DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1938 str. 56 <-- 56 --> PDF |
Time zaključujemo naš prikaz povijesti šumarskih teorija. Svrha nam je bila da donesemo kritiku kapitalističkih ideja prikazujući, kako te ideje prodiru na specijalna gospodarska područja, u ovom slučaju na područje šumskog gospodarstva, i da prikažemo, koje su posljedice tih ideja. Nauka o računanju vrijednosti šuma i šumska statika izgledaju na prvi pogled kao područja, gdje vlada samo pozitivno ljudsko znanje, gdje se naši sudovi pokoravaju zakonima matematike. Međutim vidjeli smo, da je matematika samo pomoćna disciplina, a smjernice tim naukama određuju opće ekonomske ideje i teorije, u prvom redu kapitalističke, koje vladaju i u ostalim područjima javnog života. Résumé L´auteur expose ici les influences qu´a exercé sur l´économie et la science fo restieres, jusqu´a nos jours, le capitalisme. En particulier il traite: 1° les spécifiques problemes de l´économie forestiere, 2" la théorie du rendement net maximum fon cie r (avec critique), 3° la théorie du rendement net maximum forestie r (de meme avec critique), 4° les mouvements littéraires faisant quelque sorte de l´intermede entre ces deux pôles scientifiques. Dr. JOVO ZUBOVIĆ (BANJA LUKA): ŠUMOVITOST VRBASKE BANOVINE* (LE BOISEMENT DE LA BANOVINE DE VRBAS) Šumovitost se određuje po površini šuma u poredbi sa ukupnom površinom, a zatim po površini šuma i produktivnosti prema broju i potrebama stanovništva. U našem slučaju treba uzeti u račun i broj stoke i površinu poljoprivrednih zemalja, jer se u šumama Vrbaske banovine ne traži samo drvo i zarada, već i brst, i paša, pa i zemlja za krčenje i naseljavanje. Mi ćemo ovdje iznijeti najprije opšte činjenice o šumovitosti Vrbaske banovine. Počinjemo sa razdiobom površina po katastru. Pregled iznosimo u tablici 1, t. j. u tablici kultura po srezovima.1 Tu su navedena i zemljišta oslobođena od poreza2 i neplodna zemljišta, a uporedo je obračunata i * Ovaj napis rađen je za ediciju Podružnice Jugosl. šum. udruženja u Banjoj Luci 1936. g. u proljeće. Radi odgađanja edicije štampa se ovdje. 1 Podaci su uzeti od Katastarskog odsjeka Finansijske direkcije u Banjoj Lucr po stanju od 31. XII. 1934. godine. Podaci za 1935., kad je ovo pisano, nijesu bili sređeni. Danas imamo podatke i od 31. XII. 1935. (Vidi: Razvitak br. 3, strana 73. Banja Luka 1937.). Po tim je podacima površina šuma nešto manja: ukupno 986.345 ha. 2 Po čl. 10. Zakona o neposrednim porezima iz 1928. godine to su zemljišta, koia se produktivno ne iskorišćuju: dvorišta i zemljišta pod zgradama, groblja i crkvišta,. zemljišta za pouku i zdravstvo, trgovi, ulice, putevi, nasipi, vodovodi, vode i močvare bez prihoda i neke privremeno oslobođene zemlje. 170 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1938 str. 57 <-- 57 --> PDF |
šumovitost u postotcima čitave površine. Po toj je tablici postotak šumovitosti Vrbaske banovine vrlo visok: 47.14%´ prema 31.2% za čitavu Jugoslaviju i 25.1% za cijelu Evropu.3 I najšumovitije banovine, Dravska sa 43% šuma i Drinska sa 39%, zaostaju vidno iza nje. Šumovitost po srezovima jako je promjenljiva. Najšumovitiji je srez ključki sa 62.24% šume, a najmanje šumovit cazinski sa 26.26%. Odmah napominjemo, da je ovaj postotak šumovitosti previsok. To je u stvari postotak nekadašnjih šuma. Danas su mnoge od tih šumskih površina ogoljele, pretvorene u druge kulture, pa — šta više — i u neplodna zemljišta, ali katastar ih još uvijek vodi kao šume, jer nije dospio da promjene kultura izmjeri i obračuna. Poredba šumskih površina sa stanovništvom izvršena je u tablici šumovitosti po stanovištvu (tabela 2). Uporedo se navodi površina šuma i površina poljoprivrednih zemalja u užem smislu (njiva, vrtova, voćnjaka i vinograda) na jednog stanovnika.4 I u poredbi sa stanovništvom Vrbaska je banovina vrlo šumovita. Na svakog stanovnika dolazi 0,95 hektara šumske površine prema 0.55 hektara za cijelu Jugoslaviju i 0.56 hektara za Evropu.5 — Šumovitost varira od sreza do sreza. Najšumovitiji je srez glamočki sa 2.552 hektara šume na stanovnika, a najmanje šumovit derventski sa 0.369 ha. Ima nekoliko srezova manje šumovitosti. Pored derventskog