 <-- 40 --> PDF |
Tabelarni pregled šumskih područja ć? a X: ´3 .. 03 . i l 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Naziv šume, srez 2 Šekularska gora, Andrijevićki Vraćevska gora, Andrijevički Košara, Šavnički Vojnik-Golija, Šavnički Tepačke šume, Šavnički Brajkovaeke šume (Luboder, Mreava i Kavna gora), Šavnički Somina, Nikšićki Somina, Nikšićki Somina, Nikšićki Višnjića Do, Nikšićki Jelina Gora, Šavnički Ruđanačka Gora, Šavnički Poljske šume, Kolašinski Vaganička Gorar Andrije vički Zimnica, Šavnički Vlasnik šume 3 Pleme Šekularsko Selo Novšići Selo Brljevo Pivska sela Sela Tepca, Podgora, Ninkovića (pleme tepačko) Bratstva Kneževića, Bojovića i Đakovića Pleme oputno-ruđinsko Bratstvo Klenčani Sela Čarađska Sela Višnjića Do Bratstvo Zukovića, Bojovića i Bećkovića Bratstvo Kneževića Pleme poljsko Selo Velika Bratstvo BojovićiMilutinovići Ukupna površina šum. zemljišta u ha i 3 738.69 497.95 1.198.19 4.539.56 1.067.90 528.61 320.70 691.23 1.012.74 1.772.68 604.40 658.86 7.627.61 612.49 611.64 Ukupna dubeća drvna masa 3 u m 5 1,333.526 113.881 365.168 2,057.138 533.948 221.764 195.748 278.550 299.760 589.216 95.687 90.941 1,808.007 216.284 210.480 Prosječna masa po 1 ha 3 u m 6 357 228 304 453 500 419 610 403 296 333 158 138 237 353 344 Otsjeci predviđeni Površinu u ha 7 1.760.84 168.11 218.52 3.743.99 904.65 445.84 307.89 637.54 636.71 906.10 225.39 212.94 1.768.18 210.85 297.26 Ukupnu drvnu masu 3 u m 8 941.465 61.966 140.567 1.601.781 508.418 206.228 193.463 273.499 227.093 406.591 73.200 68.107 679.153 112.317 133.238 414 |
| ŠUMARSKI LIST 8/1940 str. 41 <-- 41 --> PDF |
koja se eksploatisu po dugoročnim ugovorima. za prodaju - imaju 3 Masa u m koja će se dobiti ia cijeloj Prosječan intenzitet površini preliminiranoj za prodaju sječe u o/o Od Od mase stabala Jela Bukva i ukupne Bor Ukupno iznad i smrča dr. lišć. mase 32 cm 9 10 11 12 13 14 44.82 — 364.441 16.710 40.840 421 965 — 47.50 27.139 436 475 28.050 — 6860 70.482 — 21.428 91.910 49.23 — 779.562 — 91.095 870.657 — 47.27 230.902 11.860 964 243.726 — 63.13 87.805 400 2.968 91.173 — 61.49 88.046 — 8.160 96 205 — 65.10 117.145 — 13.863 131.008 — 57.20 84.969 — 19.897 104.866 — 58.30 171205 — 22.681 193.886 — 46.38 28.196 3.654 1.044 32.984 — 57.30 32.776 — 32.776 — 54.40 176.221 91.000 70.498 337.719 — 71.00 57.203 541 4.130 61.874 — 56.10 22.736 46.380 — 69.116 Sa 1 ha prosječno će se dobiti masa u .3 15 240 167 421 232 270 204 312 200 165 214 145 154 191 293 232 Dobivena masa drveta Jela Bor i smrča 16 17 64.30 50.70 83.11 80.00 62.20 — 67.60 — 67.50 60.00 70.00 50.00 61.34 — 58.75 — 67 54 — 61.00 — 52.40 70.00 53.30 59.00 75 00 68.50 60.00 51.60 68.30 daće Bukva i dr. lišć. 18 12.40 15.00 12.00 15.20 25.00 25.00 10.43 9 00 8.26 8.18 9.30 — 26.00 17.10 — 415 |