DIGITALNA ARHIVA ŠUMARSKOG LISTA
prilagođeno pretraživanje po punom tekstu
| ŠUMARSKI LIST 4-6/1934 str. 105 <-- 105 --> PDF |
lng. VLADIMIR MAKSIMOVIĆ (GOSTIVAR): NARODNO POŠUMLJAVANJE NA TERITORIJI POLOGA (LE REBOISEMENT DE POLOG AVEC LA COLLABORATION DU PEUPLE) I. Opšti opis. U ovom ćemo članku prikazati jedan deo naše šumarske delatnosti na pošumljavanju goleti, i to ne delatnosti šumarsko-tehničke prirode, već privrednog i socijalnog značaja. Sa pošumljavanjem na području Pologa poeeto je od pre, ali podatke o radu na pošumljavanju, koji su bili vršeni u državnoj režiji, imamo samo od 1926. godine. Narodno pošumljavanje kao takvo dobilo je svoj izraz 1932/33. god., kada je usled umanjenih kredita pitanje pošumljavanja bilo pod izvesnim uslovima prepušteno svesti građanstva. Polog znači gnezdo, koji je naziv dobio po konfiguraciji terena. Dno gnezda prestavlja pitomu ravnicu sa nadmorskom visinom od 450—500met., čiji pad ide u pravcu severa, a ivicu gnezda prestavljaju visoke gore kao »Šar-planina«, »Žeden« i »Suva gora«. Sa juga zatvara se ravnica ograncima planina »Bistra« i »Bukovik«. Polog prestavlja trag nekadašnjeg slatkovodnog jezera, jer glavna podloga ravnice je sedimenat peska i kreča, sa naslagom kasnije donete gline i ^drugog trošnog materijala, koji daje dobru ziratnu zemlju u ravnici. »Šar-planina« sa svojim ograncima, koji su kristalasto-škriljevske prirode, sa visokim vrhovima ogolelih planina, prestavlja jedan izraziti tip bujičkog područja, čiji je efekat povećan time, što j´e donja granica šume pretvorena u slabo ziratno zemljište putem krčenja. I sama šuma nije bogzna kakve vrednosti, jer više prestavlja šikare nego pravi tip šume. Na takav način istočni sliv »Šar-planine« daje čitav niz bujica, koje ugrožavaju i sam grad Tetovo ^katastrofa 1932. god.), kao i druga sela (Džepčište 1930. god. i t. d.). »Žeden« i »Suva gora« su u glavnom izraziti krš, sa suvatima ha gornjim položajima, sa šimširovom i hrastovom šikarom i golim kamenjem, i prestavljaju pogodan teren za naglo slivanje vode. Ogranci »Bistrice« pokriveni su visokom bukovom i hrastovom šumom, u povoljnom stanju i dobrom sklopu, daju stalne izvore i obrazuju izvor Vardara, koji proseca čitavu ravnicu. Dalje pokazan! odnos šuma, suvata i goleti u srezovima gornjo- i donjopološkom ilustruje potrebu pošumljavanja. Ovde treba dodati, da pod pojmom šume treba podrazumevati u glavnom niske šume i šikare, dok za visoku šumu ostaje prostor od kojih 4.000 hektara. Geografski položaj Pologa određen je koordinatama 40° severne širine i 19° istočne dužine od Pariza. Klima je u njemu rezultanta sukoba između jegej´ske i istočne klime, koja prodire preko Skopske kotline. Nadmorski položaj i okolna brda daju svoj gorski upliv i time što u ravnici 231 |
| ŠUMARSKI LIST 4-6/1934 str. 106 <-- 106 --> PDF |