i srezovi cazinski, gradački i gradiški primiču se granici! šumovitosti onih krajeva, koji uvoze drvo.6 I doista se u tim srezovima osjeća oskudica drveta. Ali se ta oskudica osjeća i po dijelovima nekih drugih srezova, jer se šumovitost mijenja i u granicama istih srezova i jer je prava šumovitost znatno niža od izračunate iz razloga, koje smo naprijed spomenuli. U poredbi sa poljoprivrednim zemljama postotak šumovitosti vrlo je visok. Samo 10 srezova ima više poljoprivrednih zemalja nego šuma, a odnos je šuma prema poljoprivrednim zemljama na stanovnika za cijelu banovinu 0.9514 prema 0.7318. Jasno je na prvi pogled, da je ovaj odnos za oblast sa 88% seoskog stanovništva7 nepovoljan. Kad bi zemlja bila podjednako razdijeljena i dobro kultivisana, a stanovništvo rijetko, stanje i ne bi bilo toliko teško. A ovako na niskom stupnju poljoprivredne proizvodnje i sa malo zemlje (u 4 sreza ne dođe ni po 0.5 ha poljoprivredne zemlje prosječno na svaku glavu) seljak će sve dalje nasrtati na šumske zemlje i pretvarati ih u poljoprivredne. Pogotovo jer se naglo množi, a nema mogućnosti za druge vrste uposlenja.^ Poredba šuma sa stokom izvršena je u tablici »Šume prema stoci« (tabela 3). U toj se tablici navodi broj stoke po srezovima,8 te površina 3 Podaci po Dr. Marinovića Sumskoprivrednoj geografiji, st. 114 Beograd 1934. Postotak šumovitosti 52 za Vrbasku banovinu, kako ga Marinović tu navodi (st. 327) po podacima Ministarstva šuma i rudnika, nije tačan. 4 Podaci o stanovništvu uzeti su od Statističkog odsjeka Banske uprave Vrbaske banovine po popisu iz 1931. god. 5 Marinović : Šum. priv. geografija, st. 114. 6 Ta se granica uzima sa 31 ha na 100 stanovnika. Vidi: En dres : Forstpolitik, st. 7. Berlin 1922. 7 Po podacima Statističkog odsjeka Banske uprave Vrbaske banovine. 8 Množina stoke po vrstama u 1934. god. navodi se po podacima Statističkog odsjeka Banske uprave Vrbaske ´banovine. 171 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1938 str. 58 <-- 58 --> PDF |
172 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1938 str. 59 <-- 59 --> PDF |
173 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1938 str. 60 <-- 60 --> PDF |
174 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1938 str. 61 <-- 61 --> PDF |
175 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1938 str. 62 <-- 62 --> PDF |
šuma, pašnjaka i livada i njiva na svako grlo krupne stoke (sitna je stoka izražena u krupnoj sa 1 : 8). I u poredbi sa stokom šumovitost je Vrbaske banovine vrlo visoka. Na jedno grlo krupne stoke dolazi prosječno 1.5956 ha šume prema 1.4385 njiva i livada i samo 0.2289 ha pašnjaka. Najviše šume prema stoci ima srez teslićki (3.6938 ha), a najmanje gradiški (0.6436 ha). Izuzevši srezove glamočki, grahovski i dvorski svi drugi srezovi imaju malo pašnjaka (polovina njih ispod 0.1 ha na jedno grlo krupne stoke). Kako u ovim krajevima stajska ishrana traje 5 mjeseci, a paša 7 mjeseci, stoka bi se i mogla ishraniti preko zime, ali joj za ljetnu prehranu ostaje premalo paše. (I kad bi svi pašnjaci bili dobri ü podjednako razmješteni, ne bi mogli dati više od 229 kg hrane u vrijednosti sijena prosječno na jedno grlo, a to jedva ako je desetina od onog, što bi trebalo na 210 dana paše). Radi toga je velika navala stoke na šumu, a gdje nema šumske paše, mora se dio njiva i livada upotrebljavati kao pašnjak. I to će tako biti, sve dok se ne prijeđe na dužu stajsku ishranu, a stajska se ishrana ne može tako lako produžiti; ne može se produžiti ne samo zbog niskog stupnja poljoprivrede i stočarstva, već još više radi toga što ima malo rodne zemlje. Zato će i stočarstvo kao i poljoprivreda sve dalje potiskivati šumsku privredu ove oblasti i iziskivati pretvaranje šuma u pašnjake, livade i njive. Iz svih gornjih podataka i poredaba izilazi, da je šumovitost Vrbaske banovine vrlo visoka, a prema broju stanovništva, njegovoj privredi i potrebama i previsoka. Zato je već poodavna započela redukcija šuma i neće se moći! za dugo obustaviti. Ta je redukcija već do sada znatno umanjila postotak šumovitosti Vrbaske banovine. Za koliko, to se danas tačno nezna i može se samo približno utvrditi. Da se tačnije utvrdi postotak