preko zimskih meseci leži magla i povećava oštrinu temperature i relativnu vlagu vazduha. Klimatski podaci u glavnom su sledeći: Godišnjih vodenih taloga ima 677 mm, od kojih na 7 vegetacionih meseci (od 1. IV. do 31. X.) otpada 277 mm, to znači 40% sa 58 kišnih dana. Inače preko leta vladaju jasni sunčani dani sa slučajnim provalama oblaka. Godišnja je temperatura 12.4°, za vegetacionu periodu 18.5° C. Godišnja amplituda temperature ide od + 37.9° C do — 22.0° C, a razmak dnevne temperature iznosi 12° C, čime se ova karakterizira kao gorska. Pregled površina na teritoriji Pologa Srez Gornjo-Pološki Srez Donjo-Pološki 1 Ha ar. m2 Ha ar. m2 Privatne šume 524 78 10 3.222 56 10 Opštinske i seoske šume . . 17.792 16 50 10117 25 Manastirske i crkvene šume . 189 2 165 67 49 Državne šume 1.103 45 39 3.070 Ukupno . . 19 609 41 99 17.457 23 84 Privatni suvatt i pašnjaci . . 574 95 5 2.890 33 74 Opštinski i seoski pašnjaci . 13.Q03 46 25 21.230 38 87 Manast. i crkveni pašnjaci . 68 45 20 294 30 96 4.619 97 54 28.475 62 Ukupno . . 19.166 84 4 52.910 64 57 Neplodno zemljište . . . 2.913 96 | 19 12.982 63 42 Celokupna površina srezova . . 57.133 89 22 121.446 78 10 ce Sume zahvataju 34,3°/o od cei. pov. sreza 15,2% °d´-Pov- sreza Stanovništva i domova Duša Domova Duša Domova Pravoslavnih 11.401 1.875 27615 4.447 Muslimansk´h . 24.596 3.994 49.479 8.107 Ukupno . . . 35.997 5.869 77.124 12.554 Iz gore navedenog vidi se, da klimatske prilike za pošumljavanje nisu baš najteže, upoređujući ih sa drugim mestima Juga (Kavadar, Negotin i Ovče-polje). Sam bujični reljef iziskuje pošumljavanje i povratak iskrčenih i ogolelih površina šumskoj kulturi. Stanovništvo ovoga područja u glavnom je brdsko, ono se bavi zemljoradnjom i stočarstvom. Siromašno je i da zaradi potreban novac za život, ide u pečalbu. Manjak ziratnog zemljišta tera, da ljudi pretvaraju šumu u ziratno zemljište, koriste ga 2—3 godine i dalje, kao iscrpljeno, ostavljaju ga Božjoj volji. Česte štete, koje su nanele u zadnje vreme bujice, probudile su u stanovništvu interes za šumu i volju za pošumlja 232 |
| ŠUMARSKI LIST 4-6/1934 str. 107 <-- 107 --> PDF |
vanjem. Kako se vidi iz priložene tabele, ima više muslimanskih kuća, koje ne mogu da odustanu od starih načina i pojmova života. Oskudica za ziratnu zemlju, stočarstvo i koze kao glavna osnovica ishrane življa, osim toga bezobzirna seča šikara i šume prestavlja najveću poteškoću za pitanje pošumljavanja. Trebaće dosta vremena, da se probudi svest kod gorštaka za potrebu pošumljavanja. II. Pošumljavanje do 1930. godine. Pošumljavanje u Pologu bilo je vršeno i pre, ali podatke o radu imamo samo od 1926. god., kada je bio osnovan šumski rasadnik na mestu zvanom »Pašin grob« kod Tetova, sa površinom 1.20 hektara, koji i sada postoji, ali je umanjen na 1 hektar. Kapacitet rasadnika iznosi 200.000 do 300.0000 jednogodišnjih šumskih sadnica, koje su služile kao jedini izvor za namirenje pošumljavanja u državnoj: režiji i pošumljavanje privatnom inicijativom. Interes za pošumljavanje bio je dosta velik. Od 1924—1929. god. bilo je izdato narodnim školama, privatnim licima i državnim ustanovama i t. d. a) Crnog bora 14.000 sadnica b) Bagrema 340.000 c) Kestena 12.500 d) Amerikanskog jasena 47.500 g) Gledičije 8.000 422.000 sadnica Kao što se vidi, najviše se tražio bagrem kao vrsta drveta, koja je bolje podnosila ovdašnje klimatske prilike. Pošumljavanje je početo u državnoj režiji u 1926. god. sa neškolovanim biljkama dvogodišnjeg crnog bora i jednogodišnjeg bagrema. Pošumljavanje je vršeno sa levé i sa desne strane »Šarske reke« (Tetovske reke). Na ovom objektu i u sledećim godinama bilo je produženo sa pošumljavanjem i popunjeno je staro