šumovitosti, treba na neki način doći do tačniljih podataka o površinama šuma. Za uređene državne šume najbliži su stvarnosti podaci privrednih osnova. Po tim podacima ima uređenih državnih šuma na teritoriju Vrbaske banovine 417.302 ha. Važnije neuređene državne šume zapremaju površinu od 88.056 ha. Prema tome bilo bi svih državnih šuma od veće ili manje vrijednosti oko 505.358 ha ili 71% od ukupne površine državnih šuma po katastru. Ostalih 29% vode se samo na papiru. Ili ih je posve nestalo ili su toliko sasječene i rastrgane, da se više ne može u njima gospodariti. Slično je stanje i u ostalim šumama, pa prema tome možemo uzeti, da je od čitave katastarske površine šuma u Vrbaskoj banovini ostalo samo 71% ih 700.305 ha (po podacima iz 1935). Stegnuta na ovu površinu, šumovitost Vrbaske banovine pada na 35.4% ili 0.67 ha na stanovnika. Naposljetku bi šumovitost trebalo omjeriti i po potrošnji drveta. Za to nemamo pouzdanih podataka. Ako računamo sa prosječnim prirastom od 2.61 ma po ha,9 u preostalim vrjednijim šumama Vrbaske banovine priraste godišnje ukupno 1,827.769 m" ili 1.76 m3 na stanovnika, 9 Taj prosječni prirast obračunali smo iz prerađenih Fajstmantlovih tablica za doba zrelosti od 120 godina, a na osnovi ovoga razmjera vrsta: 13.3 četinjača .prema 66.2 listača i prema 20.5 četinjača i listača u smjesi. Četinjače predstavlja u glavnom jela srednjeg obrasta (0.6), boniteta III. Listače predstavlja u glavnom bukva srednjeg obrasta (0.65), boniteta III. Mješovite šume predstavlja jela u smjesi sa bukvom u razmjeru 2 prema 1, obrasta 0.6, boniteta III. Razmjer vrsta uzet je po statističkim podacima Šumarskog odsjeka Banske uprave u ...... Luci. 176 |
| ŠUMARSKI LIST 3-4/1938 str. 63 <-- 63 --> PDF |
a 10.89 m3 na domaćinstvo.10 Potraživanje drveta veće je od prirasta. Po podacima Direkcije šuma u Banjoj Luci iz vrjednijih državnih šuma traži se godišnje 1,947.844 m3 ili 3.85 m3 po ha. Mjereći istom mjerom i potraživanje iz ostalih vrjednijih šuma Vrbaske banovine dolazimo do ukupnog godišnjeg potraživanja od 2,696.174 m3 ili 2.6 m3 na stavnonika.11 Za poredbu navodimo, da se potrošnja drveta u srednjoj Evropi cijeni na 1.0 m3 na glavu stanovništva,12 ali se tamo proizvodnja i eksploatacija drže u ravnoteži. Cijenjena po faktičnoj površini šuma i prema potrošnji drveta, šumovitost Vrbaske banovine nije tako visoka, kako se to čini po katastru. Ona se primiče prosječnoj šumovitosti Jugoslavije, u koliko bi bio tačan i njezin postotak šumovitosti po objavljenim statistikama — a mi držimo da nije tačan. Pa i kad bi se sačuvale sve sadašnje vrjednije šume u Vrbaskoj banovini, trebalo bi dosta napora da se sječa šuma održi u ravnoteži sa proizvodnjom. Stalnim smanjivanjem šumskih površina i neurednim sječama bez obnavljanja ravnoteža će se posve izgubiti. Résumé. L´auteur fait rapport du boisement (par taux) de la Banovine de Vrbas, la province la plus boisée de la Yougoslavie. D´apres la statistique officielle, elle possede 986.977 ha de forets, c´est-a-dire 47.14% de sa superficie. Le taux de boisement varie d´apres les arrondissements de 26.26% jusqu´a 62.64. Par tete d´habitant, il y a 0.95 tta de superficie forestiere et 0.73 ha seulement de superficie agricole. C´est de meme avec le rapport entre les forets et le bétail. Par une tete de gros bétail (y compris aussi le petit bétail en remplacement du gros bétail d´apres la relation entre les besoins de nourriture) il y a 1.60 ha de foret et pas plus que 0.23 ha de pâturage. Il va sans dire que cette relation n´est pas favorable dans une province de 88% d´habitants paysans. Et voila la cause principale de la transformation future des forets en des terres agricoles. L´auteur suppose que la superficie réelle de forets de quelque valeur ne surpasse pas aujourd´hui, dans ladite Banovine, 70O.3O5 ha et il estime l´accroissement de bois dans ces forets a 1,827.769 m3 ou 2.61 m3 par ha. 10 Računajući sa 167.758 domaćinstava (podatak po Lakatošu: Jugoslavenska privreda, st. 7. Zagreb 1933.). 11 Ukupno se siječe i nešto više, jer ovdje nije unišlo u račun drvo, koje se posiječe u upropaštenim šumama. 12 Uporcdi Marinović : Šum. privr. geografija, strana 132. 177 |