neuspelo pošumljavanje, dodate su bile vrste kao pitomi kesten, amerikanski jasen, javor i dr. Pošumljavanje je vršeno kopanjem rupa u razmaku od 2—3 met., mestimično je bilo i u šančevima i pod motiku na popuzinama. Slika uspeha svakogodišnjeg pošumljavanja bila je približno jednaka, uspeh u proleće 90%. Ovaj je procenat padao krajem septembra iste godine na 15—40% usled žege i suše. Rad na pošumljavanju u 1926. god. dao je mogućnost da se traži orijentacija o načinu sadnje i izbora vrste sadnica, dao je tehničku rutinu na pošumljavanju i rukovanju sa šumskim sadnicama. Tehnički momenat je od velike važnosti, jer se na njemu mogu utvrditi sve materijalne žrtve i volja za pošumljavanje. Rad u državnoj režiji, koji se vodi sa većom disciplinom, nadzorom i posmatranjem, dao je putokaze za tehnički momenat, i za ovo treba zahvaliti režiskom radu. Do sada u rasadniku »Pašin grob« isprobane su sledeće vrste semena: crnog i belog bora, smreke, jele, cedrus atlantica, bagrema, zanoveta, pitomog i divljeg kestena, jasena crnog i belog, gledičije, javora negundo i brdskog javora, maklure, belog i crnog duda, lipe, leske, koprivića, breze, tuje, čempresa i bresta. Od njih je pokazao dobar uspeh bagrem, jasen, javor, kesten i orah i kao takvi bili su isprobani — eksperimentisani u navedenom objektu, koji je bio pogodan, jer ima više različitih visina, ekspozicija i zemljišta. 233 |
| ŠUMARSKI LIST 4-6/1934 str. 108 <-- 108 --> PDF |
III. Pošumljavanje 1930.—1933. Radovi u režiji 1930./31. god. dali su još sigurnije putokaze za pošumljavanje, koje u glavnom ističemo. Na teškim bujičnim područjima preporučena je sadnja po metodi »a la kordon« u proleće odmah kad je završeno topljenje snega; dalje kopanje jama 70—60. cm. širine i dubine na razmaku od 2 met. ili kopanje šančeva iste dimenzije po horizontalama; sađenje motikom u područjima, gde puzi zemlja. Kao vrsta drveta preporučuje se bagrem, javor negundo, jasen, crni bor, kesten i t. d. Kao uzor treba upotrebljavati dvogodišnje pikirane sadnice ili u boljim položajima moglo bi se zadovoljiti i jednogodišnjim bagremom. IV. Narodno pošumljavanje. Narodno pošumljavanje, ili bolje rečeno dobrovoljno pošumljavanje narodnom snagom, odlikuje se od pošumljavanja u državnoj režiji ne u principu tehničkog izvođenja rada, već u smislu načina angažovanja i zaposlenja radne snage. Uspeh ovakvog pošumljavanja zavisi u glavnom od svesti i volje građana za značaj šume ; u isto vreme može služiti kao merilo opšteg socijalnog shvatanja seljaka, koji dobrovoljno žrtvuje svoju radnu snagu u ime buduće koristi, koju on očekuje za sebe i za svoje selo. Najviša forma narodnog pošumljavanja je kolektivno pošumljavanje čitavog sela i opštine na bujičnim goletima (obično iznad sela), koje ugrožavaju opstanak sela i ziratnog zemljišta. Ovaj način zahteva najveću disciplinu, moralnih i fizičkih žrtava od strane pojedinaca, ali zato pruža najveće koristi za javne interese. Druga forma narodnog pošumljavanja je osnivanje gajeva, ograda, drvoreda kod javnih zgrada kao škola, crkava, džamija i t. d., koji imaju značaj objekata za propagandu i odgoj ljubavi kod dece i domaćina za šumu. Ovde spada organiziranje dečjeg dana, kada se pošumljavanje, bolje rečeno sađenje, vrši od strane dece uz nadzor učitelja. Treća forma je pošumljavanje od strane pojedinih građana, koji pošumljavaju međe oko svojih njiva i imanja, prave gajeve oko svojih kuća. Ovo je pošumljavanje najobičniji i najjeftiniji način, ali malo efikasan, zbog osustva kontrole. Kao lep primer ovakvog pošumljavanja navodimo rad sela Brvenice, koje ima već posađenih nekoliko hiljada bagremovih sadnica između ziratnog zemljišta duž šančeva, kojima se dovodi voda u ziratno zemljište i t. d. Povoljnost zemljišta i vlage u ovom selu čini, da su bagremova stabla 2—5 met visoka, i ako nemaju više od 5 godina života. Pojedini već koriste ova stabla za vinogradsko kolje i ogrev. Režijska pošumljavanja od 1930.—1932. god. imala su u sebi već pojedine elemente narodnog pošumljavanja. Građani nekih sela (selo Debreše i t. d.) kopali su basplatno rupe, na iskopanim rupama školska su deca uz nadzor učitelja vršila sađenje šumskih sadnica. Kraljevska banska uprava Vardarske banovine preko svonh šumarskih stručnjaka organizovala je predavanja i dečje dane. Da je princip dobrovoljnosti pošumljavanja bio dobro shvaćen, svedoei to, da je u 1932. god., kad je usled pomanjkanja kredita za pošumljavanje režiski rad prestao, pošumljavanje bilo obnovljeno u formi dobrovoljnog rada. Koristeći ovu pripremu u jesen 1932. god. sreski šumarski referent obilazeći sela i škole i u razgovoru sa viđenim i radnim seljacima, uči 234 |
| ŠUMARSKI LIST 4-6/1934 str. 109 <-- 109 --> PDF |
teljima, Sokolskim društvima, pretsednicima opština i kmetovima sela,, istaknuo je važnost pošumljavanja u vezi sa opštom privrednom krizom. Održan je selima niz predavanja i zainteresovana su sela za pošumljavanje. Kao rezultat ovih moralnih napora sreskog šumarskog referenta bile su donete seoske odluke o dobrovoljnom narodnom pošumljavanju. Ove odluke bile su potvrđene od strane Načelstva sreza i dale su potstreka pojedinim lenjivcima, a selu obezbedile unutrašnju disciplinu kod rada, kao i sigurnost u pogledu izvođenja rada. Sreski šumarski referent u ovom aktu video je prelaz iz apstraktnosti u stvarnost, imao je mogućnost odrediti način rada, obezbediti selu potrebitu količinu sadnica i u dane sađenja nadzirati ovaj kolektivni rad. Nakon donošenja ovakve odluke, a u vezi sa željom sela, sreski šumarski referent treba da na licu mesta izabere objekat za pošumljavanje, obično goleti iznad sela, i već istom prilikom pokaže, na kakav način treba izvršiti pošumljavanje i eventualno kopanje rupa i šančeva. Prilikom početka rada opet je sreski šumarski referent učio narod, na kakav način treba kopati rupe, iskoristiti reljef i t. d., dok se ubedi, da njegova upustva narod rezume. Ako se ovi radovi vrše na bujičnim područjima, gde treba vršiti primitivne, tehničke radove l(odvod vode, pravljenje suvog zida i pletenje pletera), dodeljuje se čuvar šuma. Nakon toga zbog pomanjkanja vremena sreski šumarski referent putuje na drugi objekat. Naš narod vičan je ovome radu, osobito kada ima dobrog nadzora od strane seoskog kmeta, tada se izvrši rad oko kopanja rupa dobro. Eventualne greške lako se poprave pre sađenja. Momenat sađenja izrično zahteva prisustvo sreskog šumarskog referenta i pomoć mesnog učitelja, jer se greške kod sađenja ne daju lako kontrolisati kod kolektivnog rada, pošto u jedan dan dolazi do 200 neizvežbanih radnika, pa je teško sprovesti organizaciju posla, u čemu leži u glavnom uspeh rada. Trebalo bi ovaj deo rada odvojiti iz čitavog delokruga narodnog pošumljavanja i izvršiti ga putem plaćene radne snage, radi boljeg uspeha. Prašenje sadnica ustupljeno je dotičnim selima i ono je blagovremeno izvršeno po upustvu sreskog šumarskog referenta. Ovi radovi, koji su vršeni po prvi put na ovaj način, bili su skopčani sa teškoćama, koje su se osnivale na nesporazumu između pojedinih sela i građana. Pošumljavanje bilo je vršeno na privatnim goletima, koje su služile kao ispasišta i zirati, na kojima je bio posađen kukuruz. Zbog oskudice pašnjaka i ziratnog zemljišta pojedinac je podnosio štetu, koju bi trebalo nadoknaditi na neki način. Ali i ove smetnje bile su prebrođene ličnim autoritetom sreskog šumarskog referenta, a neki put i intervencijom sreskog načelnika. V. Pregled radova u 1932.—1933. godini. Državnim ustanovama izdato je svega 8.500 komada (i to Tehničkom odeljku u Tetovo), od kojih su 2.500 jakih sadnica platana, jasena, bagrema, duda i pitomog kestena, dobivenih iz šumskog rasadnika u Ohridu, upotrebljeni za drvored kraj državnih puteva. Ove sadnice zasadili su državni putari. Ostalih 6.000 komada Tehnički odeljak posadio je kulukom iznad puta Tetovo-Prizren, na 3—5 km. radi učvršćivanja popuzina obale 235 |
| ŠUMARSKI LIST 4-6/1934 str. 110 <-- 110 --> PDF |
reke »Pene«. P´ored ovoga je izdato Domu narodnog zdravlja u Tetovu 5.000 komada raznovrsnih sadnica radi uređenja njegove bašte. Samoupravnim telima izdato je za pošumljavanje goleti: 1) Na području sreza Donjo-Pološkog: a) Opštini Džepčiškoj: Na objektu Br. 1. krajf sela Đermol-Poroj posađeno je ukupno 19.000 komada. Na objektu Br. 2. iznad sela Džepčište posađeno Je 5.000 komada. b) Opštini Tetovskoj: Na objektu Br. 3. iznad kilometra 3—5 put TetovO´-Prizren kulukom Tehničkog odeljka posađeno je 6.000 komada. c) Opštini Donjo-Palčiškoj : Na objektu Br. 4. iznad sela kod crkve posađeno je 5.000 komada. d) Opštini Senokoškoj: Na objektu Br. 5. u početku bujičnog područja u ataru sela Gradac posađeno je 7.500 komada. Na objektu Br. 6. iznad sela Negotina posađeno je 2.500 komada. 2) Na području sreza Gornjo-Pološkog: a) Opštini Požaranskoj: Na objektu Br. 7. iznad sela Dobri do posađeno je 6.500 komada. b) Opštini Vrapčiškoj: Na objektu Br. 8. iznad sela Vrapčišta na brdu kod crkve »Sveti Ilija« posađeno je 8.000 komada. c) Opštini Zubovačkoj: Na objektu Br. 9. iznad sela Zubovci izvedeno je pošumljavanje starih kultura, koje su bile podignute u državnoj režiji; posađeno je 15.000 komada. Na objektu Br. 10. iznad sela Debreše, odmah iznad opštine i škole, posađeno je 6.000 komada. Svega zasađeno narodnim pošumljavanjem . 75.000 komada Privatnim ustanovama i licima 235.000 „ školama za ograde i t. d 5.000 Ukupno izdato 315.000 komada Na narodno pošumljavanje bilo je izdato svega 380.000 komada sadnica, od kojih 80% otpada na bagremove sadnice i 20% na brest, platan, pitomi kesten, jasen, javor i bor. Dosadašnji rad, osobito rad 1932.—1933. god., pokazao je, da smo na dobrom putu i da je ideja narodnog pošumljavanja prihvaćena i treba da bude potpomognuta na sledeći način: 1) Narodno pošumljavanje izvesti na način kombinovanja, tako da se sam rad sađenja izvede plaćenom snagom uz minimalne nagrade i time dobijamo veći uspeh u radu. 2) Omogućiti sreskom šumarskom referentu stalni kontakt sa narodom na licu mesta. Time će biti rešene sve teškoće, ne samo kod pošumljavanja, već i kod drugih šumskih problema. U isto vreme organizirati dečje dane i pomoći akciju Sokolskih društva i drugih humanih ustanova. 3) Sačuvati rad u državnoj režiji na malim površinama, koji će služiti kao tehničko-ogledno polje šumarskim stručnjacima, a sa druge strane biće kao materijalna pomoć siromašnom stanovništvu. 4) Šumski rasadnik treba da produkuje jake sadnice, u glavnom bagremove. U planu narodnog pošumljavanja treba postaviti u prvom redu kolektivno narodno pošumljavanje, koje donosi više koristi društvuselima, i to na golim mestima, za koja je pošumljavanje osobito potrebno. Dalje treba pomoći školama i opštinama, koje se staraju za opštu korist, bilo za zdravlje svoje dece, bilo za ukras varoši, bilo za zaštitu varoši 236 |
| ŠUMARSKI LIST 4-6/1934 str. 111 <-- 111 --> PDF |
od vazdušnog napada, kao i Tehničkim sekcijama, koje štite svoje objekte, i vojnim ustanovama u istu svrhu. Nakon zadovoljavanja opštih socijalnih potreba ne smemo zaboraviti vredne pojedince, koji svojom inicijativom daju potstreka svojim drugovima. Iz gore navedenih podataka potrošnje sadnica videli smo, da je potrošnja pojedinaca veća od svih ostalih, a to je prirodno. Put, kojim se pošlo, dobar je, samo ga treba dalje širiti, jer su goleti brojne i u Pologu. Résumé. L´ auteur expose la marche et les résultats du reboisement exécuté par les particuliers dans la contrée de Polog et . action du forestier dans ce reboisement. Ing. ŽIVOJIN VANČETOVIĆ (SKOPLJE): POGLED NA BUJIČARSTVO VARDARSKE BANOVINE (COUP D´ OEUIL SUR LES TRAVAUX DE LA CORRECTION DES TORRENTS) Uređenje bujica u Vardarskoj banovini jedan je vrlo važan problem, kojim se imaju šumarski stručnjaci decenijama zabavljati. U Vardarskoj banovini ima bezbroj bujica. Statistika u tome pravcu nije izrađena, da bi se znalo tačno stanje, ali svakako broj bujica» je vrlo velik. Uzrok postanku tih bujica leži u glavnom u geološkim i klimatskim prilikama, konfiguraciji´ terena i pustošenju šuma. Planinski masivi Vardarske banovine delom su sastavljeni od raznih škriljevaca, koji se lako raspadaju pri atmosferskim promenama. Po konfiguraciji ovi masivi dolaze u strme i vrlo strme terene. Dok su ti masivi bili pokriveni šumom, bujica nije bilo. Neracionalno gazdovanje sa šumama i njihovo pustošenje za vreme turske vladavine dovelo je do ogoljivanja terena i stvaranja bujica. Pustošenju šuma i ogoljivanju terena pripomogla je i suva klima sa nedovoljno vlage, koja se zapaža kod većeg dela bujičnog područja, jer je klima u mnogim slučajevima onemogućila prirodno pomlađivanje šuma i dovela do potpunog ogoljenja terena. 0 toj žalosnoj pojavi i danas govore živi svedoci, koji pamte sreena vremena, kada su brda i planine njihovog kraja bile pokrivene gustim i neprohodnim šumama. Bujice u Vardarskoj banovini predstavljaju veliko zlo za našu poljoprivredu i opasnost za saobraćaj i naselja, a vrlo često štetno deluju i u zdravstvenom pogledu. To fe zlo u toliko veće, što je skoro svaka jaru 237 |